KAMERADA SES KULLANIMI

Profesyonel ses ve görüntü kayıt teknolojisinden yararlanmaktaki amaç, kulağımızın işittiği ses kalitesinde ve gözümüzün gördüğü görüntü kalitesinde kayıtlar yapabilmektir.

Ses bir titreşimle başlar. Örneğin bir gitarın tellerine dokunulduğunda, tellerin oluşturduğu titreşim, tellerin etrafını saran hava moleküllerini etkiler, basınç oluşturur. Bu basınç sonucunda hava molekülleri birbirlerini iterek, enerjiyi bir molekülden diğerine aktarırlar. Hava moleküllerinin birbiriyle olan etkileşimden de ses dalgaları oluşur.

Sesi işitmede saniyedeki titreşim sayısı önemlidir ve sağlıklı bir insan kulağı saniyedeki 20 titreşim ile 20.000 titreşim arasındaki sesleri duyabilir. Teknik ifadeyle sesin saniyedeki titreşim sayısı “frekans” olarak tanımlanır. Frekans “Hertz” (Hz) birimiyle ifade edilir. Saniyede devrini tamamlamış 1 titreşim oluştuğunda 1Hz oluşur (1.000Hz = 1kHz). Bu bilgiye göre; işitme sistemi sağlıklı bir insan 20Hz ile 20.000Hz (20kHz) arasındaki sesleri işitebilir. Eğer bu titreşimler belli bir basınçta insan kulağına kadar ulaşabiliyorsa, sesler işitilebilir hale gelir. Ses basınç seviyesindeki değişimler sesin şiddetini belirler. Ses şiddet birimi olarak “desibel” (dB) kullanılır

Frekansın düşük ya da yüksek oluşu, işitsel algımızda değişimlere neden olur. Frekans düştükçe sesler bas hale gelir. Frekans yükseldikçe de sesler tizleşir. Sesin frekans aralığı temelde üç gruba ayrılır: 20Hz-320Hz aralığı düşük frekanslar, 320Hz-5.120Hz aralığı orta frekanslar ve 5.120Hz-20.000Hz yüksek frekanslardır.

Akustik ses dalgaları hava gibi bir ortamda ilerlerken birbirleriyle etkileşirler. Ses dalgalarının birbirleriyle zaman içindeki etkileşimi ve konumu “faz” olarak tanımlanır.

Yapay olarak üretilen elektronik sesler dışında, akustik seslerin kaydedilebilmesi ve işlenebilmesi için bu akustik enerjinin ses sinyaline çevrilmesi gerekmektedir. Akustik sesler mikrofonlar aracılığıyla toplanır ve elektrik enerjisine çevrilir. Ses kayıt ve kurgu tekniklerinde sinyallerin bir bant ya da disk ortamına aktarılabilmesi için, ses sinyallerinin analog (örneksel) ya da sayısal (dijital) işaretlere çevrilmesi gerekir.

Kaliteli ses kayıtları yapabilmek için ses sinyal seviyesinin göz ile izlenmesi ve kulak yoluyla da dinlenmesi gerekir. Örneğin mikrofonlardan gelen ses sinyalinin şiddeti ve bu sinyalin ne kadar şiddetle kaydedilmesi gerektiği önemlidir. Profesyonel ve bazı yarı-profesyonel ses/görüntü kayıt cihazlarında ses sinyal kayıt seviyesini kontrol etmemize ve ayarlamamıza yarayan bazı özellikler bulunur. Amatör sistemlerde ise bu özellikler oldukça kısıtlıdır ve cihaz tarafından otomatik yapılır. Operatör (kullanıcı) bu ayarlara çoğu zaman müdahale edemez. Bu gibi durumlar
karşısında, cihazın kaydettiği ses kalitesini kabul etmek gerekir. Fakat operatör tarafından da ayarların yapılabilmesi, operatöre ses kayıt kalitesine olabildiğince müdahale etme şansı tanır. Bir ses kayıt operatörü ayarların ne zaman kendi tarafından (manual) yapılması gerektiğine ve ne zaman cihaz tarafından otomatik (auto) olarak yapılması gerektiğine karar verebilmelidir.

Hoparlör ya da kulaklık kullanmaktaki en temel amaç:
• Ses sinyalinde herhangi bir işitsel gürültü olup olmadığı kontrol edilir.
• Ses sinyalinin kesintiye uğrayıp uğramadığı takip edilir.
• Birden fazla ses kaynağı varsa, sesler arasındaki işitsel denge kontrol edilir.

Kamera ya da ses kayıt cihazlarına ses giriş bağlantısı yapmak için kullanılan farklı yapıda kablo, fiş ve konektörler vardır. Bu tür donanımların seçimi yanlış yapıldığında ses kalitesinde bozulmalar oluşur. Profesyonel ya da yarı-profesyonel amaçlı üretilen kameralarda belli standartlarda kablo, fiş ve konektörler kullanılır. Fakat günümüzde profesyonel olmayan cihazlara yönelik de bazı donanımlar üretilmeye başlanmıştır. Çeşitli kamera ve kayıt cihazlarında kullanılan en temel ses kablolarını ve bağlantı türlerini tanımakta fayda vardır.

Mikrofonlar radyo, televizyon ve film yapımlarının vazgeçilmez araçlarıdır. Akustik ses enerjisinin kaydedilebilmesinde mikrofonlardan yararlanılır. Mikrofonlar akustik enerjiyi elektrik enerjisine çevirirler ve ses sinyali oluşur. Mikrofonların çalışma prensipleri her ne kadar insanın işitme sistemine benzetilse de, mikrofonların çalışma ve sesi algılama özellikleri farklılıklar gösterir. Mikrofonların çalışma prensipleri temel olarak iki grupta incelenebilir: “elektromanyetik mikrofonlar” ve “elektrostatik mikrofonlar”

Dinamik mikrofonların başlıca avantajları şu şekilde sıralanabilir:
• Çalışmaları için gereksinim duydukları elektrik enerjisini kendileri üretirler.
• Sesi zor algıladıkları için ses kaynağına yakın çalışırlar. Sağır mikrofonlardır. Gürültülü ortamlarda rahatlıkla kullanılabilir.
• Rüzgar ve nefes gibi fiziksel darbelerden kolay etkilenmezler.
• Ürettikleri ses sert ve vurguludur.
• Diğer profesyonel mikrofonlara göre ucuzdurlar.

Elektrostatik mikrofonların dezavantajları:
• Elektronik parçalardan oluştuklarından, hava şartlarına dayanıklı değillerdir.
• Harici elektrik enerjisine ihtiyaç duyarlar.
• Rüzgar, nefes gibi fiziksel darbelerden kolay etkilenirler.
• Sese karşı duyarlıkları fazladır. Ortamdaki diğer seslerden kolay etkilenirler.

Mikrofon ile ses kaynağı arasındaki mesafe önemlidir. Tıpkı kulağımız ile ses kaynağı arasındaki mesafe gibi düşünülebilir. Örneğin mikrofon ses kaynağına yaklaştıkça, bas sesler mikrofon üzerindeki basıncı artırır, seste patlamalar oluşur. Bazı mikrofonların üzerinde bu tür olumsuz etkileri azaltmak için filtreler bulunur. Mikrofon ile ses kaynağı arasındaki mesafe yeterli bir biçimde kontrol edilirse, yakınlık etkisi sese güç ve doygunluk kazandırır.

Bir oyuncu konuşurken, oyuncunun işitilen sesi ile dudak hareketleri birbiriyle örtüşmez. Böyle bir durum bazen “senkron kayması” olarak da ifade edilir.

Bir ses kayıt cihazına ya da ünitesine kaliteli ses kayıtları yapabilmek için, ses kayıt birimin üç temel özelliğe sahip olması gerekmektedir:
• Ses giriş bölümü
• Ses ayar bölümü
• Monitör bölümü

Müzik yapımlarında enstrümanların seslerini almakta kullanılırlar. Elektromanyetik ya da elektrostatik yapıda olabilirler. Diğer mikrofonlara göre daha özel tasarımlara sahiptirler. Bazı modelleri konuşma sesi kayıtlarına uygun değildir. 

Mikrofonlar kullanım alanlarına göre sınıflandırıldığında video ve film yapımlarında en çok kullanılan mikrofonlar şu şekilde tanımlanabilir: Kamera üstü mikrofonlar, el mikrofonları, yaka mikrofonları, shotgun mikrofonlar, enstrüman mikrofonları, surround mikrofonlar, telsiz mikrofonlar. 

Hangi mikrofonun nerede ve nasıl kullanılması gerektiği hem teknik yeterlilik hem de tecrübe gerektirir. Yapılacak işin amacına uygun mikrofon seçimi ve kullanımı, aynı zamanda estetik kaygılar da taşımalıdır. Örneğin bir radyo programı ile televizyon programı arasında öncelikle sunuş farkı vardır. Birisi yalnızca işitsel, diğeri ise işitsel/görsel bir araçtır. Bir TV ya da film yapımında mikrofon seçimi yaparken, kullanılması düşünülen mikrofonun görüntü çerçevesi içindeki yeri de çok önemlidir.

İnsan kulağında “140 dB-SPL” seviyesinde ağrı oluşmaya başlar. Daha yüksek basınçta kulakta işitme hasarı oluşur. Mikrofonlar da ses kalitesini koruyabilmek için belli bir basınç seviyesine dayanabilirler. Örneğin davullar için üretilmiş dinamik mikrofonlar “160 dB-SPL” seviyesine dayanabilirler. Kondansatör yapıdaki mikrofonların diyaframları belli bir basınç seviyesine dayansalar da, çıkış sinyali yükseltildiği için seste bozulmalar olabilir. Bazı model mikrofonlarda ses şiddetini indirgeyen ayarlar bulunur.

Elektrostatik mikrofonların başlıca avantajları şunlardır:
• Diyafram yapıları esnek olduğundan, tiz seslere tepkileri hassastır.
• Ses çıkış seviyeleri yüksektir.
• Yumuşak ve doğal ses tonu üretirler.
• Müzik kayıtlarında tercih edilebilir.
• Ses kaynağından uzakta çalışırlar. Görüntü çekimlerinde çerçeveye girmeyebilirler.
• Görünüşleri estetiktir.