VETERİNER LABORATUVAR TEKNİKLERİ VE PRENSİPLERİ

Bir analitik ça­lışma sırasında veya oturumunda birçok örneğin işlenmesine yığın analizi (batch analysis) denir.

Laboratuvar otomasyonu 3 farklı şekilde ifade edilmektedir. Bunlar, total la­boratuvar otomasyonu, modüler-entegre otomasyon ve modüler ya da tek başına kullanılan sistemlerdir.

Barkodla işaretlenen örnekler, barkod okuyucu ile okunarak doğrulandıktan sonra test seçimi için ana bilgisayara yönlendirilir. Barkod okunmasında problem olan ya da yanlış yönlendirilmiş örnekler manuel giriş için ayrılır

Hasta doktor etkileşiminden başlayan iş akışı numunenin arşivlenmesi ile sonra erer. (bkz. sayfa 86 şekilde 4.1.Otomasyonda iş akışı ve laboratuvarın merkezi rolü

)

Hastane informasyon sistemlerinin (HIS) amacı hastane içerisinde üretilen her tür hizmet ve hizmet karşılıklarının, hizmetin üretildiği yerde ve zamanda, hastane iş akışını daha etkin ve verimli kılarak kayıt altına almak, tüm işlemleri takip etmek, bunlarla ilgi veriler üreterek yapıcı amaçlar için kullanmaktır.

Enformasyonun temel bileşenleri insan, donanım ve yazılımdır.

1933 yılında endüstriyel laboratuvarlarda kullanılmak üzere tasarlanmış ticari fotoelektrik kolorimetre otomasyona yönelik atılmış adımlardan ilkidir. Bu kolorimetreler sayesinde objektif değerlendirmelerin yerini, subjektif değerlendirmeler almıştır. Endüstriyel ve ticari faaliyetlerin laboratuvarlarda otomasyona yönelik önemli ve büyük katkısı otoanalizörler ile başlamıştır.

Vakumlu Tüp Sistemi (Pnömatik Sistem)

Laboratuvar hatalarının bir kısmı örneğin analize hazırlanması sırasında görülür. Laboratuvar içerisinde örneğin yanlış yönlendirilmesi gibi hatalar örnek işleme aşamasında otomasyonla önlenebilmektedir. Örnek transferinin otomasyonu genellikle pnömatik sistem yardımıyla (vakumlu tüp sistemi) yapılmaktadır. Kan alma tüpleri, sisteme uygun kapsüllere konularak gönderme istasyonuna yerleştirilir. Gönderme istasyonu spesifik kabul istasyonuna, merkezi laboratuvara örneği yönlendirmek için programlanır. Vakumlu tüp sistemleri örnekleri dakikalar içerisinde transfer eder.

Total laboratuvar otomasyonu sistemlerinde, örneklerin sınıflandırılması, santrifüj edilmesi, bölünmesi ve analizi gerçekleştirilir.

Tek kanal analiz (single channel analysis; single test), her örneğin bir işleme tabi tutulduğu ve böylece sonuçların tek bir test türü yönünden gerçekleştirildiği analiz türüdür.

Otoanalizörlerin öncüsü tek-kanallı, sürekli akım yığın analizörü olup, tek bir analiz açısından 40-60 örneğin sonucu bir saat içinde alınmaktaydı. Bu tip analizörlerin ikinci ve üçüncü nesillerinde, aynı örnekten birçok test yapmak ve saatte bine yakın analiz sonucunu almak mümkün olmuştur. Bu cihazlarda test seçmek mümkün olmamakta ve isteğe bağlı olamaksızın cihazda tanımlanmış tüm testler bütün örnekler üzerine gerçekleştirilmektedir.

Laboratuvarlarda otomasyonun başlıca hedefleri; maliyetlerin azaltılması, yeni testlerin hizmete sunulması, sonuçların en kısa sürede raporlandırılması, laboratuvardaki hataların azaltılması ve güvenliğin artırılmasıdır.

Total laboratuvar otomasyon sistemleriyle karşılaştırılacak olurlarsa modüler entegre sistemler maliyet olarak daha ucuzdur, daha az alana ihtiyaç duyar ve daha çabuk kurulur. Laboratuvar informasyon sistemine bağlanmaları da daha kolaydır. Bu yaklaşımın bir sınırlaması, bir preanalitik sistem bu istasyona bağlandığı zaman yalnızca bu istasyon için örnek gönderilmesidir.

Bir modüler sistemde; bir sınıflama istasyonu, santrifüj ve primer tüplerden, sekonder tüplere ayırma istasyonu bulunur ve bunlar birbirine ray sistemiyle bağlanmıştır. Barkodla işaretli primer tüpler sisteme yerleştirildikten sonra test seçimi için ana bilgisayarda sırayla girerler. Tüpler daha sonra istenen teste göre sınıflandırılır ve raklara yerleştirilir. Eğer tam kan sayımı ve HbA1c gibi santrifüj gerektirmeyen, tam kan kullanan testler söz konusu ise, tüpler manuel olarak uy­gun istasyona taşınır. Serum ya da plazma kullanan testler söz konusu ise, tüpler santrifüje yönlendirilir. Tüpler tartılıp dengeli bir şekilde santrifüje yerleştirilir. Santrifüjün laboratuvara gelen örnek yükünü kaldıracak kapasitede olması, birden fazla tüp şekline uyum gösterebilmesi ve soğutuculu olması gerekir. Santrifüjden sonra primer tüplerin kapağı açılır ve raklara yerleştirilir. Okunamayan barkoda sahip tüpler manuel müdahale için ayrı bir yere konur. Eğer ayrı bir işlem ge­rekmiyorsa uygun istasyonlara yönlendirilir. Eğer sekonder tüplere örneklerin aktarılması gerekiyorsa tüp ayırma istasyonuna yönlendirilir. Burada ana bilgisa­yardan tüp ve örnek miktarı hakkında alınan bilgiler doğrultusunda porsiyonlara ayırma (vialleme) gerçekleştirilir.

Tek başına sistemler; az yer kaplamaları ve maksimum esnekliğe sahip olma­ları nedeniyle avantajlıdır. Ayrıca daha ucuzdur ve modüler entegre preanalitik sistemlerden daha kolay kurulurlar. Çalışmalar preanalitik örnek işleme otomas­yonunun, örnek işleme zamanında 2-6 saat, iş gücü maliyetinde ise % 30-40’lık azalma sağlandığını göstermiştir. Ayrıca, bağımsız sistemler, barkodlama ve ör­nek dökülmesi hatalarında % 98 oranında azalmaya, örneğin sınıflandırılması ve diğer rutin hatalarda % 95 oranında azalmaya neden olmuştur.

Laboratuvar informasyon sistemleri; test işlemlerini otomatik olarak yapmak ve laboratuvar verilerini işlemek biçiminde, iki aşamalı görev üstlenmektedir. Laboratuvarlarda cihazlar uygun donanımlar aracılığı ile bilgisayara bağlanarak, analiz sonuçlarının alınması ve hasta dosyalarına işlenmesi sağlanır. Bir labora­tuvar informasyon sistemi her birimde bağımsız olarak çalışabileceşi gibi, labora­tuvar otomasyon sistemine bağlanarak da çalışabilir. Bir laboratuvar informasyon sistemi; test isteklerinin kaydı, örnek toplanması ve analiz işlemleri, tamamlanan test sonuçlarını kaydetme, ilgili birimlere hemen iletilmesi gereken test program­larını düzenleme, hastaya ait test özetlerini hazırlama, laboratuvara ait istatistik bilgileri çıkarma, kalite kontrolü için gerekli kayıtları tutma işlevini üstlenmek­tedir.

İlk hastane informasyon sistemi; 1960’lı yıllarda finansal ihtiyaçları ve mali­yet istatistiklerini, faturalama zorunluluklarını gidermek maksadı ile oluşturul­muştur. O dönemin teknolojisi bilgisayarların pahalı ve hastane informasyon sistemleri için gerekli olan donanım ve yazılımların sınırlı olması nedeniyle çok başarılı olamamıştır.

Bir modüler sistemde; bir sınıflama istasyonu, santrifüj ve primer tüplerden, sekonder tüplere ayırma istasyonu bulunur ve bunlar birbirine ray sistemiyle bağlanmıştır.

Total Laboratuvar Otomasyonu (TLO) Laboratuvarındaki mevcut tüm basamaklarla bağlantılı bir ray sistemini içerir. Bu şekilde klinik labaratuvar analizini kapsayan tüm basamakların birbiriyle kesinti­siz bağlantısı sağlanmış olur. Total laboratuvar otomasyon sistemleri (Resim 4.5) genellikle, klinik kimya, immünokimya, hematoloji ve koagülasyon bölümlerinin hepsini kapsar. Total laboratuvar otomasyonu sistemleri, ilk kez Japonya’da 1980’li yıllarda geliştirilmiştir ve özellikle Japonya’da, maliyeti azaltma avantajı nedeniyle giderek yaygınlaşmaktadır.