VIII-XIII. YÜZYILLAR TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 1

Arapça ve Habeşçe Güneybatı Sami Dillerindendir.

Arap yazısının gelişmesinde ve yayılmasında en büyük iki etkenden biri Kur’ân-ı Kerîm’in yazıya geçirilmesi, diğeri de İslam dininin çok kısa süre içerisinde Arap yarımadasının dışına çıkmasıdır.

Kahtaniler Yemen'deki Arapların koludur.

Maddelerde verilenlerin hepsi İslâmiyetten önce Arabistanda kurulan devletlerdendir.

el-A'sa, Muhdesun değil Cahiliyyun devri şairidir.

Beşşar b. Burd Mu'allekât şairlerinden biri değildir.

Hz. Peygamber hakkında söylediği ve “kasîdetü’l-bürde” olarak bilinen şiirin sahibi Ka'b b. Zuheyr'dir.

Mu’allakat, cahiliye döneminde, şairin en güzel şiiri olarak kabul edilen, yedi veya on şaire ait kasidelerden meydana gelen şiir koleksiyonudur. Bu dönemin en seçkin edebî ürünleri, Mu’allakat diye bilinen kasidelerdir. Bu kasidelerin her biri, başta Ukaz olmak üzere kurulan panayırlarda her yıl düzenlenen şiir yarışmalarında ödül kazanmış, mısır keten bezinden yapılmış tomarlara altın harflerle yazılarak Kâbe’nin duvarına asılmıştır. Bu şiirler, dönemin sosyal hayatını ve şairlerin yaşadığı çevrenin doğal özelliklerini, adeta canlı tablolar halinde sunmaktadır. Doğru cevap D’dir.

Emeviler döneminde gelişip kısmen siyasî özellik taşıyan bir şiir türü olan “nakaiz”de, genellikle şahsi ve kabile anlaşmazlıkları dile getirilmiştir. Cerir (öl. 728), Ferezdak (öl. 732) ve Ahtal (öl. 710) bu tarz şiirin öncülüğünü yapmışlardır. Doğru cevap A’dır.

Duraklama Dönemi olarak anılan dönem, Abbasi devletinin, 1258 yılındaki Moğol istilasıyla ortadan kalkması, genelde İslam medeniyeti, özelde Arap edebiyatı için bir dönüm noktası olmuştur. Özellikle Arap edebiyatı Bağdat’tan Mısır bölgesine taşınarak yeni bir muhit içinde gelişmesini sürdürme imkânı bulmuştur. Duraklama döneminin birinci devresini teşkil eden bu dönem, daha çok Memlûklar dönemi olarak bilinmektedir. Dini hayatın etkisiyle bedi’iyyat türü şiirler, bu dönemde ortaya çıkmıştır. Bu dönemde dil ve sözlük alanında önemli çalışmalar yapılmıştır. Doğru cevap E'dir.

Avrupa romantizmi ve sembolizm akımı Arap şiirinde kullanılmıştır. Modern anlamda ilk romantik ve sembolist Arap şairi Cubran’dır. Doğru cevap D’dir.

Arap şiirinin en eski nazım şekli recezdir. Alt alta dizilen ve 7-8 mısraı geçmeyen recezde, bütün mısralar kendi arasında kafiyelidir. Araplar, Cahiliye döneminde olumlu veya olumsuz bütün duygu, düşünce ve arzularını recezle ifade etmişlerdir. Doğru cevap B’dir.

Son zamanlarda yapılan araştırmalarla bir Türk devleti olduğu anlaşılan Samaniler dönemi (819-1005)nde, Fars edebiyatı gelişme göstermiştir. Bunda Samani hükümdarlarının edebiyatı destekleyip şairleri himaye etmeleri önemli rol oynamıştır. Şairlerin rağbet gördüğü bu dönemde, şair sayısı artmış ve Bağdat saraylarından sonra “saray edebiyatı” en parlak dönemine ulaşmıştır. Bu da saray şiiri olan kasidenin olgunlaşarak gelişmesini sağlamıştır. Müzik nağmeleriyle söylenen lirik şiir/tegazzül ile kahramanlık mesnevileri revaç bulmuştur. Doğru cevap B’dir.

Firdevsî, İranlıların Müslüman olmadan önceki bin yıllık tarihini anlatan manzum Şâh-nâme’siyle, Fars edebiyatında, kahramanlık şiir tarzını zirveye çıkarmıştır. Mesnevi nazım şekliyle ve aruzun “feûlün feûlün feûlün feûl” kalbıyla yazılan eser, Sultan Mahmud’a sunulmuştur. Yaklaşık 60 bin beyit olan Şâh-nâme, ilk menkıbevî hükümdar olan Keyumers’ten başlayıp son Sasani hükümdarı III. Yezdicert’e kadar 50 hükümdarın hayat ve savaşlarını ihtiva etmektedir. Fars ve Türk edebiyatlarını çok etkileyen Şâh-nâme, kahramanlık mesnevileri için değişmez örnek olmuştur. Özellikle klasik Türk şairleri, methiyelerinde övdükleri kişileri Şâh-nâme’de adı geçen İran kahramanlarıyla kıyas emişler ve onlardan üstün görmüşlerdir. Doğru cevap A’dır.

Dönemin önemli bilginlerinden Ömer Hayyam (öl. 1123), özellikle rubaileriyle öne çıkmış ve dünya çapında bir şöhret kazanmıştır. O, dört mısra içerisinde felsefî inanç ve düşüncelerini etkili bir şekilde ifade etmiştir. Yaratılış sırrı ve cihan muamması hakkında “nereden geldik, nereye gideceğiz?”, “hayat meşgalesi nedir” gibi soruları kendine sıkça soran Hayyam, yaşamakta olduğumuz şu anı isteklerimize uygun olarak geçirelim, anı ganimet sayalım ve mutlu olalım düşüncesini benimsemiştir. Antik Yunanda Epikürcü felsefe olarak bilinen bu görüşün Doğu şiirindeki en büyük temsilcisi sayılan Hayyam, Türk edebiyatında rubai yazan herkesi etkilemiştir. Doğru cevap C’dir.

Türkistan Üslubu (Sebk-i Türkistanî), Horasan üslubu (sebk-i Horasanî) olarak da isimlendirilen bu üslup, Yeni Fars şiirinin kuruluşu olan IX. yüzyılda başlar ve XII. yüzyılın başlarına kadar devam eder. Bu üslubun en önemli yönü sade, basit ve anlaşılır olması, Arapça terkip ve kelimelerin şiirde yok denecek kadar az kullanılmasıdır. Şiirlerde övgü öne çıktığı için kaside nazım şekli oldukça rağbet görmüştür. Yazılan şiirlerde yaşama sevinci önemli bir konuma sahip olduğundan dolayı şiirde ümitsizlik ve üzüntü yer almaz. Tasvir, şiirde önem kazanmış, tasvirin realist ve doğal olmasına dikkat edilmiştir. Doğru cevap A’dır.

Timurlular devrinde (1369-1500) Fars nesri, şiirden daha çok rağbet görmüştür. Nesirde üslup sade ve oldukça akıcıdır. Önceki dönemlere göre sanatlı eserler oldukça azdır. Görülenler ise, eserlerin mukaddimeleri ve bölüm başlarında yer almıştır. Emir, yönetici ve ileri gelen kişilerin isminin zikredildiği konularda veya geçtiği yerlerde, anlaşılması zor kelimeler kullanılmıştır. Doğru cevap D’dir.