VERGİ YARGILAMASI HUKUKU

Esas defterine kaydı yapılan dilekçeler, Danıştay’da daire başkanının görevlendireceği bir tetkik hâkimi; idare ve vergi mahkemelerinde ise, mahkeme başkanı veya görevlendireceği bir üye tarafından,
a. Görev ve yetki,
b. İdarî merci tecavüzü,
c. Ehliyet,
d. İdarî davaya konu olacak kesin ve yürütülmesi gereken bir işlem olup olmadığı,
e. Süre aşımı,
f. Husumet,
g. Dava dilekçesinin düzenlenmesinin ve tek dilekçe ile dava açılmasının kanuna uygun olup olmadığı,
yönlerinden sırasıyla incelenmektedir (İYUK.m.14/3)

Gümrük vergisinden kaynaklanan anlaşmazlıklarda zorunlu olarak yapılması gereken idarî başvuru yoluna gidilmeden (GümK.m.242) dava açılması hâlinde, merci tecavüzü söz konusu olmaktadır. Bu mercilere başvurulmadan vergi davası açılmış olduğu ilk inceleme aşamasında anlaşılırsa mahkemenin, merci tecavüzü dolayısıyla, dosyayı görevli idarî mercie göndermesi gerekir (İYUK.m.15/1,e)

İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 15’inci maddesine göre, Danıştay veya vergi mahkemelerinde yapılan ilk inceleme sonucunda, adlî ve askerî yargının görevli olduğu konularda açılan davanın reddine karar verilir.

Dosyanın tekemmülü, davanın taraflarının dava ile ilgili olarak iddia ve savunmaları ile bunların dayanağını oluşturan delillerinin tamamını ileri sürmüş olması; söyleyecekleri bir sözlerinin ve ileri sürecekleri bir delillerinin kalmaması anlamına gelmektedir.

Danıştay ile idare ve vergi mahkemelerinde açılan iptal ve 2019 için 44.000 Türk Lirasını aşan tam yargı davaları ile tarh edilen vergi, resim ve harçlarla benzeri malî yükümler ve bunların zam ve cezaları toplamı yirmi beş bin Türk Lirasını aşan vergi davalarında, taraflardan birisinin talebi üzerine duruşma yapılması gerekmektedir (İYUK.m.17/1).

Vergi beyannamesinde yazılı bilgilerin doğruluğunu ispat etme yükü mükelleftedir. Diğer seçeneklerde idarenin ispat yükü altında olduğu örneklere yer verilmiştir.

İkrar, taraflardan birisinin kendi aleyhine olarak ileri sürülen bir vakıanın doğruluğunu mahkeme huzurunda beyan etmesidir. Bu beyan, karşı tarafı bu vakıayı isbat yükünden kurtarmaktadır.

Keşif, mahkemenin, kişiler veya nesneler üzerinde doğrudan ve duyu organlarına dayanarak bilgi sahibi olmasıdır.

Kanunda belirtilen süre içinde kanun yoluna başvurulmaması hâlinde, ilk derece mahkemesinin, verildiği tarihte şeklen kesin olan nihaî kararı, kanun yoluna başvurma süresinin sona ermesi ile birlikte maddî anlamda da kesinlik kazanmaktadır. Verildiği tarihte şeklen kesin olan ilk derece mahkemesi kararına karşı kanunda belirtilen süre içinde kanun yoluna başvurulması hâlinde, kanun yolu denetiminin tamamlanmasına kadar maddî anlamda kesin hüküm hâline gelmesi mümkün değildir.

Mahkeme kararlarının otuz gün içinde kamu görevlilerince yerine getirilmemesi hâlinde, tazminat davası ancak ilgili idare aleyhine açılabilir (İYUK.m.28/4).

Dilekçeler, Danıştay’da daire başkanının görevlendireceği bir tetkik hâkimi; idare ve vergi mahkemelerinde ise, mahkeme başkanı veya görevlendi­receği bir üye tarafından,

yönlerinden sırasıyla incelenmektedir (İYUK.m.14/3).

Dilekçe üzerinde yapılması gereken ilk inceleme ve bu inceleme sonucunda yapılacak işlemlerin dilekçenin alındığı tarihten itibaren en geç onbeş gün içinde sonuçlandırılması gerekir (İYUK.m.14/4).

Vergi Usul Kanunu’na göre, dava açma süresinin sona ermesin­den sonra, fakat düzeltme zamanaşımı süresi içerisinde vergi dairesine yapılan hata düzeltme başvurusunun reddi hâlinde, Hazine ve Maliye Bakanlığına şikâyet başvurusunda bulunulma­sı zorunludur. Yargı yoluna ancak şikâyet başvurusunun reddedilmesi hâlinde gidilebilmek­tedir (VUK.m.124; İYUK.m.37). Bu mercilere başvurulmadan vergi davası açılmış olduğu ilk inceleme aşamasında anlaşılırsa mahkemenin, merci tecavü­zü dolayısıyla, dosyayı görevli idarî mercie göndermesi gerekir (İYUK.m.15/1,e).

İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 15’inci maddesine göre, Danıştay veya vergi mahke­melerinde yapılan ilk inceleme sonucunda kanuna aykırılık görülürse;

karar verilir.

Dosyanın tekemmülü, davanın taraflarının dava ile ilgili olarak iddia ve savunmaları ile bunların dayanağını oluşturan delillerinin tamamını ileri sür­müş olması; söyleyecekleri bir sözlerinin ve ileri sürecekleri bir delillerinin kalmaması anlamına gelmektedir.

İktisadî, ticarî ve teknik icaplara uymayan, olayın özelliğine göre normal ve mutad (olağan-alışılmış) sayılmayan durum­ların iddia edilmesi hâlinde bunun isbat yükü iddia sahibine düşmektedir. Nitekim, vergi idaresinin gerçeğe uygun iktisadî, ticarî ve teknik ve ekonomik şartları; normal ve mutad durumları esas alarak vergi tarh ettiğini ileri sürüp hâkimi ikna etmesi hâlinde isbat yükü, durumunun bu şartlara uymadığı iddiasında olan mükelleftedir. Normal olarak bir ücret karşılığı yürütülen vekâlet hizmetinde avukatın ücret almadığını iddia etmesi durumunda, lehine sonuç çıkarabilmesi, yani tarh işleminin iptalini sağlayabilmesi vergi mahkemesinde iddiasını isbat edebilmesine bağlıdır.

Yargılama hukukunda karine, dolaylı delillerle isbat edilen bir olayın isbat edilemeyen sonucunu; bilinen bir olaydan bilinmeyen bir olaya, bir sonuca ulaşmayı ifade etmektedir.

Taraf ya da taraflara yemin teklif edilmesi, uyuşmazlık konusu vakıaların diğer delillerle ispat edilememiş olmasına bağlı­dır. Yeminin iki tarafa da teklif edilebiliyor olması gerekir. Vergi uyuşmazlıklarında davalı tarafı vergi idaresi oluşturmaktadır. Taraflardan birini oluşturan idareye yemin teklif edi­lemeyeceği dikkate alınarak yemin, vergi yargılaması hukukunda delil olarak kabul edilme­mektedir (VUK.m.3/B-II).

Delil tesbiti, açılmış veya açılacak bir dava ile ilgili delillerin kanunda belirtilen şartlar altında önceden toplanıp emniyet altına alınmasını sağlayan hukukî bir kurumdur. Delil tesbiti kurumunun kabul edilmesinin temelinde, gecikme nedeniyle zaman içinde delil­lerin yok olmalarının veya mahkemeye sunulmalarının güçlükler göstermesi tehlikesini önlemek ve/ya da azaltmak amacı yatmaktadır.

Kanun koyucu, yargı kararlarının gereğini yerine getirme ve gecikmeksizin işlem yap­ma konusunda idareyi bağlayıcı bir düzenleme yapmakta ve bu konudaki makûl sayılabi­lecek gecikmenin üst sınırını da otuz gün olarak belirlemektedir. Bu durumda, bir yargı kararının gereğini en geç otuz gün içinde yerine getirmeyen kamu görevlisinin kastının varlığının karine olarak kabul edilmesi mümkündür.