VERGİ YARGILAMASI HUKUKU

Yargı, devletin, genel anlamda hukuk düzeninin devam etmesi ve kişilerin sübjektif haklarının korunması amacını güden faaliyetidir.

Maddî Anlamda Yargı: Objektif hukukun, bağımsız hâkimler (mahkemeler) tarafından belli bir olaya uygulanmasıdır.

Ülkemizde, vergi uyuşmazlıklarının çözüm yolları anlamına gelen Malî Muhakeme, Malî Yargı, Malî Kaza, Vergi Muhakemesi, Vergi Kazası, Vergi Yargı, Vergi Yargısı, Vergi Yargılama, Vergi Yargılaması gibi terimler kullanılmaktadır.

Temel haklar arasında yer alan hak arama hürriyeti de Anayasa’nın 36’ncı maddesinde düzenlenmektedir.

Vergi Yargılaması Hukuku: Vergilendirme işlem ve eylemlerinden kaynaklanan uyuşmazlıklara bakmakla görevli yargılama makamlarını, bunların birbiriyle olan ilişkilerini ve vergi uyuşmazlıklarının çözümünde uyulacak usûl ve esasları ifade
etmektedir.

Vergi yargılaması hukukunun işlevleri, uyuşmazlıkları sona erdirme işlevi, menfaatler dengesini kurma işlevi, içtihat yaratma işlevi, hukukî güvenlik sağlama işlevi ve vergi adaletini sağlama işlevi başlıkları altında ele alınmaktadır.

Vergi Usul Kanunu’nun 371’inci maddesinde yer alan pişmanlık ve ıslah hükümlerinin Emlâk Vergisinde uygulanmayacağına ilişkin hüküm, Danıştay içtihadının kanunlaşması yönünde verilebilecek önemli bir örnektir.

Hukukî Güvenlik: Herkesin bağlı olacağı hukuk kurallarını önceden bilmesi, tutum ve davranışlarını buna göre düzenlemesi demektir.

Türkiye’de mevcut vergi yargısı 6.1.1982 tarihinde kabul edilmiş bulunan üç kanunla düzenlenmektedir. Bunlar, 2575 sayılı Danıştay Kanunu (DşK.); 2576 sayılı Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemelerinin Kuruluşu ve Görevleri Hakkında Kanun (BİMK) ile 2577 sayılı İdari Yargılama Usûlü Kanunu (İYUK)’dur.

Bölge idare mahkemesi başkanı,
• Mahkemeyi temsil etmek;
• Bölge idare mahkemesi başkanlar kuruluna ve adalet komisyonuna başkanlık
etmek, alınan kararları yürütmek;
• Bölge idare mahkemesi dairelerinden birine başkanlık etmek;
• Mahkemenin uyumlu, verimli ve düzenli çalışmasını sağlamak ve bu yolda uygun
göreceği önlemleri almak;
• Bölge idare mahkemesinin genel yönetim işlerini yürütmek;
• Bölge idare mahkemesi memurlarını denetlemek ve denetletmek, personelden
kendisine doğrudan bağlı olanlar hakkında ilgili kanunda belirtilen disiplin cezalarını
uygulamak;
• Dairelerin benzer olaylarda kesin olarak verdikleri kararlar arasındaki uyuşmazlığın
giderilmesi için başkanlar kuruluna başvurmak;
• Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmakla görevlidir (BİMK.m.3/B, a-h).
• Hukuki veya fiili nedenlerle bir dairenin kendi üyeleri ile toplanamadığı hallerde
ilgisine göre diğer dairelerden kıdem ve sıraya göre üye görevlendirmek.

Yargı (yargılama faaliyeti), biri organik ve şeklî, diğeri maddî anlamda olmak üzere, iki açıdan tanımlanmaktadır. Organik ve şeklî anlamda yargı, mahkemelerin yaptıkları tüm iş ve işlemleri kapsamaktadır. Organik ve şeklî anlamdaki yargı tanımının ölçüsü, faaliyette bulunan makamdır.

Maddî anlamda yargı, objektif hukukun, bağımsız hâkimler (mahkemeler) tarafından belli bir olaya uygulanmasıdır. Başka bir deyişle, maddî anlamda yargı, tarafsız bir mahkeme-hâkim tarafından, yargılama faaliyeti sonunda haklı olan taraf lehine verilen karardır (hükümdür).

Ülkemizde, vergi uyuşmazlıklarının çözüm yolları anlamına gelen Malî Muhakeme, Malî Yargı, Malî Kaza, Vergi Muhakemesi, Vergi Kazası, Vergi Yargı, Vergi Yargısı, Vergi Yargılama, Vergi Yargılaması gibi terimler kullanılmaktadır. Ancak daha sık kullanılan terimler Malî Yargı ve Vergi Yargısı’dır. Fakat bu iki terim eş anlamlı değildir. Çünkü, dayandıkları hukuk alanları farklıdır. Bu, Malî Hukuk ile Vergi Hukuku’nun düzenledikleri alanların farklılığından kaynaklanmaktadır.

Anayasa’nın Başlangıç kısmında ve 2’nci maddesinde hukuk devleti ilkesini açıkça benimseyen 1982 Anayasası 8’inci ve 123’üncü maddelerinde kanunî idare ilkesini de hükme bağladıktan sonra, bunları tamamlayıcı nitelikte olmak üzere, 125’inci maddesinde idarenin yargı yoluyla denetimini anayasal temellere oturtmaktadır. Sözü edilen maddeye göre, “İdarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır.”

Vergi uyuşmazlıklarının çözümünün kendine göre uzmanlık istemesi, bu uyuşmazlıkların adlî yargının dışında çözümlenmesini gerektirmemelidir. Çünkü, adlî yargıda vergi dışında uzmanlık isteyen çok çeşitli konulara ilişkin uyuşmazlıklar da çözümlenmektedir. Kaldı ki, gerekli olması hâlinde mahkemenin bilirkişilere başvurması ve/ya da adlî yargı içinde sadece vergi uyuşmazlıklarına bakmakla görevli mahkemelere yer verilmesi de mümkündür.

Bir durum karşısında vergi uyuşmazlıklarının çözümünün, gereğinden çok yükü olan adlî ve/ya da idarî yargıya bırakılmasının, davaların çözümünde istenilen sonucu sağlaması mümkün değildir.

Vergi Yargılaması Hukuku: Vergilendirme işlem ve eylemlerinden kaynaklanan uyuşmazlıklara bakmakla görevli yargılama makamlarını, bunların birbiriyle olan ilişkilerini ve vergi uyuşmazlıklarının çözümünde uyulacak usûl ve esasları ifade etmektedir.

Uyuşmazlıkları Sona Erdirme İşlevi: Vergi yargısı organlarının önlerine getirilen uyuşmazlıklar hakkında verdikleri kararlarla uyuşmazlıkların sona erdirilmesidir.

VERGİ YARGISI ORGANLARI Türkiye’de mevcut vergi yargısı 6.1.1982 tarihinde kabul edilmiş bulunan üç kanunla düzenlenmektedir. Bunlar, 2575 sayılı Danıştay Kanunu (DşK.); 2576 sayılı Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemelerinin Kuruluşu ve Görevleri Hakkında Kanun (BİMK) ile 2577 sayılı İdari Yargılama Usûlü Kanunu (İYUK)’dur.

Bölge idare mahkemesi başkanlar kurulu, • Daireler arasında çıkan iş bölümü uyuşmazlıklarını karara bağlamak; • Benzer olaylarda, bölge idare mahkemesi dairelerince verilen kesin nitelikteki kararlar arasında veya farklı bölge idare mahkemeleri dairelerince verilen kesin nitelikteki kararlar arasında aykırılık veya uyuşmazlık bulunması halinde; resen veya ilgili bölge idare mahkemesi dairelerinin ya da istinaf yoluna başvurma hakkı bulunanların bu aykırılığın veya uyuşmazlığın giderilmesini gerekçeli olarak istemeleri üzerine, talebin uygun görülmesi halinde kendi görüşlerini de ekleyerek Danıştay Başkanlığına iletmek;