VERGİ YARGILAMASI HUKUKU

A ve B şıkkı yanlıştır. idarî dava türleri; • idarî işlemler hakkında yetki, şekil, sebep, konu ve maksat yönlerinden biri ile hukuka aykırı olduğu gerekçesiyle iptalleri için menfaatleri ihlâl edilenler tarafından açılan iptal davaları ile • idarî eylem ve işlemlerden dolayı kişisel hakları doğrudan muhtel olanlar tarafından açılan tam yargı davaları olarak belirtilmektedir. C şıkkı yanlıştır.  İptal davalarında, şahsa özgü (kişisel) menfaatleri ihlâl edilenlerce, idarenin bir işleminin iptali talebi söz konusu iken tam yargı davalarında idarî bir işlemin veya eylemin ya da idarî sözleşmenin yerine getirilmesi ya da getirilmemesi nedeniyle zarara uğrayanların bu zararlarının tazmini talep edilmektedir. D şıkkı yanlıştır. ihtiyatî haciz uygulanması, haciz uygulanması, tecil ve terkin taleplerinin reddedilmesi, takdir komisyonlarınca karar alınması, vergi hatalarının düzeltilmesi taleplerinin reddi bu tür iptal davası olabilecek idarî işlem örnekleridir. E şıkkı doğrudur.

A şıkkı yanlıştır. Dava ehliyeti, kişinin kendisinin bizzat veya yetkili kılacağı bir temsilci (vekil) aracılığı ile bir davayı, davacı veya davalı olarak takip etme ve usûl işlemlerini yapabilme ehliyetidir. B şıkkı yanlıştır.  Bu nedenle taraf ehliyeti usûlî bir kavramdır. C şıkkı yanlıştır. Kamu tüzel kişilerinin başında Devlet yer almaktadır. Bakanlıkların Devlet tüzel kişiliğinden ayrı ve bağımsız bir tüzel kişilikleri bulunmamaktadır. Çünkü, bakanlıklar Devlet kamu tüzel kişiliğinin birer organıdır. Bakanlıklar, Devlet tüzel kişiliğinin birer organı oldukları için, davada taraf ehliyetine sahiptir. D şıkkı doğrudur. Kamu hukuku tüzel kişileri, görevleri bakımından kamu kudretini temsil eden tüzel kişilerdir. Kamu tüzel kişiliği ancak kanunla veya kanunun açıkça verdiği yetkiye dayanılarak kurulmaktadır (Any.m.123/III; TMK.m.55). Kamu tüzel kişileri taraf ehliyetine sahiptir. E şıkkı yanlıştır. Mahallelerin tüzel kişiliği olmadığından, kural olarak, taraf ehliyeti de bulunmamaktadır.

A şıkkı yanlıştır. Taraf ehliyeti, davada taraf olabilme; yargılama usûlüne ilişkin hukukî ilişkinin süjesi olabilme ehliyetidir. B şıkkı doğrudur. Fiil ehliyetine sahip olan bütün gerçek ve tüzel kişiler, dava ehliyetine de sahiptir (HMK.m.51). Başka bir deyişle, dava ehliyeti, fiil ehliyetinin (TMK.m.9) yargılama hukukunda büründüğü şekildir. C şıkkı yanlıştır. Dava ehliyetine sahip olan kimsenin, davayı yürütmesi ve usûl işlemlerini yapması mümkündür. Bu kişiler, kendileri doğrudan davada yer alıp usûl işlemleri yapabilecekleri gibi bir vekil de tayin edebilirler. D şıkkı yanlıştır. e şıkkı yanlıştır.  Mahkemenin, tarafların dava ehliyetine sahip olup olmadığını re’sen (kendiliğinden) incelemesi/araştırması gerekir.

A şıkkı yanlıştır. Taraf ehliyeti ve dava ehliyeti, davanın taraflarının kişilikleriyle ilgili olduğu halde, taraf sıfatı (husumet) dava konusu sübjektif hakka ilişkindir. B şıkkı yanlıştır. Davacı tarafta yer alan taraf için aktif taraf sıfatından, davalı tarafta yer alan taraf için pasif taraf sıfatından söz edilmektedir. C şıkkı doğrudur. bir kişinin belli bir davada gerçekten davacı veya davalı sıfatına sahip olup olmadığı hususu, usûl hukuku sorunu olmayıp dava konusu olan sübjektif hakkın özüne ilişkin bir maddî hukuk sorunudur. D şıkkı yanlıştır. Taraf sıfatı dava şartı değildir. Bir kimsenin hak sahibi olup olmadığı, davanın esasına girilerek tesbit edilebilmektedir. Bu durumda ise dava, esastan kabul veya reddedilmektedir. Oysa, dava şartları davanın esasına girilmesini engelleyen hususlardır. Ancak, taraf sıfatı bir itiraz olduğundan, mahkeme diğer itirazlar gibi taraf sıfatını da dava dosyasından anlayabildiği sürece kendiliğinden dikkate alması gerekir. E şıkkı yanlıştır. İdarî yargılama hukuku, bu bağlamda vergi yargılaması hukukunda bir kimsenin açtığı davanın görülebilmesi için, sübjektif ehliyet de denen menfaat ilişkisinin bulunması gerekmektedir. Menfaat ilişkisi, taraf sıfatının (husumet ehliyeti) dayanağını oluşturmaktadır. Özel hukukta taraf sıfatına sahip olabilmek için, dava konusu edilen sübjektif hakkın mâliki/sahibi olmak gerektiği gibi vergi yargılaması hukukunda da taraf sıfatına sahip olmak için, dava konusu işlem ve/ya da eylem ile menfaatinin ihlâl ve/ya da hakkının muhtel olması aranmaktadır.

A şıkkı doğrudur. Davaya katılan, katıldığı tarafın yardımcısı olduğundan, katıldığı tarafın talebinden farklı bir talepte bulunamamaktadır. B şıkkı yanlıştır. Davaya katılacak kişinin katıldığı tarafın durumuna göre, ya davanın kazanılmasında ya da davanın reddedilmesinde meşrû bir menfaatinin bulunması gerekir. Çünkü, meşrû olmayan menfaat katılma hakkı vermemektedir. C şıkkı yanlıştır. Davaya katılma, davanın her aşamasında olabilir. Bunun için belirli bir süre sınırlaması bulunmamaktadır. D şıkkı yanlıştır. Katılma talebine taraflar itiraz edebilirler. Yargı organı, katılma şartlarının gerçekleşip gerçekleşmediğini karara bağlar. Eğer şartlar gerçekleşmiş ise, yargı organı katılma talebinde bulunanın davaya katılmasına karar verir. E şıkkı yanlıştır.

A şıkkı yanlıştır. Davanın ihbarı, davanın üçüncü kişiye bildirilmesidir. Buna, davanın duyurulması da denir. Davanın ihbarı yolu ile üçüncü kişinin, ihbarı yapanın yanında yer alması, davaya katılması, ona yardımcı olması, hatta onun yerini alması istenmektedir.  B şıkkı doğrudur. Davaya katılma, katılma isteyenin talebi ile gerçekleşmektedir. Davanın ihbarını ise, davaya bakan mahkeme re’sen (kendiliğinden) yapmaktadır. C şıkkı yanlıştır. kendisine dava ihbar edilen ve davaya katılan, taraf sıfatını haiz değildir. D ve E şıkkı yanlıştır. İhbar, ancak açılmış bir dava dolayısıyla yapılabilir. Dava açılmadan ya da dava karara bağladıktan sonra davanın ihbarı yoluna gidilemez.

A ve B şıkkı yanlıştır. Vergi mahkemeleri; • genel bütçeye, il özel idareleri, belediye ve köylere ait vergi, resim ve harçlar ile benzeri malî yükümler ve bunların zam ve cezaları ile tarifelere ilişkin davaları, • yukarıda belirtilen konularda Amme Alacaklarının Tahsil Usûlü Hakkında Kanunun uygulanmasına ilişkin davaları, • diğer kanunlarla verilen işleri çözümler (BİMK.m.6). C şıkkı yanlıştır.  Amme Alacaklarının Tahsil Usûlü Hakkında Kanun’un uygulanmasına ilişkin uyuşmazlıklardan kaynaklanan ve toplam değeri yirmi beş bin Türk lirasını aşmayan davalar, vergi mahkemesi hâkimlerinden birisi tarafından çözümlenmektedir D şıkkı doğrudur. Vergi uyuşmazlıkları bakımından Danıştay, ilk derece mahkemesi olarak; • Cumhurbaşkanlığı Kararlarına, • Cumhurbaşkanlığı ile kamu kuruluşları veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarınca çıkarılan ve ülke çapında uygulanacak düzenleyici işlemlere, • Birden çok vergi mahkemesinin yetki alanına giren işlere, karşı açılacak iptal ve tam yargı davalarını karara bağlamakla görevlidir. E şıkkı yanlıştır. Göreve ilişkin kurallar kamu düzeninden olduğu için yargılamanın her safhasında ileri sürülebileceği gibi, mahkeme tarafından re’sen (kendiliğinden) de göz önünde bulundurulması gerekmektedir.

D şıkkı doğrudur. Kendisine dava açılan vergi mahkemesi şayet hem kendisini görevsiz hem de uyuşmazlığı idarî yargının alanı dışında görürse, davayı görev yönünden reddeder (İYUK.m.15/1,a). Davanın görevli mahkemede tekrar açılması gerekir. Davanın görev yönünden reddine ilişkin kararlar nihaî karar olmasına karşılık, görevsizlik talebinin reddine ilişkin kararlar ara kararı niteliğindedir. Bu itibarla, görev itirazının reddine ilişkin karar, ancak nihaî kararla birlikte istinaf/temyiz konusu yapılabilmektedir.

E şıkkı doğrudur. Merci tayinine gidilebilmesi için bazı şartların gerçekleşmesi gerekmektedir. Bu şartlar şunlardır: • Deprem, sel veya yangın gibi bir hâlin mevcut olması ve bu gibi fiilî engellerin mahkemenin davaya bakmasını imkânsız hâle getirmesi; • Başka bir hâkimle davayı sürdürmenin mümkün olmadığı hâllerde, hâkimin reddi veya davadan çekilmesi gibi hukukî engellerin mevcut olması ile davaya bakılamaması; • İki mahkemenin yargı çevresi sınırlarında tereddüt edilmesi veya iki mahkemenin de aynı davaya bakmaya karar vermiş olmasıdır.

A şıkkı yanlıştır. Görev, bir uyuşmazlığa hangi yargı koluna ait mahkemelerin ya da bir yargı kolunda yer alan mahkemelerden hangisinin bakması gerektiğini ifade etmek üzere kullanılan bir kavramdır. B şıkkı doğrudur. Danıştay ile vergi mahkemesi arasında yetki uyuşmazlığı, ancak vergi mahkemesi kendisini yetkisiz görmesi hâlinde söz konusu olmaktadır. Aksi hâlde, Danıştay’ın kendisini yetkili saydığı davada yetki (ve görev), kesinlik kazanmaktadır. C ve D şıkkı yanlıştır. Davanın yetki yönünden reddine ilişkin kararlar nihaî karar olmasına karşılık, yetkisizlik talebinin reddine ilişkin kararlar ara kararı niteliğindedir. Bu itibarla, yetki itirazının reddine ilişkin karar, ancak nihaî kararla birlikte istinaf/temyiz konusu yapılabilmektedir. E şıkkı yanlıştır. ayrı yargı çevrelerinde bulunan idare ve vergi mahkemeleri arasında çıkan yetki uyuşmazlığı Danıştay Başkanlık Kurulunca giderilir.

Tarh aşamasına ilişkin uyuşmazlıklar, matrahın belirlenmesi, muafiyet ve istisna hükümlerinin uygulanması, vergilendirme işlemlerinin ilgiliye tebliği gibi hususlarda ortaya çıkmaktadır. Bu bağlamda,• verginin ikmalen, re’sen ya da idarece tarh edilmesi• vergi dairesince ceza kesilmesi •takdir ve tadilat komisyonu kararlarına dayanarak vergi salınması• tevkif yoluyla vergi alınması hâllerinde vergi davası açılabilmektedir. Ancak, vergi davası açabilmesi için verginin tarh edilmiş, cezanın kesilmiş, tadilat ve takdir komisyonu kararlarının tebliğ edilmiş olması; tevkifat yoluyla alınan vergilerde ise, istihkak sahiplerine ödemenin yapılmış ve ödemeyi yapan tarafından verginin kesilmiş olması gerekmektedir. Ödeme emri tebliğ edilmesi ise tahsil aşamasına ilişkindir.

Tahsil aşamasında,
• teminat istenilmesi,
• tahakkuka ve/ya da ihtiyatî tahakkuka dayanan ihtiyatî haciz uygulanması,
• ödeme emri tebliğ edilmesi,
• haciz uygulanması ve/ya da malların paraya çevrilmesi,
• tecil ve/ya da terkin taleplerinin reddedilmesi
işlemlerine karşı dava açılması mümkündür. A,B,C,D şıklarında verilenler tarh aşamasında dava edilebilecek konulardır.

Vergi kabahatlerinin tesbiti ve bunlara ilişkin cezaların uygulanması da yine vergi idaresi ile vergi ödevlisi arasında bazı uyuşmazlıkların ortaya çıkmasına kaynaklık etmektedir. Ancak, hürriyeti bağlayıcı cezayı gerektiren bir vergi suçu için açılacak davaya bakmakla görevli yargı organı ceza mahkemesidir.

Vergi davasıyla ulaşılmak istenen sonuç,  işlemin iptali,  verginin terkini, vergi daha önceden tahsil edilmişse, onun iadesi,  ihtiyatî haciz ya da haciz uygulanmışsa bunun kaldırılmasıdır.

Genel olarak vergi davalarında, idare davalı durumundadır. Bu durum, idarenin kesin ve yürütülmesi gereken işlem düzenleme ya da kendiliğinden yürütme yetkisine sahip olduğu durumlarda kendini göstermektedir.

Mükellef, ihtirazî kayıtla beyanda bulunması hâlinde, kendi beyanına karşı dava açabilmektedir (İYUK.m.27/4). Ayrıca, beyana dayanan vergilendirme işleminde bir hata söz konusu ise, mükellefin hata düzeltme talebinin reddedilmesi hâlinde bu işleme karşı dava açabilmesi mümkündür (VUK.m.378/II). Bunlar dışında mükellefin kendi beyanına karşı dava açması mümkün değildir.

Vergi yargılaması hukukunda, avukat olmayan vekil tarafından dava açılması, ilk incelemede dikkate alınması gereken bir husustur. Şirketler ve/ya da ferdî işletmeler ya şirketi/ işletmeyi temsile yetkili olmayan bir çalışanları ve/ya da meslek mensupları aracılığıyla dava açma yoluna gidebilmektedir. Oysa, davanın ya işlemin muhatabı olan gerçek kişinin ve/ya da tüzel kişinin temsilcisi tarafından bizzat ya da avukat olan vekili tarafından açılması gerekmektedir. Davanın, dava açma ehliyeti olan kişinin avukat olmayan vekili tarafından açılması hâlinde, otuz gün içinde bizzat veya avukat aracılığıyla dava açılmak üzere dilekçenin reddine karar verilmesi gerekir (İYUK.m.15-1-d).

Başkası tarafından açılmış bir davanın sonucunda bir hakkı ya da borcu etkilenecek olan kimse, davacı ya da davalının yanında yer alma hakkına sahiptir. Başkası tarafından açılmış bir davanın sonucundan etkilenecek olan bir kimsenin, davacı veya davalının yanında yer almasına davaya katılma ya da kısaca müdahale denilmektedir. Vergi yargılaması hukukunda davaya katılma daha çok, genel düzenleyici işlemlere karşı açılan davalarda görülmektedir.

Davaya katılma, ayrı bir dilekçe ile yapılır. Dava dilekçesinde yer alması gereken hususlar, kural olarak katılma dilekçesinde de yer alır. Davaya katılan, hangi tarafa katıldığını, katılma talebinin nedenlerini, katılma dilekçesinde açıkça belirtmelidir. Davaya katılma, davanın her aşamasında olabilir. Bunun için belirli bir süre sınırlaması bulunmamaktadır. Başka bir deyişle, karar verilinceye kadar katılma talebinde bulunma
imkânı vardır.

Danıştay’ın ilk derece mahkemesi olarak bakması gereken davalar, Danıştay Kanunu’nun 24’üncü maddesinde düzenlenmektedir. Vergi uyuşmazlıkları bakımından Danıştay, ilk derece mahkemesi olarak;
• Cumhurbaşkanlığı Kararlarına,
• Cumhurbaşkanlığı ile kamu kuruluşları veya kamu kurumu niteliğindeki meslek
kuruluşlarınca çıkarılan ve ülke çapında uygulanacak düzenleyici işlemlere,
• Birden çok vergi mahkemesinin yetki alanına giren işlere,
karşı açılacak iptal ve tam yargı davalarını karara bağlamakla görevlidir.