VETERİNER LABORATUVAR TEKNİKLERİ VE PRENSİPLERİ

KALİTE KONTROL TEMEL KAVRAMLARI
Kalite kontrol konusunu anlayabilmek için bilinmesi gereken temel kavramlar vardır. Bu temel kavramlar kalite kontrol işlemlerinde sıkça karşımıza çıkar.
Bunlar şu şekildedir:
1. Ortalama ve Standart Sapma
2. Varyasyon Katsayısı (CV)
3. Presizyon (Tekrarlanabilirlik)
4. Akürezi (Doğruluk)
5. Deteksiyon Limiti (Minimum Ölçüm Sınırı)
6. Linearite (Doğrusallık)

Doğru cevap e'dir.

Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma
Aritmetik ortalama (Xort ) elde edilen değerlerin veri sayısına bölünmesiyle elde
edilen değerdir. Aşağıdaki formül ile gösterilir.
Xort = ∑x / n

Doğru cevap a'dır.

Deteksiyon Limiti (Minimum Ölçüm Sınırı)
Analizi yapılan maddenin en düşük konsantrasyonunu saptama ve sıfır değerinden ayırabilme sınırı olarak tanımlanmaktadır. İdeal bir yöntem yüksek düzeyde
analitik duyarlılığa ve düşük düzeyde tayin sınırına sahip olmalıdır.

Doğru cevap b'dir.

Otoanalizör: Kan, serum, plazma, idrar gibi biyolojik örneklerdeki organik ve inorganik maddeleri, yapısal donanımı sayesinde otomatik olarak analiz eden cihazlara denir.

Doğru cevap c'dir.

2S’i aşan bir değer elde edilmesi kuralı Westgard Kurallarından biridir.

Doğru cevap d'dir.

10X Kuralı
• Birbirini izleyen 10 çalışmada elde edilen neticelerin tümünün ortalamaya
göre aynı tarafta yer alması halinde sistematik hata yapıldığı düşünülür.
• Reddettirici bir kuraldır.

Doğru cevap e'dir.

Tanım olarak eksternal (dış) kalite, kalite kontrol programlarından sağlanan ve değeri bilinmeyen serumlarla çalışma yapılarak laboratuvarın bir dış denetleme birimi tarafından denetlenmesidir. Bu şekilde diğer laboratuvarlarla da karşılaştırılması
sağlanır. İnternal ve eksternal kalite programları birbirlerini tamamlayıcı yöntemlerdir ve birinin yerine diğerinin kullanılması doğru bir yaklaşım olmayacaktır.

Doğru cevap a'dır.

Levey-Jennings Kontrol Grafikleri 1950’li yıllarda klinik laboratuvarlarda Levey ve Jenning tarafından tanıtıldığı için kontrol grafikleri Levey-Jennings kontrol grafikleri olarak adlandırılırlar. Bu grafikler kalite kontrol sonuçlarını daha kolay bir şekilde kontrol etmemizi sağlar. Her analit için konsantrasyonu bilinen kontrol çözeltilerinden elde edilen sonuçlar bu grafiğe işlenir. Elde edilen kontrol ölçümleri bu grafik üzerine yerleştirilir ve değerlendirme yapılır. Otomasyon ve laboratuvar informasyon sistemlerinin (LIS) gelişmesi ile birlikte kontrol sonuçları cihaz üzerinden veya ara bağlantı ile LIS üzerinden kolaylıkla görülüp değerlendirilebilir. Ölçülen her analit için günlük kalite sonuçları değerlendirilebildiği gibi son 1-2 aydaki sonuçlar da değerlendirilebilir.

Doğru cevap b'dir.

Lot numarası: Bir malzemenin/kimyasal maddenin üreticisini, üretim ile ilgili bilgilerini, söz konusu malzeme veya maddenin özelliklerini bildiren kimlik numarasıdır.

Doğru cevap c'dir.

Serum, plazma gibi biyolojik maddelerin dondurularak kurutulması işlemi liyofilizasyon ve işlem sonucunda elde edilen ürüne Liyofilize denir.

Doğru cevap d'dir.

Kalite kontrol konusunu anlayabilmek için bilinmesi gereken temel kavramlar vardır. Bu temel kavramlar kalite kontrol işlemlerinde sıkça karşımıza çıkar. Bunlar şu şekildedir:

1. Ortalama ve Standart Sapma

2. Varyasyon Katsayısı (CV)

3. Presizyon (Tekrarlanabilirlik)

4. Akürezi (Doğruluk)

5. Deteksiyon Limiti (Minimum Ölçüm Sınırı)

6. Linearite (Doğrusallık)

Doğru cevap C şıkkıdır.

Presizyon (Tekrarlanabilirlik); Aynı örneğin tekrar edilen ölçümlerinde benzer sonuçlar elde edilmesidir. Rastgele hatayı ölçmek için kullanılır. Günlük uygulamada bir metodun tekrarlanabilirliği-nin değerlendirilmesi internal (iç) kalite kontrol uygulamaları ile yapılır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Varyasyon katsayısı (CV) standart sapmanın aritmetik ortalamaya oranıdır. Formül şu şekildedir: CV= (s/x ort)*100Bu formülün uygulamasında, standart sapma aritmetik ortalamaya bölünür ve bölüm 100 ile çarpılır. Doğru cevap E şıkkıdır.

Aritmetik ortalama (Xort ) elde edilen değerlerin veri sayısına bölünmesiyle elde edilen değerdir. Aşağıdaki formül ile gösterilir. Xort = ∑x / nBu formülün uygulamasında her bir veri toplanır ve elde edilen toplam, veri sayısına bölünür. Doğru cevap D şıkkıdır.

Analit: Analizi yapılacak olan örnekteki aranan, ölçülmek istenen maddedir. İçerdikleri analit konsantrasyonu bilinmektedir (Ortalama analit konsant-rasyonu ve kabul edilebilir aralıklar üretici firma tarafından belirlenmiştir). Doğru cevap B şıkkıdır.

Kalibratör: Bir cihaz veya ölçme sisteminin belirli koşullar altında çalışmasını sağlamak için gerçekleştirilen ayarlama sürecine kalibrasyon denir. Bu amaçla kullanılan aracılar kalibratör olarak bilinir. Doğru cevap A şıkkıdır.

12S Kuralı• 2S’i aşan bir değer elde edilmesidir.• Diğer kuralların gözden geçirilmesini gerektiren bir uyarı kuralıdır. Doğru cevap C şıkkıdır.

13S Kuralı• 3S’i aşan bir değer elde edilmesidir.• Rastgele hata yapıldığını gösteren reddettirici bir kuraldır. Doğru cevap B şıkkıdır.

1950’li yılların başında The College of Amarican Pathologist (CAP) farklı laboratuvarlara gönderdiği bilinmeyen örneklerin analizini sağlayarak laboratuvarlar arası değerlendirmeyi başlatmıştır. 1960’ların ortalarında laboratuvarlar arası tarama programlarına katılmak laboratuvar akreditasyonu için zorunlu hale getirilmiştir. Bugün tıbbi laboratuvarlar için Sağlık Bakanlığı’nın belirlediği laboratuvar hizmetleri performans kriterlerine göre eksternal kalite kontrolü yapılmalı sonuçlar ve düzeltici önleyici faaliyetler kayıt altına alınmalıdır. Doğru cevap E şıkkıdır.

Liyofilize: Serum, plazma gibi biyolojik maddelerin dondurularak kurutulması işlemi liyofilizasyon ve işlem sonucunda elde edilen ürün liyofilize olarak adlandırılır. Doğru cevap D şıkkıdır.