VETERİNER LABORATUVAR TEKNİKLERİ VE PRENSİPLERİ - Deneme Sınavı - 5

Presizyon (tekrarlanabilirlik); diğer tüm parametrelerin sabit kaldığı durumda farklı zamanlarda benzer sonuçların alınmasını esas alır. Özellikle tekrar eden analizlerde sonuçların örtüşmesi gerekmektedir. Bu aşamada test zamanı dışında hiçbir parametre değişmemelidir (örnek, deneyi yapan personel, ortam koşulları vb)

Klinik kimya laboratuvarlarının, acil ve spesifik analiz ihtiyaçlarını karşılamak üzere tasarlanmış mühendislik harikası ilk otoanalizör 1957 yılında ortaya konmuştur. Leonard T. Skeggs, 1948 yılında Western Reserve Üniversitesinde doktorasını tamamlamış ve Veterans Hastanesi Klinik Kimya Laboratuvarı yöneticiliğine atanmıştır. Skeggs, laboratuvarda hata yaptırmaya eğilimli; tekrarlayan ve manuel yapılan işlem basamakları için çözüm aramaya başlar. Artan iş yükü, yetersiz eleman sayısı nedeniyle sürekli zorluklar ortaya çıkmaktadır. Hedefi; teknisyen müdahalesi olmaksızın, kan analizini baştan sona yapabilecek bir cihaz ortaya koymaktır. Evinin bodrumunda çalışarak, sıralı sürekli akım analiz yapan bir cihaz geliştirir.

Aritmetik ortalama (Xort ) elde edilen değerlerin veri sayısına bölünmesiyle elde edilen değerdir.

Standart sapma (s) ise dağılımdaki her bir değerin ortalamadan olan uzaklığını göstermektedir. Verilerin aritmetik ortalamaya göre nasıl bir dağılım gösterdiğini anlatır. Bu değer büyüdükçe dağılım yaygınlaşmaktadır.

Varyasyon katsayısı (CV) standart sapmanın aritmetik ortalamaya oranıdır. CV standart sapmanın ortalamaya göre yüzde kaçlık bir değişim gösterdiğini belirtir. Laboratuvarda kullanımı herhangi bir yöntemin performansını göstermeye yarar. Bu sayı ne kadar küçükse yöntem o kadar iyidir.

Standart sapma (s) ise dağılımdaki her bir değerin ortalamadan olan uzaklığını göstermektedir. Verilerin aritmetik ortalamaya göre nasıl bir dağılım gösterdiğini anlatır. Bu değer büyüdükçe dağılım yaygınlaşmaktadır. Formülün uygulamasında verilerin aritmetik ortalaması bulunur. Daha sonra her bir veri ile aritmetik ortalama arasındaki fark bulunur. Bulunan farkların her birisinin karesi alınır ve elde edilen sayılar toplanır. Karelerin toplamından elde edilen sonuç veri sayısının bir eksiğine bölünür ve çıkan sonucun karekökü bulunur.

Akürezi (Doğruluk) Gerçek değer ile ölçülen değer arasındaki yakınlığı ifade eder. Gerçek değerle ölçülen değer arasındaki fark, hata (bias) olarak tanımlanır. Günlük uygulamada bir metodun doğruluğunun değerlendirilmesi eksternal (dış) kalite kontrol uygulamaları ile yapılır.

Presizyon (Tekrarlanabilirlik) Aynı örneğin tekrar edilen ölçümlerinde benzer sonuçlar elde edilmesidir. Rastgele hatayı ölçmek için kullanılır. Günlük uygulamada bir metodun tekrarlanabilirliğinin değerlendirilmesi internal (iç) kalite kontrol uygulamaları ile yapılır.

Analizi yapılan maddenin en düşük konsantrasyonunu saptama ve sıfır değerinden ayırabilme sınırı olarak tanımlanmaktadır. İdeal bir yöntem yüksek düzeyde analitik duyarlılığa ve düşük düzeyde tayin sınırına sahip olmalıdır.

D seçeneği Westgard kurallarıdandır.

1_2S Kuralı • 2S’i aşan bir değer elde edilmesidir. • Diğer kuralların gözden geçirilmesini gerektiren bir uyarı kuralıdır. 1_2S kural ihlali reddettirici bir kural değildir. Diğer kuralların gözden geçirilmesini gerektiren bir uyarı kuralıdır.

2_2S Kuralı • Birbirini izleyen iki çalışmada kontrol örneği aynı yönde ortalamayı 2S değeri kadar aşarsa sistematik hata yapıldığı düşünülür. • Reddettirici bir kuraldır.

Laboratuvarlarda genel olarak polietilen plastik malzemeler kullanılmaktadır. İlk kez kullanılacak polietilen malzemeler önce 8 M üre çözeltisiyle temizlenir. Sonra distile su ile durulanır, 1 N KOH çözeltisi ile yıkanır, tekrar distile sudan geçirilir ve sonra metal iyon kontaminasyonu gidermek için 0.001 M EDTA ile yıkanır. Sonunda cam distile su ile durulanır. Bu ilk kullanım öncesi yapılan temizliği takiben her kullanım sonrası % 0.5’lik deterjanla yıkayıp distile su ile durulamak yeterlidir.

Cam malzemeler kullanıldıktan sonra en kısa zamanda temizlemek gerekir. Bekleyen cam malzemelerde çözücüler uçacağından kalıntılar cam yüzeye yapışır ve temizlemek daha da zorlaşır. Eğer hemen temizlenemiyorsa, çeşme suyundan geçirerek bırakılmalıdır. Cam malzemelerin temizliğinde % 0.5’lik deterjanlı su ile yıkanması genelde yeterli olmaktadır. Temizlik sonrası cam yüzeyde su damlası kalması durumunda temizlik yeterli değildir. Bununla beraber yapılacak daha hassas bir çalışma için özel yıkama gerekebilir. Cam malzemelerdeki organik kalıntıların temizlenmesi için uzun yıllar bikromat temizleme solüsyonu kullanılmıştır. Fakat kromun toksik etkisi, kanserojen oluşu ve yoğun H2SO4 kullanımı nedeniyle günümüzde tavsiye edilmemektedir. İyonlarından arındırmak için yoğun nitrik asit ile yıkamak gerekir. Cam pipetlerde % 0.5’lik deterjanlı suda bekletilip daha sonra bol akan suda durulanmalıdır.

Kuartz veya optik parlatılmış cam malzemelerin etanolde hazırlanmış KOH veya kuvvetli bazlarla temizlenmesi aşınmaya neden olmaktadır. Bunun yerine % 0.5’lik deterjan ile temizleyip distile su ile durulamak yeterli olur.

Sterilizasyon bir ortamın ya da maddenin canlı mikroorganizmaların tüm formlarından arındırılması işlemidir. Sterilizasyon işleminden sonra ortamda 1 milyonda 1 canlı mikroorganizma bulunma olasılığı vardır. Sterilizasyon için kabul edilebilir sınır 10-6 olarak kabul edilmektedir ve endosporlar da dahil olmak üzere tüm mikroorganizmalardan ortam arındırılmıştır. Dezenfeksiyon ise sporlar dışında mikroorganizmaların ortadan kaldırılması işlemidir. Dezenfeksiyon işlemi genellikle çalışma alanları, ekipmanlar gibi cansız yüzeylere ya da objelere uygulanır. Dekontaminasyon ise mikroorganizmaları ortadan kaldıran ve/veya öldüren sterilizasyon ve dezenfeksiyon işlemlerinin tümüdür. Dekontaminasyonun amacı kontamine materyalin bir sonraki işlem için hazır hale gelmesidir. Ön temizleme işleminden geçmiş maddelerin sterilizasyonu için 121 °C’de 20- 30 dakika yeterli iken, mikroorganizma yoğunluğu fazla materyal için daha uzun süre gereklidir. Sterilizasyon için gerekli süre sterilize edilecek maddenin cinsine, materyalin miktarına göre değişir. Örneğin; katı maddeler sıvılara göre daha uzun süre gerektirir. Sıvı hacimlerin sterilizasyonunda da miktar arttıkça sterilizasyon süresi uzar. Sterilize edilecek materyale göre de sterilizasyon yöntemi belirlenir.

Basınç altındaki doymuş buhar ile sterilizasyon, laboratuvar materyallerinin sterilizasyonunda kullanılan en etkili yöntemdir. Otoklavlar bu amaç için kullanılan cihazlardır. Normal şartlar altında buharın sıcaklığı 100 °C iken, havası tamamen alınmış ve 1 atmosfer basınç altındaki doymuş su buharının sıcaklığı 121 °C’dir. Otoklavda sterilizasyon için 121 °C ve 132 °C sıcaklık kullanılır. Basınç altında nemli ısı ile sterilizasyon en hızlı, basit ve etkili fiziksel sterilizasyon yöntemidir.

Normal şartlar altında buharın sıcaklığı 100 °C iken, havası tamamen alınmış ve 1 atmosfer basınç altındaki doymuş su buharının sıcaklığı 121 °C’dir. Otoklavda sterilizasyon için 121 °C ve 132 °C sıcaklık kullanılır. Basınç altında nemli ısı ile sterilizasyon en hızlı, basit ve etkili fiziksel sterilizasyon yöntemidir. Basınçsız buhar ile sterilizasyon da 120 °C’de 1 saatte sterilizasyon yapılır. Yüksek ısıya dayanıklı olmayan maddelerin, solüsyonların sterilizasyonu için kullanılır. Tindalizasyon, yüksek sıcaklığa dayanıklı olmayan çeşitli besiyeri ve çözeltiler su banyosunda düşük sıcaklıkta 80 °C’de 60 dakika 3 gün üst üste ısıtılarak sterilize edilir. İlk uygulamada canlı kalan sporların bir sonraki uygulamadan önce germinasyonla vejetatif hale geçerek sonraki ısıtmada ölecekleri prensibine dayanır. Kuru sıcak hava, hücre içine daha az geçebildiğinden kuru ısı ile yapılan sterilizasyonda nemli ısıya göre daha uzun sürelere ve daha yüksek sıcaklığa gereksinim vardır. Bu yöntemde 160 °C’de 1 saat, 170 °C’de 1 saat tutularak sterilizasyon sağlanır. Filtrasyon, laboratuvarlarda daha çok antibiyotik solüsyonları, toksik kimyasallar, radyoizotoplar, aşılar, karbonhidratlar gibi ısıya duyarlı maddelerde kullanılır. Sıvıların filtrasyonu laboratuvarlarda ya enjektör yardımıyla pozitif basınç uygulanılarak ya da vakumla negatif basınç oluşturularak solüsyonun 0.2 mm gözenek çapına sahip membran (selüloz asetat veya selüloz nitrat) filtrelerden geçerilmesiyle yapılır. Bakterileri tutan filtrelerin porları 0.45 mm’den küçük olmalıdır.

Asitler, bir veya daha fazla sayıda H iyonları içeren ve kimyasal yönden oldukça aktif olan bileşiklerdir. Organik ve inorganik asitler şeklinde laboratuvarda kullanılırlar. Depolama sırasında, alçak raflarda veya asit kabinlerinde, geniş asit şişelerinde saklanmalıdır. Oksitleyici maddeler, organik asitlerden ve yanıcı maddelerden ayrı olarak saklanmalıdır. Asitleri özellikle bazlardan ve magnezyum, potasyum, sodyum vb. aktif maddelerden ayrı saklanması gerekir. Asit sızıntısı ve dökülmesi halinde asit kontrol emicileri ve absorbantları veya nötralize edicileri kullanılmalıdır. Bazlar OH iyonları içeren ve kimyasal yönden aktif olan bileşiklerdir. Depolama sırasında asitlerden ayrı saklanır. İnorganik oksitlerin çözeltileri polietilen kaplarda saklanır. NaOH, KOH için sızıntı kontrol emicileri veya nötralize ediciler kullanılır.

Piroforik Maddeler: Havada kendiliğinden tepkimeye giren maddelerdir. Alkilaluminyumlar, lityum, potasyum, fosfor, sodyum gibi. Serin ve kuru yerde saklanır. Laboratuvarda pratik olarak depolanan kimyasal madde miktarları küçük olmalı, uygun havalandırılan ve ısı kaynağından uzak düzenli bir alanda depolanmalıdır. Göz seviyesinin yukarısına konulmamalıdır. İnorganik maddeler, organiklerden ayrı depolanmalıdır. Nitrik asit diğer asitlerden izole edilmelidir. Soğutuculara tercihen 1 haftalık kullanımdan fazla miktarlar konulmamalıdır. Kimyasal depolanım için kullanılan tüm soğutucuların dış yüzüne yerleştirilen materyalin tipi açıkça kaydedilmelidir. Kimyasal maddeler ayrılarak depolanmalıdır.