VETERİNER MİKROBİYOLOJİ VE EPİDEMİYOLOJİ

Gram pozitif, sporlu, hareketsiz, kapsüllü, 1-2x3-8 μm boyutlarında ve çomak şeklinde bir bakteridir. Oval veya yuvarlak şekilli olan sporun çapı basilin eninden küçüktür ve basilin ortasında yer alır. Spor sadece vücut dışında, kapsül ise sadece vücutta oluşur. Spor formu bakteriye olağanüstü çevresel bir direnç kazandırır; B. anthracis sporları toprakta 50 yıla yakın süre yaşayabilir. Aerobik atmosferde ve 37°C’de üreyen B. anthracis gri-beyaz renkte, buzlu cam görünümünde, hemoliz yapmayan, pürüzlü R tipi koloniler oluşturur. B. anthracis letal toksin ve ödem toksini adı verilen iki ekzotoksin üretir. Hastalık oluşturmasında bu toksinlerin, koruyucu antijenin ve kapsülün önemli rolleri vardır.

B. anthracis izolasyonu için, kandan ve dalak gibi hastalığın etkilediği dokulardan kanlı agara ekimler yapılır. Besiyeri 37°C’de normal atmosferde inkübe edilir ve yaklaşık 12 saat sonra koloniler görünmeye başlar. Gri-beyaz renkte, buzlu cam görünümünde ve hemoliz yapmayan kolonilerden hazırlanan preparatlar boyandığında, saç demeti şeklinde dizilmiş, Gram pozitif, sporlu ve kapsülsüz basiller görülür.

Hemoliz oluşturmadığından dolayı ayrıca incelemelere gerek duyulmaktadır.

Bacillus anthracis’in tanısında kullanılan seroloji tabanlı tek yöntem “Ascoli termopresipitasyon testi” dir. Bu aslında oluşan antikorları değil, vücuttaki B. anthracis antijenlerini saptamaya yönelik presipitasyon esasına dayanan bir testtir. Çapraz reaksiyonlar nedeniyle hatalı pozitiflik, duyarlılığının düşük olması nedeniyle hatalı negatiflik sık görüldüğü için güvenilir bir test değildir. Bu nedenle günümüzde Türkiye’de antraks tanısında kullanılmamaktadır.

Diğer verilen testler "bakteriyolojik tanı" başlığı altında değerlendirilmektedir.

Bacillus anthracis Gram pozitif, sporlu, hareketsiz, kapsüllü, 1-2 x 3-8 μm boyutlarında ve çomak şeklinde bir bakteridir. Verilen diğer türler spor oluşturmayan Gram pozitif çomaklar arasındaki türlerdir.

Listerialar Gram pozitif, 0.4 x 2 μm boyutunda, ince çomak şeklinde, hareketli, sporsuz, kapsülsüz, fakültatif anaerob bakterilerdir. Hareket özelliklerini 20-25°C’de kazanırlar, 37°C’de hareketsiz veya zayıf hareketlidirler. Kanlı agar üzerinde küçük S tipli hemolitik koloniler oluştururlar.

L. monocytogenes gerek makrofaj ve gerekse diğer hücrelerin içinde yaşayabildiği için hücreiçi patojen olarak da kabul edilir. L. monocytogenes suşları listeriolizin ve sitolitik toksin olarak isimlendirilen ve hücre içi yaşamı kolaylaştıran protein yapısında virulens faktörleri üretirler.

L. monocytogenes’in çoğu izolatı patojenik olmasına karşın, izolatların yine de deney hayvanlarında virulensleri incelenmelidir. Bu amaçla bakterinin buyyon kültüründen 50 μl inokulumun tavşanın gözüne damlatılması yeterlidir. Bu işlemden sonra keratokonjuktivitis gelişimi izlenir. L. monocytogenes izolatlarının virülensini belirlemeye yarayan bu deneysel işleme “Anton Testi” denir.

Rodococcus genusu içinde hayvanlarda hastalık oluşturan tek tür Rhodococcus equi’dir. R. equi Gram pozitif, hareketsiz, sporsuz, kapsüllü ve aerobik bir bakteridir. Mikroskopta kokoidden çomak şekline dek değişen pleomorfik biçimlerde gözlenir. Katmanlı bir polisakkarid kapsülü mevcuttur. R. equi göreceli olarak büyükçe (1x5 μm) bir bireysel morfolojiye sahiptir.

R. equi kolonileri kanlı agarda hemoliz oluşturmaz. Bunun yanında R. equi fosfolipaz ve kolesterol oksidaz üretir. Kapsüler antijenik yapısına göre R. equi 4 serolojik veya antijenik gruba ve en az 14 serolojik tipe ayrılır.

C. bovis dışındaki tüm patojenik korinebakteri izolatları ürease enzimini taşırlar; yani üre testleri pozitiftir.

Korinebakterilerin üriner sistemle ilgili grubu üyelerinden C. renale sığırların alt idrar yolları florasında bulunur ve sistitis ve piyelonefritis meydana getirir.

Hayvanlardan insanlara da geçen Bacillus anthracis en önemli zoonoz etkenlerden birisidir.

Endosporlar hastalığın çıkışında, çevrede yayılımında ve kalıcılığında en önemli faktörlerdir. Sporlar sayesinde basiller yıllarca toprakta canlılıklarını sürdürürler. Kalsiyum ve azot içeriği zengin, rutubetli toprağa sahip bölgeler özellikle sporların kalıcılığı açısından çok elverişlidir. Hayvanın vücudundan çıkan basil aerobik koşullarda kısa sürede spor formuna dönüşür. Sığır ve koyun gibi otlayan hayvanlar B. anthracis sporlarını bulaşık meralardan ve yemlerden alırlar. Sindirim sisteminden giren basil vücuda yayılır. Etçil hayvanlarda ise çok sayıda spor içeren antrakslı hayvan karkasının tüketilmesiyle hastalık şekillenebilir. İnfeksiyon sporadik, bazı bölgelerde endemik seyirlidir, uygun koşullarda bazen epidemiler oluşabilir.

Kandan ve dalaktan hazırlanan frotiler, Giemsa, Gram ve basit boyama yöntemleriyle boyanır. B. anthracis mikroskopta sporsuz, dik köşeli kalın çomaklar şeklinde görülür. Giemsa ve polikrom metilen mavisi ile boyamada koyu mavi renkli basilin çevresinde pembe renkli bir tabaka şeklinde kapsül de farkedilir. B. anthracis izolasyonu için, kandan ve dalak gibi hastalığın etkilediği dokulardan kanlı agara ekimler yapılır. Besiyeri 37°C’de normal atmosferde inkübe edilir ve yaklaşık 12 saat sonra koloniler görünmeye başlar.

Kültürde üreyen B. anthracis’i diğer antrakoid basillerden ayırt etmek için çeşitli testler yapılır. Hareket incelemesinde B. anthracis hareketsiz, antrakoidler hareketlidir. Gamma faj testinde B. anthracis gama fajına duyarlı, diğer basiller dirençlidir. İnci dizisi reaksiyonunda, B. anthracis penisiline duyarlı olduğu için, penisilin içeren besiyerinde üretildiğinde çomak şeklini kaybederek tesbih benzeri bir görünüm alır, bu durum antrakoidlerde görülmez. B. anthracis’i kontamine, kokuşmuş materyallerden veya topraktan izole etmek için örneğe ön ısı işlemi uygulandıktan sonra selektif besiyerine ekim yapılır. Fareler antraksa çok duyarlı olduğu için şüpheli materyalden teşhis veya saflaştırma amacıyla deney hayvanı olarak kullanılabilir.

Listerialar Gram pozitif, 0.4 x 2 μm boyutunda, ince çomak şeklinde, hareketli, sporsuz, kapsülsüz, fakültatif anaerob bakterilerdir. Hareket özelliklerini 20- 25°C’de kazanırlar, 37°C’de hareketsiz veya zayıf hareketlidirler. Kanlı agar üzerinde küçük S tipli hemolitik koloniler oluştururlar. Listeria cinsi içinde 6 tür bulunmaktadır.

CAMP testi Listeria türlerinin ayrımında oldukça faydalı ve kolay değerlendirilebilen bir testtir. Bu testte bakteriler ekildikten sonra 37°C’de 24-48 saat inkübe edilir. Pozitif reaksiyon, test suşları ve kontrol suşlarının kesişme bölgelerinde artmış beta hemolitik alanların gözlenmesidir. L. monocytogenes S. aureus’la pozitif, R. equi ile negatif sonuç verirken, L. ivanovii tam ters reaksiyon verir.

Kapsüler antijenik yapısına göre R. equi 4 serolojik veya antijenik gruba ve en az 14 serolojik tipe ayrılır. Bu bakteri genellikle 6 aydan ufak taylarda fırsatçı infeksiyonlara neden olur. Taylarda gelişen hastalık bronkopnömoni ve akciğer abseleri şeklindedir. Ayrıca granülomatöz ülseratif enterokolitis ve mezenterik lenfadenitis olgularından da R. equi izole edilmiştir. R. equi ile oluşan infeksiyonların hayvan türlerine göre dağılımı Tay-Pnömoni ve akciğer absesi, At-Deri abseleri, Domuz-Boyun bölgesinde lenfadenitis, Sığır-Boyun bölgesinde lenfadenitis, Kedi-Deri altı ve mediastinal abseler şeklindedir.

Korinebakteri cinsi için örnek tür çocuklarda difteri hastalığının etkeni olan Corynehacterium diphtheriae’dir.

C. ulserans insan yutak mukozasında normal florada bulunur ve sığırlarda mastitis etkeni olatak saptanmıştır.

Elliye yakın tür içeren Bacillus genusu içinde en önemli tür olan Bacillus anthracis Gram pozitif, sporlu, hareketsiz, kapsüllü, 1-2 x 3-8 μm boyutlarında ve çomak şeklinde bir bakteridir. Oval veya yuvarlak şekilli olan sporun çapı basilin
eninden küçüktür ve basilin ortasında yer alır. Spor sadece vücut dışında, kapsül
ise sadece vücutta oluşur.