VETERİNER LABORATUVAR TEKNİKLERİ VE PRENSİPLERİ

Postanalitik evre; test sonuçlarının elde edilmesiyle başlayan ve sonuçların hasta yararına kullanıldığı zaman diliminde biten süreci tanımlamaktadır.

Preanalitik evre; testin klinisyen tarafından istenmesinden laboratuvarda analizin başlangıcına kadar geçen süreçtir.

Preanalitik evrede, örneklerin alındığı hastalarla ilgili bazı değişkenler test sonuçlarını etkilemekte ve hataya
neden olabilmektedir. Bu değişkenlerin bir kısmı yaş, cinsiyet, ırk gibi kontrol edilemeyen faktörlerdir. Ancak, preanalitik dönemde laboratuvar sonuçlarını etkileyen, egzersiz, gebelik, diyet-rasyon, ilaç kullanılması, örnek alınma zamanı gibi kontrol edilebilen faktörler de vardır.

Yaş
Yaşa bağlı olarak, bazı analitlerin plazma konsantrasyonlarında görülen değişimler, hastanın cinsiyet ve kas kitlesindeki artışa bağlıdır. Referans aralıkları, yaş gruplarına göre farklılık gösterir. Bu nedenle; laboratuvar sonuçlarının değerlendirilmesinde, analitin yaş gruplarına göre referans değerleri verilir ve sonuçlar bu değerler ile karşılaştırılır. Ancak kronolojik yaş ile biyolojik yaş her zaman paralel olmadığından gruplar arasında kesin bir sınır çizmek de zor olabilir.

Ergenliğe kadar dişiler ve erkekler arasında belirgin bir fark yoktur. Ancak ergenlik sonrası, erkeklerde özellikle kas kitlesindeki artışa bağlı, kas kökenli enzimlerde artış olur. Serum kreatinin, üre, ürik asit erkeklerde daha yüksektir. Hemoglobin, ferritin, demir düzeyleri kadınlarda menstrüel kan kaybı nedeniyle daha düşüktür. Ayrıca cinsiyet hormonları da doğal olarak cinsler arasında belirgin farklılıklar gösterir.

Kafein, nikotin ve alkol bazı biyokimyasal parametrelerde değişimlere neden olmaktadır. Kafein plazma glikoz konsantrasyonunu hafifçe artırır. Serbest yağ asitleri, gliserol ve LDL-kolesterol artışına neden olur. Nikotin, adrenalin salınımını artırdığından, glikoz konsantrasyonunda artış görülür. Plazma laktat/piruvat oranı artar. Sigara içenlerde içmeyenlere göre kolesterol, trigliserid, LDL-kolesterol yüksek, HDL-kolesterol ise düşüktür. Sigara immun yanıtı etkileyerek plazma immunglobulin (IgA, IgG , IgM) düzeylerinde artışa neden olmaktadır.

Lipemi kanda şilomikron düzeyinin aşırı yükseklişine bağlı, makroskopik bulanıklık olması durumudur.

Lipemide; sodyum, potasyum, klor düzeyleri azalmakta, glikoz, total protein, total bilirubin düzeyleri artmaktadır. Spektrumda 340 nm dalga boyu, lipeminin en fazla interferansa neden olduğu dalga boyudur. Bu nedenle, spektrumun UV bölgesinde olan bu dalga boyunda ölçümü yapılan enzimler (ALT, AST, CK, CK-MB, LDH gibi), lipemiden değişik oranlarda etkilenmektedir. Spektrumun görünür bölgesinde ölçümü yapılan Gama glutamil transferaz (GGT) ve ALP enzimleri, lipemiden etkilenmemektedir.

Gebelikte anne karaciğerinde tiroksin bağlayıcı globulin, steroit bağlayıcı globulin, seruloplazmin, transferrin, transkortin gibi transport proteinlerinin sentezi artar. Parathormon, kortizol, total tiroksin (tT4), total triiyodotironin (tT3), düzeyleri artmıştır. Ancak serbest T4, T3 konsantrasyonlarında herhangi bir değişiklik yoktur.

Gebelikte anne karaciğerinde tiroksin bağlayıcı globulin, steroit bağlayıcı globulin, seruloplazmin, transferrin, transkortin gibi transport proteinlerinin sentezi artar. Parathormon, kortizol, total tiroksin (tT4), total triiyodotironin (tT3), düzeyleri artmıştır. Ancak serbest T4, T3 konsantrasyonlarında herhangi bir değişiklik yoktur.

Preanalitik evrede, sonuçları etkileyen değişkenler yaş, cinsiyet, ırk, egzersiz, gebelik, diyet-rasyon, mevsim, ilaç kullanılması, örnek alınma zamanı, stres,  postür, örneğin etiketlenmesi ve laboratuvara İletilmesi gibi faktörlerdir.

Gebelikte parathormon düzeylerinin artması beklenir. Hemoglobin konsantrasyonu, eritrosit sayısı ve hematokrit düzeyinde azalma görülür. Serbest T3 konsantrasyonlarında ise herhangi bir değişiklik yoktur.

Sürekli strese maruz kalma sonucu kan basıncının yükselmesi, kan glikoz düzeyinin yüksek tutulması, artan endokrin aktivite gibi olaylar, strese tepki olarak kalması gerekirken yüksek kan şekeri, hipertansiyon adaptif ve alışkanlık oluşturmuş reaksiyonlar haline gelebilmektedir. Bunun yanı sıra stresin süreklilik kazanması, bağışıklık sistemini de etkilemektedir. Strese tepkide oluşan bazı hormonlar akyuvar yapımını dolayısıyla bağışıklıkta rol oynayan hücre yapımını da baskılayacağından bağışıklığı olumsuz yönde etkiler. Ayrıca sürekli savunma ve korunma reaksiyonları organizmanın rezerv enerji kaynaklarının tükenmesine neden olacağından organizmanın yorgun ve bitkin düşmesine neden olacaktır.

Verilen bütün durumlar gelen örneğin reddini gerektirir.

Endojen nedenlerin başlıcaları; hemoliz, lipemi, bilirubin ve paraproteinemi olup, ekzojen nedenler arasında; ilaçlar, katkı maddeleri, kalibrasyon ve kontrol materyali sayılabilir.

Lipemi, kanda şilomikron düzeyinin aşırı yüksekliğine bağlı, makroskopik bulanıklık olması durumudur. Kan örneklerinin bir gece açlık sonrası alınması lipemi oluşumunu engelleyebilir ancak yağ metabolizma bozukluğu olan bireylerde veya acil laboratuvar analizi yapılması gerekli olan hastaların kan örneklerinde lipemi görülebilir.

Akreditasyon; yapılan test ve analizlerin güven sağlayabilmesi için laboratuvarın teknik yeterliliğinin uluslararası tanınmış ve yetkili bir kuruluş tarafından gerekli kriterlere göre değerlendirilmesi, onaylanması ve sonrasında denetlenmesi faaliyetidir.

Rastgele hatalar, her fiziksel ve kimyasal ölçümde bulunan, düzeltilemeyen ve kontrol edilemeyen birçok değişkene bağlı hatalardır. Odanın sıcaklığı, basıncı ve nemindeki hafif oynamalar, titreşimler, cihaz okumasının her defasında farklı açılardan yapılması gibi faktörler rastgele hata kaynaklarıdır.

Referans bireylerden elde edilen değer “referans değer” olarak adlandırılır. Referans değerler ve aralıklar laboratuvar test sonuçlarının yorumlanmasında temel alınır ve hekimlere hastanın değerlendirilmesinde veya hastalık tanısının konulmasında yardımcı olurlar.

Türkiye'de rakamlarda, ondalık basamaklardan önce virgül kullanılmalıdır.