VETERİNER MİKROBİYOLOJİ VE EPİDEMİYOLOJİ

Prevalans, belirli bir populasyonda ve herhangi bir zaman kesitindeki vaka düzeyini belirtir. Prevalansta, eski ve yeni olaylar ayırt edilmez. Böylece prevalans günlük, haftalık, aylık, yıllık veya yaşam boyu olabilir. Vakalar belirli bir zaman kesitinde saptandığı için, buna nokta prevalans da denir.

Morbidite, bir populasyondaki hasta veya infekte hayvanların populasyondaki tüm hayvanlara oranıdır ve genellikle yüzde oranla ifade edilir. Örneğin; bir sürüde 200 koyunun 50’sinde brusellozis saptanmışsa morbidite oranı %25 dir. Morbidite, genellikle klinik seyirli infeksiyonların bulaşma gücünü göstermek için kullanılan bir ölçüdür. Mortalite, bir populasyonda belli bir hastalıktan ölen hayvanların populasyondaki tüm hayvanlara oranıdır ve genellikle yüzde oranla ifade edilir. Örneğin; bir sürüdeki 200 koyunun 20’si enterotoksemi nedeniyle ölmüşse, bu hastalığının mortalite oranı %10 dur. Letalite, bir hastalıktan ölen hayvanların tüm hasta hayvanlara oranını gösterir ve genellikle yüzde oranla ifade edilir. Örneğin; gençlik hastalığı görülen 50 köpeğin 25’i ölmüşse, bu infeksiyonda letalite oranı %50 dir.

Ratio, bir kantitatif ölçüyü diğerine bölerek elde edilen bir değerdir. Örneğin; “bir populasyonda dişilerin erkeklere oranı 3:2 dir”. Proportion, bir kantitatif değerin, içinde yer aldığı topluluk değerine oranıdır. Örneğin: “bir populasyonda gebe hayvanların tüm dişilere oranı”. Proportionda zaman kavramı yoktur ve herhangi bir zaman kesitindeki olayları kasteder. Rate, bir değerde (pay) belirli bir zaman aralığında oluşan değişikliği diğer değere (payda) göre ifade eden bir terimdir. Zaman paydanın bir parçası olarak yer alır.

Eğer bir infeksiyon bir populasyonda bireysel vakalar halinde, nadiren ve düzen­siz olarak görülüyorsa buna sporadik infeksiyon denir. Sporadik infeksiyonlar ge­nellikle çiftlik ve köy gibi küçük populasyonlarda ortaya çıkar. Sporadik seyirli infeksiyonların bu karakteri genellikle etkenin kendinden ve bulaşma yollarının kısıtlı olmasından kaynaklanır. Konakçı duyarlılığı da infeksiyonların sporadik seyretmesinde etkili olabilen bir faktördür.

Bireyleri arasında ve diğer populasyondaki hayvanlarla çok teması olan populasyonlara kontagiyöz populasyon denir. Ayrılmış, çevreyle ilişkisi az olan hayvanları barındıran populasyonlara separe populasyon denir. Zaman zaman giriş ve çıkışlar olan separe populasyonlara açık populasyon denir. Hayvan hareketleri tamamen kısıtlanmış ve dışarıyla hiç ilişkisi olmayan populasyonlara kapalı populasyon denir. Bir hastalık veya olaya konu olan populasyona riskteki populasyon denir.

İnkübasyon süresi çok kısa olan ve genellikle çok az klinik belirti gösteren veya hiç göstermeyen infeksiyonlara perakut infeksiyon denir. İnkübasyon süresi kısa olan ancak klinik belirtiler oluşturan infeksiyonlara akut infeksiyon denir. Subakut infeksiyon akut ve kronik hastalık seyirleri arasına sokulan seyir şeklidir ve genelde 2 haftalık bir süreyi ifade eder. Gerek inkübasyon süresi gerekse hastalık süresi uzun olan infeksiyonlara kronik infeksiyon denir.

Tüm bulaşma olaylarının sonunda hastalık etkeninin son olarak bulaştığı hayvana son konak denir. Bu, bulaşma ile ilgili dinamik olayların tamamlandığı konakçıyı ifade eder. Örneğin; kuduz hastalığını köpeklerdeki hastalık yönünden ele alıyorsak son konak köpektir. Parazitolojide son konak ile eş anlamlı olarak belirleyici konak terimi kullanılır. Bu terim, etkenin seksüel üreme fazını tamamladığı konakçıyı ifade eder. Bir infeksiyonun endemik olarak seyrettiği bir bölgede, infeksiyon etkenini barındıran veya hastalanan hayvanlara primer konak denir (örn; distemper virusu ile infekte köpekler, şap virusu ile infekte sığırlar). Başta viruslar olmak üzere infeksiyöz etkenlerin, yaşamlarını devam ettirebilmeleri için genellikle bir primer konağa gereksinimleri olduğu için, bunlara kalıcı konak da denir. Etkeni taşıyan ve genellikle hastalanmayan, fakat bulaşmada rol oynayan konağa sekonder konak denir. Örneğin; yabani kuşlar barsaklarında Campylobacter jejuni taşırlar, koyunlar ise bu etkenden dolayı atık yaparlar. Bu durumda Campylobacter jejuni için koyunlar primer konak, yabani kuşlar sekonder konakdır. Sekonder konak terimi ile eşanlamlı olarak parazitolojide paratenik konak, entomolojide mekanik vektör terimleri kullanılabilir. Böyle konaklarda parazitin gelişme dönemi yoktur. Örneğin; bir parazit larvası taşıyan ötücü bir kuş yırtıcı bir kuş tarafından yendiğinde, ötücü kuşun pozisyonu paratenik konak olur. Vücudunda gelişme evrelerinden birini, genellikle aseksüel üreme geçiren parazit bulunduran konaklara arakonak denir. Bir hayvan popülasyonuna girerek duyarlı hayvan sayısının artmasına dolayısıyla infeksiyöz etkenin yayılmasına olanak sağlayan hayvanlara güçlendirici konak denir. Bu terim daha çok viral infeksiyonlarda kullanılır. İnfeksiyöz etkenleri genellikle bulaştırmayan hayvanlara rastlantısal konak veya geçici konak denir. Diğer konakçı tipleri arasında bağlantı kuran konağa bağlantı konağı denir. Bunların vücutlarında etkenin herhangi bir gelişme evresi geçmez. Etkeni uzun süre bulaştırmadan vücudunda tutan konağa gizleyen konak denir.

İnfekte bir hayvanla fiziksel temas veya hayvanın her türlü atığı ile temas sonucu oluşan horizontal bulaşma şekline direkt bulaşma denir. Bu bulaşma şeklinde hastalık etkeni, bir hayvandan veya hayvanın atık ve akıntılarından başka bir hayvana, herhangi bir aracı olmaksızın deriden veya mukozadan direkt olarak geçer. Derideki mantar infeksiyonları hayvanların birbirlerine sürtünmeleri sonucu bulaşır. Ayrıca, derideki yaralanmalardan anthraks etkeni, klostridyum, stafilokok, fransisella gibi etkenler direkt olarak bulaşabilir. İnfekte hayvanların burun akıntıları, dışkıları ve sütleri ile temas sonucu da bulaşma olur. İnfekte hayvanların dışkıları çok sayıda hastalık etkeni taşır. Böyle dışkılar yemleri, meraları ve suları bulaştırır. Duyarlı hayvanlar bunları ağız yoluyla aldıklarında infekte olurlar. Bu bulaşma şekline fekal-oral bulaşma da denir. Duyarlı hayvanlar etkenleri çiftleşme sırasında alabilirler; bu bulaşma şekline veneral bulaşma denir. İnfekte hayvanların solunum sisteminden burun akıntısı ve öksürük yoluyla çıkan etkenler de çevredeki duyarlı hayvanları bulaştırabilir. Bu bulaşma şekline damlacık infeksiyonu veya hava kökenli bulaşma denir.

Hastalık etkenlerinin bir hayvandan diğerine canlı veya cansız aracılar veya insan vasıtasıyla bulaşmasına indirekt bulaşma denir. Tıbbi veya cerrahi bir müdahale sırasında, hekimin hayvanı infekte etmesi şeklinde oluşan indirekt bulaşmaya iatrojenik bulaşma denir. Cerrahi müdahale sırasında hekimin elinin, örtülerin, cerrahi aletlerinin veya enjektörlerinin kontamine olması bulaşmaya neden olabilir.

Teorik epidemiyoloji, doğal hastalık oluşumu ve bununla ilgili faktörlerin matematiksel olarak değerlendirilip hastalık modeli oluşturulmasını kapsar. Doğru cevap D’dir.

Virulens, bir mikroorganizmanın belirli bir konakçıda hastalık oluşturma gücünün ve şiddetinin ölçüsüdür. Konakçıda oluşturduğu hastalığın şiddetine ve sonuçlarına göre mikroorganizmalar çok virulent veya az virulent olarak ayrılabilir. Doğru cevap C’dir.

Bioklimatogramlar; iklimin hastalık üzerindeki etkisini epidemiyolojik açıdan değerlendirmeye yarayan grafiklerdir. Bu grafikler bir bölge için ısı ve yağış miktarlarının ortalamasını genellikle bir yıl için aylık dilimler halinde gösterirler. Bu grafikler biyolojik verilerin (serbest yaşayan patojenlerin ve vektörlerin minimum veya maksimim yaşama koşulları gibi) değerlendirilmesinde kullanılır. Doğru cevap C’dir.

İnfeksiyöz etkenlerin bir nesilden diğerine taşınmasına vertikal bulaşma denir. Diğer bir deyişle, vertikal bulaşma infeksiyonların annedan embriyoya veya fetusa geçmesidir. Vertikal bulaşma herditer veya kongenital bulaşma şeklinde olabilir. Doğru cevap A’dır.

Tüm bulaşma olaylarının sonunda hastalık etkeninin son olarak bulaştığı hayvana son konak denir. Bu, bulaşma ile ilgili dinamik olayların tamamlandığı konakçıyı ifade eder. Örneğin; kuduz hastalığını köpeklerdeki hastalık yönünden ele alıyorsak son konak köpektir. Parazitolojide son konak ile eş anlamlı olarak belirleyici konak terimi kullanılır. Bu terim, etkenin seksüel üreme fazını tamamladığı konakçıyı ifade eder. Bir infeksiyonun endemik olarak seyrettiği bir bölgede, infeksiyon etkenini barındıran veya hastalanan hayvanlara primer konak denir (örn; distemper virusu ile infekte köpekler, şap virusu ile infekte sığırlar). Başta viruslar olmak üzere infeksiyöz etkenlerin, yaşamlarını devam ettirebilmeleri için genellikle bir primer konağa gereksinimleri olduğu için, bunlara kalıcı konak da denir. Etkeni taşıyan ve genellikle hastalanmayan, fakat bulaşmada rol oynayan konağa sekonder konak denir. Örneğin; yabani kuşlar barsaklarında Campylobacter jejuni taşırlar, koyunlar ise bu etkenden dolayı atık yaparlar. Bu durumda Campylobacter jejuni için koyunlar primer konak, yabani kuşlar sekonder konakdır. Sekonder konak terimi ile eşanlamlı olarak parazitolojide paratenik konak, entomolojide mekanik vektör terimleri kullanılabilir. Doğru cavap C’dir.

Bir hayvan popülasyonuna girerek duyarlı hayvan sayısının artmasına dolayısıyla infeksiyöz etkenin yayılmasına olanak sağlayan hayvanlara güçlendirici konak denir. Bu terim daha çok viral infeksiyonlarda kullanılır. İnfeksiyöz etkenleri genellikle bulaştırmayan hayvanlara rastlantısal konak veya geçici konak denir. Diğer konakçı tipleri arasında bağlantı kuran konağa bağlantı konağı denir. Bunların vücutlarında etkenin herhangi bir gelişme evresi geçmez. Etkeni uzun süre bulaştırmadan vücudunda tutan konağa gizleyen konak denir. Doğru cevap E’dir.

Fokal infeksiyon, vücudun bezsi ve cepsi yapılarındaki odaklardan kaynaklanan infeksiyon şeklidir. Bazı patojenler, farinks, larinks, tonsil, sinus ve diş yuvaları gibi fokal odaklara yerleşme eğilimidedir. Bu patojenler uygun koşulları bulduklarında fokal odakta veya vücuda yayılarak beyin zarı, karaciğer ve böbrek gibi organlarda infeksiyon odakları oluştururlar. Doğru cevap D’dir.

Hayvanların bulundukları alandaki konumları, sayıları ve yoğunlukları, kısaca organizasyonlarına göre, populasyon kontagiyöz veya separe olmak üzere ikiye ayrılabilir. Bireyleri arasında ve diğer populasyondaki hayvanlarla çok teması olan populasyonlara kontagiyöz populasyon denir. Kontagiyöz hayvan populasyonlarının hacimlerini belirlemek güçtür. Çünkü böyle populasyonlar dağınık ve serbest olarak bulunurlar. İnfeksiyöz hastalıklar kontagiyöz populasyonlarda daha kolay yayılır, yerleşir ve daha uzun süre devam eder. Doğru cevap B’dir.

Morbidite, bir populasyondaki hasta veya infekte hayvanların populasyondaki tüm hayvanlara oranıdır ve genellikle yüzde oranla ifade edilir. Örneğin; bir sürüde 200 koyunun 50’sinde brusellozis saptanmışsa morbidite oranı %25 dir. Morbidite, genellikle klinik seyirli infeksiyonların bulaşma gücünü göstermek için kullanılan bir ölçüdür. Doğru cevap C’dir.

Bir hastalığın oluşumunu ve populasyondaki sıklığını etkileyen her faktöre veya değişkene “belirleyici” (determinant) denir. Doğru cevap C'dir.

Makroiklim, hayvanların doğada maruz kaldıkları genel iklim koşullarıdır. Doğru cevap E'dir.