LABORATUVAR GÜVENLİĞİ VE TEMİZLİĞİ

İlk kez kullanılacak polietilen malzemeler önce 8 M üre çözeltisiyle temizlenir. Sonra
distile su ile durulanır, 1 N KOH çözeltisi ile yıkanır, tekrar distile sudan geçirilir
ve sonra metal iyon kontaminasyonu gidermek için 0.001 M EDTA ile yıkanır. Sonunda cam distile su ile durulanır.

Cam malzemeleri iyonlarından arındırmak için yoğun nitrik asit ile yıkamak gerekir.

Sterilizasyon bir ortamın ya da maddenin canlı mikroorganizmaların tüm formlarından arındırılması işlemidir. Sterilizasyon işleminden sonra ortamda 1 milyonda 1 canlı mikroorganizma bulunma olasılığı vardır. Sterilizasyon için kabul edilebilir sınır 10-6 olarak kabul edilmektedir ve endosporlar da dahil olmak üzere tüm mikroorganizmalardan ortam arındırılmıştır. Sterilizasyonda fiziksel ve kimyasal yöntemler kullanılır. Fiziksel yöntemlerle sterilizasyon yakma, nemli ısı, tindalizasyon, kuru sıcak hava ve filtrasyon ile yapılmaktadır. Kimyasal sterilizasyonda ise çeşitli kimyasal maddelerin uygulanması
ile sterilizasyon yapılmaktadır.

Nemli ısı ile sterilizasyon basınç altında ya da basınçsız buhar ile yapılmaktadır. Basınç altındaki doymuş buhar ile sterilizasyon, laboratuvar materyallerinin sterilizasyonunda kullanılan en etkili yöntemdir. Otoklavlar bu amaç için kullanılan cihazlardır. Normal şartlar altında buharın sıcaklığı 100 °C iken, havası tamamen alınmış ve 1 atmosfer basınç altındaki doymuş su buharının sıcaklığı 121 °C’dir. Otoklavda sterilizasyon için 121 °C ve 132 °C sıcaklık kullanılır. Basınç altında nemli ısı ile sterilizasyon en hızlı, basit ve etkili fiziksel sterilizasyon yöntemidir.

Tindalizasyon, yüksek sıcaklığa dayanıklı olmayan çeşitli besiyeri ve çözeltiler su banyosunda düşük sıcaklıkta 80 °C’de 60 dakika 3 gün üst üste ısıtılarak sterilize edilir. İlk uygulamada canlı kalan sporların bir sonraki uygulamadan önce germinasyonla vejetatif hale geçerek sonraki ısıtmada ölecekleri prensibine dayanır.

Filtrasyon, laboratuvarlarda daha çok antibiyotik solüsyonları, toksik kimyasallar, radyoizotoplar, aşılar, karbonhidratlar gibi ısıya duyarlı maddelerde kullanılır. Sıvıların filtrasyonu laboratuvarlarda ya enjektör yardımıyla pozitif basınç uygulanılarak ya da vakumla negatif basınç oluşturularak solüsyonun 0.2 µm gözenek çapına sahip membran (selüloz asetat veya selüloz nitrat) filtrelerden geçerilmesiyle yapılır. Bakterileri tutan filtrelerin porları 0.45 µm’den küçük olmalıdır.

Etilen oksit ve formaldehid gazı gibi çeşitli gazlarla kontrol altındaki şartlarda (örneğin nem) kapalı sistemler içinde sterilizasyon sağlanmaktadır.

Asit ve bazların yoğun çözeltileri kullanılacaksa dikkatli çalışılmalıdır. Daima yoğun asit suya ilave edilmeli, tersi yapılmamalıdır.

Deney tüpünde çözelti ısıtırken tüpün ağızını yanımızdakilere veya kendimize doğru tutulmamalıdır. Deney tüpünde ısıtma işlemi, alev sıvı yüzeyi hizasına gelecek şekilde ve 45° eğik konumda devamlı çalkalayarak yapılmalıdır.

Asit, baz gibi aşındırıcı-yakıcı maddeler derimize temas ettiğinde derhal bol su ile yıkanmalıdır. Asitler, sodyum karbonatla, bazlar ise seyreltik asetik asitle nötralize edilerek sonra bol su ile yıkanmalıdır.

Laboratuvar alt yapıları da risk gruplarına paralel uygulama ve korunma kriterleri açısından dört farklı seviyede tasarlanmıştır. Temel Laboratuvarlar, 1. ve 2. biyogüvenlik seviyesinde bulunan laboratuvarlardır. 3. biyogüvenlik seviyesindeki laboratuvarlar tecrit laboratuvarı, 4. biyogüvenlik seviyesindeki laboratuvarlar ise maksimum tecrit laboratuvarı olarak adlandırılır. Mikrobiyoloji, biyokimya laboratuvarları ile halk sağlığı laboratuvarlarında çalışılan potansiyel infektif materyallerin içerisinde bulunabilecek mikroorganizmaların büyük çoğunluğu genel olarak 2. risk grubu mikroorganizmalar içinde yer almaktadır.

Bilinen en önemli kanserojenler arasında arsenik bileşikleri, benzidin ve kurşun arsenatı sayabiliriz. Olası kanserojenler olarak kloroform ve etilenoksiti örnek vermek mümkündür. Depolama sırasında kanserojenler, kansere yol açılabilir madde etiketi ile etiketlenmelidir. Laboratuvardaki kanserojenlerin çoğu aromatik aminlerdir. Benzidin, laboratuvarda hemoglobin testi için sıklıkla kullanılır.

Kanserojen maddeler için önlemler, izole bir alanda veya iyi bir duman bacası içinde çalışmak, lastik eldivenler giymek ve eğer tozlu bir materyalle çalışılıyorsa bir respiratör kullanmak, çalışılan yeri dikkatlice temizlemek, cam eşyayı her zaman kullanılan yıkama yerine bırakmadan önce kuvvetli asit veya organik bir eritici ile yıkamak ve olabildiğince çok atılabilir malzeme kullanmaktır.

Reaktifler, parlayabilir ve tutuşabilir kimyasal maddelerdir. Aseton, benzen, dietil eter, alkoller, heptan, toluendir. Parlayabilir maddelerde bazı gazlar ve parafin gibi katıların da bulunduğunun bilinmesi önemlidir. Parlayabilir ve tutuşabilir kimyasal maddelerin alevlenme noktası farklıdır. Alevlenme noktası, hava ile alevlenebilen karışım oluşturmak üzere yeterli dumanın çıktığı en düşük ısıdır. Parlayabilir bir sıvının alevlenme noktası 37.8 °C’in altındadır. Tutuşabilir sıvılarınki 37.8 °C’ veya üzerindedir. Dumanı alevleyebilen ısı kaynığı elektrik kıvılcımı, statik bir kıvılcım veya açık alevlerdir. En büyük yangın riski uygunsuz depolamadır. Parlayabilir ve tutuşabilir kimyasal maddeler cam kaplarda saklanırsa 1/2 L’lik miktarlarda sınırlandırılmalı ve güvenlik kabininde depolanmalıdır. Patlayıcı kimyasal maddelerin, bileşimi hızla bozulur ve patlamaya yol açan enerji oluştururlar. Reaktif maddeler yüksek oksijen içeren oksitleyiciler veya redoks gruplu bileşiklerdir.

Yanıcı Maddeler, uygun güvenlik kaplarında veya kabinlerde saklanır. Oksitleyici asitler ve oksidizerlerden uzak ve ayrı tutulmalıdırlar. Alev, sıcaklık ve kıvılcım gibi tutuşturucu kaynaklardan uzak tutulur. Yanıcı sıvı içeren güvenlik kapları veya kabinlerini kullanırken topraklanmalıdır (Statik elektriklenmeye karşı). Yangın söndürme cihazları her zaman kullanıma hazır bulundurulmalıdır. Olası döküntüleri temizlemek için gerekli malzemeyi hazırda bulundurmalıdır. Yüksek oranda uçucu yanıcı maddeleri özel olarak donatılmış bir soğutucuda saklamalıdır. Önemli yanıcılardan katı olanlar, patlayıcı maddeler dışında sürtünme yoluyla ısı ile temas ederek yangına yol açabilen ve kolaylıkla tutuşabilen ve tutuştuğunda ciddi bir tehlike yaratacak kadar şiddetle devamlı yanan maddelerdir, örneğin Amonyum nitrat. Sıvı olanlar ise, 37.7 °C’nin altında bir parlama noktasına sahip sıvılardır, alkoller gibi. Kolaylıkla tutuşabilen ve hızla yanan gazlara örnek ise asetilen ve bütanı verebiliriz.

Oksidizerler; klorat, permanganat, inorganik peroksit ve nitrat gibi kolayca oksijen yapan maddelerdir. Bunlar organik maddelerin yanmasını hızlandırırlar. Hidrojen peroksit, Nitratlar, Nitritler ve Sodyum permanganat.

Piroforik Maddeler, havada kendiliğinden tepkimeye giren maddelerdir. Alkilaluminyumlar, lityum, potasyum, fosfor, sodyum gibi. Serin ve kuru yerde saklanmalıdır.

Piktogram, stilize imgeler aracılığı ile oluşturulan; çoğu uluslararası nitelikli anlamlı işaretler, simgeler resimleri ifade eder.Tehlikeleri belirten uyarı işaretler yani piktogramların anlamları bilinmelidir. Piktogramların bilinmesi yalnız laboratuvar personelini tehlikelere karşı uyarmak için değil, yangın veya patlama gibi acil durumlardan doğan özel tehlikeleri ayırt etmek için de son derece önemlidir.

R ve S işaretleri, alman iş talimatlarına göre kimyasal madde etiketlerinde bulunması gereken sembollerdir. R işaretleri, kullanıcıyı tehlike sembollerinin yanında, ilgili madde ile çalışırken karşılaşacağı tehlikenin niteliği bakımından da uyarmaktadır. S işaretleri, tehlikeli maddeler ile çalışırken ortaya çıkacak sağlıkla ilgili tehlikelerden kullanıcının nasıl kaçınması gerektiğini belirten, güvenlik önerileridir.

Radyoizotop laboratuvarlarından çıkan radyoaktif atıkların güvenli bir şekilde işlenmesi, taşınması, geçici ve sürekli olarak depolanması konularında gerekli önlemleri almak veya alınmasını sağlamak görevi Türkiye Atom Enerjisi Kurumu’na (TAEK) verilmiştir. Radyoaktif atık olarak ayrılmış maddelerin kontrollü şartlar altında belirli bölge ve yerlerde depo edilerek bekletilmeleri ve daha sonra işlenmeleri gerekir.