LABORATUVARDA TEMEL HESAPLAMALAR

Laboratuvarda kullanılan bir tekniğin ölçüm sınırları dışındaki bir derişimi ölçüm sınırları içerisine çekmek amacıyla çözelti uygun bir çözücü ile seyreltilir. Bu iş için genellikle distile su kullanılsa da zaman zaman başka çözücüler de kullanılabilir.

Çözücü ilave etmek suretiyle çözeltinin derişiminin azaltılması işlemine seyreltme veya sulandırma denir.

Seyreltmeden ötürü meydana gelen madde derişiminin azalmasını düzeltmek için hesaplanan faktöre de sulandırma faktörü denir.

1/5000’lik sulandırma, 1/50 ve 1/100’lük sulandırmalar şeklinde gerçekleştirilebilir. 1 ml ana çözelti 50 ml’ye çözücü ile tamamlanır ve bu çözeltiden alınan 1 mlçözelti 100 ml’ye tamamlandığında 1/5000 sulandırma elde edilmiş olur. 5000 sulandırma faktörüdür. Elde edilen çözeltide ölçülen madde deriflimi 5000 ile çarpılırsa ana çözeltideki madde derişimi bulunur.

Seri sulandırma genellikle 1/1, 1/2 , 1/4, 1/8,1/16 ...... şeklinde olur. Bir çözel-tiyi 1/2 oranında seyreltmek, 1 hacim çözeltiye 1 hacim su ilavesiyle olur. Elde edilen bu 1/2‘lik çözeltiden 1 hacim alınıp, 1 hacim su ilave edilirse 1/4’lük çözelti elde edilir.

Kimyada bir karışımın bileşimindeki sıvıyı yitirerek daha koyu kıvama gelmesi işlemidir. Diğer bir ifade ile bir çözeltinin hacmi azaltılarak çözünen partikül sayısını artırma işlemidir.

Laboratuvarlarda kullanılan filtrasyon işlemleri yerçekimi filtrasyon ve vakum emiş filtrasyon olarak iki şekilde olabilir. Vakum filtrasyonunda çözücü düşük basınç uygulaması ile filtre kağıdını geçmeye zorlanır. Laboratuvarda filtrasyondeyince daha çok zar filtrasyon akla gelir. Bu sözcük çok farklı sıvı ayrımlarını kaşılamak için kullanılmaktadır.

Ters ozmoz susuzlaştırmada, çözeltide düşük molekül ağırlıklı maddeleri yoğunlaştırma/ayırmada ya da atık su temizlemede yüksek verimli bir tekniktir. Bu yolla çözünmüş ve askıda tüm katı maddeler yoğunlaştırılabilir.Ters ozmoz tipik olarak deniz suyunun tuzsuzlaştırılmasında kullanılabilir.

Bu yöntem, ters ozmoz ve ultra filtrasyon ayırma işlemi için doğru seçim olmadığı durumlarda seçilerek uygulanır. Bu yöntemle demineralizasyon, renk giderimi ve tuzdan arındırma gibi ayırma işlemleri gerçekleştirilebilir. Çözünmüş organik sölütler, kolloidal katılar ve polivalan iyonların yoğunlaştırılmasında monovalan iyonlara ve alkol gibi düşük molekül ağırlıklı sölüterin içerikte bulunmasına izin verir.

Seyreltme testi, su diürezi sırasında böbreklerin en üst düzeyde sulandırılmış idrar meydana getirebilme yeteneğini gösterir. Sisteme bol miktarda su (1500 ml)verildikten sonra, idrarı 1010’dan fazla seyreltemeyen böbrekler yetersiz olarak değerlendirilir. Ancak, testin böbrek dışı faktörlerden (kardiyovasküler bozukluklar, ödem vb) etkilenebileceği unutulmamalıdır.

Yoğunlaştırma testi, susuz bırakıldıktan sonra böbreklerin en üst düzeyde yoğun idrar meydana getirebilme yeteneğini gösterir. On iki saat sıvı kısıtlamasından sonra, idrarı 1020’den fazla yoğunlaştıramayan böbrekler yetersiz olarak değerlendirilir.

Ultrafiltrasyon, 145 psi (10bar) basınç kullanarak gerçekleştirilen bir seçici fraksiyonlaştırma işlemidir.Ultrafiltrasyon, süt ve peyniraltı suyu ayırmada ve protein ayrımında yaygın olarak kullanılmaktadır.Burada molekül ağırlığı 1000 ve daha büyük çözünen moleküller yoğunlaşır. Düşük molekül ağırlıklı organik solutlere ve tuzlara izin verir.

Vakum ya da bir su trompu yardımıyla düşük buharlaşma ısısına sahip bir çözücüde çözünmüş solütlerin buharlaşma yoluyla çözücüden ayrılması ve kapta yoğunlaşması işlemidir.

Bir cismin, belirli sıcaklık ve basınç altında, birim hacminin (cm³) ağırlığına özgül ağırlık denir. C.G.S. (cm, g, sn) sistemindeki birimi gramkuvvet/santimetreküp (gf/cm³), teknik ölçü sisteminde ise kilogramkuvvet/metreküp’tür (kgf/m³).

Maddenin 1 cm³ünün gram cinsinden kütlesine yoğunluk (özkütle) denir. Özkütle (d) ile gösterilir. Uluslar arası birim sisteminde (SI) yoğunluk kg/m³ olarak verilir.

Dansimetreler genellikle kapalı bir cam tüpten oluşmuşlardır. Tüpün alt kısmı, aracın dik durması ve gerekli ağırlığın sağlanması amacıyla içerisinde saçma veya cıva bulunan bir kürecik şeklindedir. Üst kısmı da üzerinde yoğunluk ve bazılarında da sıcaklık göstergesi bulunan bir cam borudan oluşmuştur. Bir sıvı içinde dengede duran dansimetrenin sıvı yüzeyine rastlayan bölüm çizgisi karşısında okunan sayı o sıvının yoğunluğunu verir

Işık, saydam bir ortamdan diğer saydam ortama geçerken yolundan sapar. Bu sapmanın nedeni ışığın kırılmasıdır ve derecesi ortamın yoğunluğuna bağlıdır. Bu olaydan yararlanılarak yapılan derişim belirleme yöntemlerine refraktometri, bu amaçla kullanılan aletlere de refraktometre denir.

Yüzde ile belirtilen çözeltiler ağırlık/hacim, hacim/hacim ve ağırlık/ağırlık olmak üzere 3 çeşit olabilir.

Bir maddenin bir molekül gramını ya da formül gramını bir litresinde içeren çözelti bir molardır ve M harfi ile gösterilir.

Yarı geçirgen bir zar ile ayrılmış farklı derişimlerdeki iki sulu çözeltiden, suyun daha derişik olan çözeltiye geçişi ozmoz olarak adlandırılır. İki yöne doğru su geçişi gerçekleşir fakat derişik bölgeye geçiş daha hızlı olur. Sonuçta seyreltik olan tarafta su miktarı azalır diğer tarafta ise artar ve denge oluşur.

Az miktarda asit veya baz ilavesine karşılık hidrojen iyonu (H⁺) derişimi sabit kalan çözeltilere tampon çözelti denir. Tampon sistemde, genellikle zayıf bir asidin kuvvetli bir baz ile ya da kuvvetli bir asidin zayıf bir baz ile karışımı söz konusudur.