VETERİNER MİKROBİYOLOJİ VE EPİDEMİYOLOJİ

İnfektivite, bir mikroorganizmanın konakçıda yerleşme yeteneğinin bir ölçüsüdür. Bu terim kalitatif olarak kullanıldığında düşük, orta ve yüksek infektivite şeklinde ifade edilir. Kısaca, konak ile değil etken ile ilgili bir kavramdır.

Konak: İnfeksiyöz etken ve hayvan ilişkisinde, hayvanın konumunu belirtmek için kullanılan ortak terim konakçı.

İnfeksiyöz ve paraziter hastalıklarının tümünde mutlaka primer bir etken bulunur. Ancak, bu hastalıkların doğadaki seyirleri incelendiğinde, aynı mikroorganizmaya eşit koşullarda maruz kalmalarına karşın sürüdeki bazı hayvanların hastalandığı, bazılarının ise etkilenmediği görülebilir. Veya, bir hastalık coğrafi bir bölgedeki hayvanlarda çok sık saptanırken, komşu bir bölgede çok seyrek bulunabilir. Bu olayların kökenine inildiğinde, etkenin yanı sıra konakçıya ve çevreye ait faktörlerinde hastalık oluşumunu etkiledikleri ortaya çıkar. Bu nedenle, hastalık determinantları genellikle; konak, etken ve çevre determinantları olarak sınıflandırılırlar.

Tüm konak belirleyicilerinin içinde, infeksiyöz hastalıkların oluşumunu etkileyen en önemli belirleyici bağışıklıktır.

Bireysel bağışıklık dışında, populasyonların bağışıklık düzeylerinde de farklılıklar olabilir. Bir populasyondaki dirence sürü bağışıklığı denir ve populasyondaki dirençli hayvanların düzeyini ifade etmek için kullanılır. Doğal sürü bağışıklığında populasyon, etken ile daha önce karşılaşmamış veya etkene karşı aşılanmamış olmasına rağmen infeksiyona karşı dirençlidir.

İnfektivite, bir mikroorganizmanın konakçıda yerleşme yeteneğinin bir ölçüsüdür. Bu terim kalitatif olarak kullanıldığında düşük, orta ve yüksek infektivite şeklinde ifade edilir. Bir konakçıyı infekte edebilen mikroorganizma miktarını kantitatif olarak belirtmek için ise infektif doz terimi kullanılır.

Patojenite, bir mikroorganizmanın hastalık oluşturma yeteneğini kalitatif olarak ifade eden bir terimdir. Patojenitenin ölçüsü yoktur ve bir mikroorganizma ya patojen ya da apatojendir. Ancak çevre koşullarının mikroorganizmanın çeşitli özelliklerini etkilemesi sonucunda patojenite değişebilir.

Virulens, bir mikroorganizmanın belirli bir konakçıda hastalık oluşturma gücünün ve şiddetinin ölçüsüdür. Konakçıda oluşturduğu hastalığın şiddetine ve sonuçlarına göre mikroorganizmalar çok virulent veya az virulent olarak ayrılabilir.

Çevre faktörleri fiziksel (abiyotik) ve biyolojik (biotik) olmak üzere iki ana başlık altında toplanabilir. Fiziksel çevre, iklim, yerleşim, toprak ve barınak gibi, biyolojik çevre flora, fauna, insan ve stres gibi çeşitli doğal ve yapay değişkenleri içerir.

Hastalıkların oluşumunda cinsiyetler arasında görülen farklılık, anatomik, hormonal, genetik ve hayvanın kullanım alanı gibi faktörlere bağlı olabilir.

Stres, çevreden gelen ve vücudun dengesini bozan uyarımlara karşı oluşan biyolojik reaksiyonların bir yansımasıdır.

Vertikal Bulaşma: İnfeksiyöz etkenlerin bir nesilden diğerine taşınmasına vertikal bulaşma denir. Diğer bir deyişle, vertikal bulaşma infeksiyonların annedan embriyoya veya fetusa geçmesidir. Vertikal bulaşma herditer veya kongenital bulaşma şeklinde olabilir.

Vücudunda gelişme evrelerinden birini, genellikle aseksüel üreme geçiren parazit bulunduran konaklara arakonak denir.

İnfeksiyonun başlangıcından klinik belirtilerin görüldüğü ana kadar geçen süreye ise inkübasyon periyodu (kuluçka dönemi) denir.

İnfeksiyonlar, inkübasyon periyodlarına, klinik belirtilerin ortaya çıkış zamanı ve uzunluğuna göre 4 kategoride değerlendirilir. İnkübasyon süresi çok kısa olan ve genellikle çok az klinik belirti gösteren veya hiç göstermeyen infeksiyonlara perakut infeksiyon denir. Perakut infeksiyonlar virulensi çok yüksek patojenler tarafından oluşturulur ve genellikle ölümle sonuçlanır. Perakut infeksiyonlara neden olan etkenlerin hayvanda kalma ve çevreye yayılma süreleri çok kısa olduğu için, bu tip infeksiyonların yayılması için yoğun bir hayvan populasyonunun bulunması gerekir. Duyarlı hayvanların seyrek olduğu populasyonlarda perakut infeksiyonlar fazla görülmez. İnkübasyon süresi kısa olan ancak klinik belirtiler oluşturan infeksiyonlara akut infeksiyon denir. Genelde yaklaşık bir haftalık inkübasyon ve klinik seyir gösteren infeksiyonlar bu sınıfa sokulur. Akut infeksiyonlarda da etkenin virulensi ve konakçı bağışıklığı rol oynar. Akut infeksiyonların yayılma özellikleri de perakut infeksiyonlara benzer. Subakut infeksiyon akut ve kronik hastalık seyirleri arasına sokulan seyir şeklidir ve genelde 2 haftalık bir süreyi ifade eder. Gerek inkübasyon süresi gerekse hastalık süresi uzun olan infeksiyonlara kronik infeksiyon denir.

Bireyleri arasında ve diğer populasyondaki hayvanlarla çok teması olan populasyonlara kontagiyöz populasyon denir.

Eğer bir infeksiyon populasyonda belirli bir oranda sürekli bulunuyorsa buna endemik infeksiyon denir.

Horizontal bulaşma doğumdan sonra oluşan her türlü bulaşmadır; bu nedenle postuterin bulaşma da denir.

Hastalık etkeni duyarlı konakçı hayvana geçmeden önce vektörün vucudunda hem bir yaşam evresi geçirir, hem de çoğalır. Bazen de etken vektörde gelişim evresi geçirir ve vektörün dışkısı ile dışarı çıkar. Duyarlı hayvan etkeni bu dışkı vasıtasıyla alır; hayvanın infekte olması için vektörle direkt teması gerekli değildir. Buna sterkoraryan bulaşma denir.

İnkübasyon süresi çok kısa olan ve genellikle çok az klinik belirti gösteren veya hiç göstermeyen infeksiyonlara perakut infeksiyon denir. Perakut infeksiyonlar virulensi çok yüksek patojenler tarafından oluşturulur ve genellikle ölümle sonuçlanır. Perakut infeksiyonlara neden olan etkenlerin hayvanda kalma ve çevreye yayılma süreleri çok kısa olduğu için, bu tip infeksiyonların yayılması için yoğun bir hayvan populasyonunun bulunması gerekir. Duyarlı hayvanların seyrek olduğu populasyonlarda perakut infeksiyonlar fazla görülmez.

Epidomiyoloji ile ilgili şıklarda verilen bilgilerin tamamı doğrudur.

Tamamlayıcı epidemiyoloji epidemiyolojinin bölümlerinden değildir.

Şıklarda verilenlerin tamamı konak belirleyicilerindendir.