BELGESEL FİLM KAMERAMANLIĞI

Fotoğraf, doğada mevcut, gözle görülebilen maddi varlık ve şekilleri ışık ve bazı kimyasal maddeler yardımıyla ışığa karşı duyarlı hale getirilmiş film, kâğıt veya herhangi bir madde üzerine saptayan fiziksel ve kimyasal bir işlemdir.

Kelime Yunanca ışık anlamına gelen “photos” ile yazı anlamına gelen “graphe” sözcüklerinden oluşmaktadır.

Lumiere Kardeşler, Paris’te Capucine bulvarındaki Grand Cafe’de halka açık ilk film göste-rimini gerçekleştirdiklerinde takvimler 28 Aralık 1895’i göstermektedir. Lumiere kardeşlerin çektiği gerçek yaşamı olduğu gibi aktaran bu filmler, belgesel sinemanın başlangıç noktası olarak kabul edilir.

John Grierson

1948 yılında Dünya Belgesel Birliğinin yapmış olduğu tanımlama şöyledir: “Ya olgusal çekimle ya da aslına sadık kalarak yeniden kurulmak yoluyla yorumlanan gerçekliğin herhangi bir yönünü, akla ya da duygulara seslenecek şekilde ve biçimde film üzerine kaydetme yöntemlerinin tümü belgesel filmdir”

Bir sinema türü olarak “belgesel film”, Türk Dil Kurumunun yayınladığı terimler sözlüğünde; “Gerçek yaşamdan alınan herhangi bir olguyu, kendi doğal çevresi ve akışı içinde ya da buna en yakın biçimde sonradan kurulmuş bezemler, seçilmiş yerlerde işleyen, çok kez belirli bir amacı yansıtan film çeşidi” olarak tanımlanmaktadır

“Belgesel film, tarihsel, sosyal, bilimsel veya ekonomik konularda ister gerçek olayları ister yeniden temsil edilmiş olayları görüntülesin, eğlendirmekten çok gerçek içerik üzerinde ağırlığı olan bir film türüdür”

Belgesel film yapımcılarının karşılaştığı en temel sorun, sıradan insanların kamera karşısında doğallıklarını kaybetmeleridir. Bu sorun da uzun bir zaman diliminde belgesel çekim ekibi ve filme konu olan kişilerin bir arada yaşamaları ve kameranın varlığını unutmalarıyla çözülebilmektedir.

Belgesel filmlerin en temel özelliklerinden biri de gerçek durumun gerçekleştiği anda çekilmesidir. Özellikle dolaysız sinema denilen belgesel türe ait yapımlarda kamera önünde gelişen olayın bir gözlemci gibi kaydedilmesi gerektiğinden çekimlerin tekrarı söz konusu olamaz.

Belgesel filmi kurmaca filmden ayıran en temel noktalardan biri de belgesel sinemada kurmaca sinemada kullanıldığı anlamda bir senaryo olmamasıdır. Kurmaca sinemada önce senaryo hazırlanır. Yönetmen ve film ekibi bu senaryo doğrultusunda çekimleri gerçekleştirirler. Belgesel film yapımında ise öncelikle yapılan ayrıntılı bir araştırmadır

Belgesel başlığı altında yer alan bu film türlerini şöyle sıralayabiliriz: Araştırma Filmi, Bilimsel Film, Öğretici Film, Haber Filmi, Gezi Filmi, Toplumsal Film, Derleme Film, Propaganda Filmi, Sanat Üzerine Film

Tasarım aşaması, Çekim öncesi hazırlık aşaması, Çekim aşaması, Çekim sonrası aşama 

Yönetmenin olayları kamera için sahneye koyması biçiminde açıklanabilecek mizansen kavramı dekor, ışık, kostüm ve karakterlerin davranışı şeklinde sıralanabilecek kavramları içerir.

Konumuz belgesel sinema olduğuna göre bizim sahneye koyma dendiğinde anlamamız gereken sadece dekor ve ışıktır, çünkü belli bir şekilde giyinmesini ve davranmasını istediğimiz oyuncularımız yoktur. bir başka söyleyişle belgesel sinemacının “oyuncuları” kendilerini, kendi yaşamları içinde oynarlar. Dolayısıyla doğal ortam içinde yapılacak çekimlerde elbette bir dekordan ve kostümden söz etmeye gerek yoktur.

Röportaj, bir yazarın, bir konuyu inceleyip araştırarak ve kendi görüşlerini, yorumlarını da ekleyerek oluşturduğu gazete yazısı, radyo ya da TV programı olarak tanımlanabilir.

Söyleşiyse herhangi bir konuyu karşılıklı konuşmayı andırır biçimde işleyen düz yazı, radyo, TV programıdır. Röportaj daha derinlemesine araştırmayı gerektiren, röportaj yapanın kendi görüşlerini de eklediği tür olurken, söyleşi bu denli köklü bir ön çalışmayı gerekli kılmaz

Dekor düzenlemesinde en önemli nokta, film teması ve konusuyla dekorun uyum içinde olmasıdır.

Sinematografi sözünü oluşturan sözcüklerin kökü Yunancadır ve bu bileşik sözcük “hareketle yazı yazmak” anlamına gelir. Düşünce, hareket, duygusal ifade, ton ve iletişimin söze gelmeyen tüm diğer biçimlerini alıp onları görsel terimler haline getirme sürecidir.

Çerçeve, yönetmenin ya da görüntü yönetmeninin daha da genelde filmin konuya nasıl baktığını göstermesi açısından çok önemlidir. Çerçeve belirlenirken pek çok seçenek arasından bir seçim yapılır. Belli bir açı, belli bir çekim ölçeği saptanır. Bu bir seçimdir. Film bittikten sonra izleyiciler, bu seçilen bakış açısından anlatı-lan dünyaya bakacaklardır. Görüntü düzenlemesi ise sinemacının elindeki gereci çerçevenin iki boyutlu yüzeyine belli bir anlayışla yerleştirmesidir. Bu yerleştirme sırasında dikkate alınması gereken konulardan birisi altın sayıya göre parçalara bölünerek elde edilen güçlü noktalardır. “Üçte bir kuralı” olarak da ifade edilebilecek bu kurala göre, çerçeve içinde vurgulanmak istenen figürler, altın sayı dikkate alınarak parçalara bölünen görüntü çerçevesinde güçlü yatay ve dikey çizgilerle, güçlü köşegenlerin kesiştiğinde ortaya çıkan güçlü noktalara yerleştirilmelidir.

Kişilerin yakın çekimlerinde çok az ya da çok fazla baş üstü boşluğu bırakmamaya dikkat edilmesi gerekir.

Tek bir kişinin yakın çekiminin yapıldığı durumlarda, kişi sağ tarafa bakıyorsa, çerçevenin biraz soluna ya da aksi yöne bakıyorsa biraz sağına yerleştirilmesi gerekir. Kişinin ön tarafında kalan boşluğa da bakış boşluğu adı verilmektedir.

Dekorda bulunan bazı cisimlerin (vazo içindeki çiçek gibi) kişi ve kamera ile aynı doğrultuda olmaları durumunda bu cisimler kafa üstünde duruyormuş gibi bir görüntü elde edilir. Böyle düzenlemeler yapmaktan kaçınılmalıdır.

Hareketli bir figürü çerçevelerken çerçevenin çok geniş ya da çok dar olmasından kaçınılmalıdır. Aksi durumda çerçeve çok geniş ise hareket çerçeve içinde kaybolacak istenilen etki yakalanamayacaktır. Çerçeve çok yakın ise hareket çerçeve dışına kaçabilecek, istenilen görüntü elde edilemeyecektir.

Kişilerin yüzlerinin göründüğü toplu çekimlerde kenarda kalan kişilerin yüzlerinin çerçeve kenarıyla kesilmemesi gerekir.

Toplu çekimlerde kameranın duracağı yeri belirlerken kişilerin düz bir çizgi şeklinde görüneceği yerler seçilmemeli, kamera derinlemesine görüntü alınabilecek çerçevelerin bulunabileceği noktalarda konumlandırılmalıdır.

Çok uzak çekim ölçekleri ile çalışılırken öne bazı cisimlerin yerleştirilmesi daha doygun sonuçların alınmasına yol açacaktır.