VERGİ YARGILAMASI HUKUKU

Vergi ödevi ilişkisi: Vergi hukuku ilişkisi bağlamında bir şeyi yapmak veya yapmamak veya bir şeye katlanmak şeklinde ortaya çıkan ilişkiler bütünüdür.

Anlaşmazlıkların-Uyuşmazlıkların Kaynağı
Vergi idaresi ile vergi ödevlisi arasında ortaya çıkan anlaşmazlıklar/uyuşmazlıklar verginin tarh ve/ya da tahsil edilmesi aşamalarında yapılan işlemler ile ceza kesme işlemlerinden kaynaklanmaktadır. Tarh aşamasına ilişkin anlaşmazlıklar/uyuşmazlıklar, vergi tarhı ve/ya da ceza kesme işlemlerinde ortaya çıkan hesap ve/ya da vergilendirme hataları ile bu işlemlerin ilgiliye tebliği gibi hususlarda; tahsil aşamasına ilişkin anlaşmazlıklar/uyuşmazlıklar ise, teminat istenmesi, tahakkuka ve/ya da ihtiyatî tahakkuka dayanan ihtiyatî haciz uygulanması, ödeme emri, haciz ve malların paraya çevrilmesi, tecil ve terkin taleplerinin reddi konularında ortaya çıkmaktadır. Vergi kabahatleri ve/ya da suçlarının tespiti ve bunlara ilişkin cezaların ve/ya da yaptırımların uygulanması da yine vergi idaresi ile vergi ödevlisi arasında bazı anlaşmazlıkların/uyuşmazlıkların ortaya çıkmasına kaynaklık etmektedir.

Vergi idaresi ile vergi ödevlileri arasında vergi hukuku uygulamalarına ilişkin olarak ortaya çıkan anlayış farklılığına ve/ya da aynı konuda tarafların aynı yönde düşünmemeleri hâline vergi anlaşmazlığı denilmektedir.

Türk vergi hukukunda vergi anlaşmazlıklarının ve/ya da uyuşmazlıklarının çözüm
yollarının özelliklerini belirtmekte yarar vardır.
• Kural olarak, vergi anlaşmazlıkların çözüm yolları vergilendirme işlemlerinin tarh/tahakkuk ile tahsil olarak ifade edilen iki değişik aşamasını kapsamaktadır. Ancak, bunun belli istisnaları vardır. Örneğin, tahsil aşamasında uzlaşma söz konusu değildir. Tahsil aşamasında hata düzeltme yoluna başvurulmasının mümkün olup olmadığı ise, tartışmalıdır.
• Vergi anlaşmazlıklarının çözüm yolları genelde hem vergi borcunun aslını hem de vergi cezalarını kapsamaktadır. Ancak kaçakçılık fiili ile vergi zıyaına yol açılması hâlinde, hem vergi aslının hem de zıyaa uğratılan verginin üç katı olarak kesilen vergi ziyaı cezasının uzlaşma kapsamına dahil olmadığını unutmamak gerekir. 
• Vergi anlaşmazlıklarının çözüm yollarında sadece Vergi Usul Kanunu kapsamındaki vergi, resim ve harçların denetlenmesi söz konusudur. Bu itibarla Gümrük idarelerince tarh ve tahsil edilen vergiler Vergi Usul Kanunu kapsamı dışında kaldığından, bu vergiler açısından Vergi Usul Kanunu’nda yer alan anlaşmazlık çözüm yolları geçerli değildir. Ancak Gümrük Kanunu ve ilgili mevzuat çerçevesinde gümrük vergilerine ilişkin olarak uzlaşma ve düzeltme gibi anlaşmazlık çözüm yollarının var olduğunu belirtmekte yarar vardır. Buna karşılık, yargı tarafından çözüm yoluna, vergi mahkemelerinin görevine ilişkin hükümler nedeniyle gümrük vergileri de dahildir. Öte yandan, Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun, kapsamı itibarıyla Vergi Usul Kanunu’ndan daha geniştir. Bu itibarla, tahsil aşamasındaki uyuşmazlıkların daha geniş kapsamlı olduğu unutulmamalıdır.
• Son olarak, vergi anlaşmazlıklarının ve/ya da uyuşmazlıklarının çözüm yolları işlediğinde ve sonuçlar kesinlik kazandığında, ulaşılan sonuçlar, vergi borcu ve cezası bakımından, maddî hukuk anlamında borcu ortadan kaldırıcı etki yapmaktadır.

Uzlaşma: Vergi dairesi ile vergi ödevlisinin ikmalen, re’sen veya idarece tarh edilen vergilerle bunlara ilişkin vergi ziyaı cezaları üzerinde karşılıklı görüşme ve pazarlık sonucu anlaşmaya varmaları; konuyu uyuşmazlık hâline getirmemeleridir.

Matrah hataları, vergilendirme ile ilgili beyanname, tahakkuk fişi, ihbarname, tekâlif cetveli ve kararlarda matraha ilişkin rakamların, indirimlerin eksik veya fazla gösterilmiş veya hesaplanmış olmasıdır.

Mükellefiyette hata, açık olarak vergiye tâbi olmayan veya vergiden muaf bulunan kimselerden vergi istenmesi veya alınmasıdır.

Pişmanlık ve Islah Kurumundan Yararlanabilmenin Şartları
İşlemiş olduğu kabahat ve/ya da suçlar nedeniyle cezalandırılmamak isteyen kimsenin, Vergi Usul Kanunu’nun 371’inci maddesinde belirtilen şartları yerine getirmesi gerekir. Pişmanlık ve ıslah kurumundan yararlanabilme şartlarını, kendiliğinden haber verme, beyanda bulunma ve verginin pişmanlık zammı ile birlikte ödenmesi olmak üzere üç ana başlık altında incelemek mümkündür.

Dava açma süresi içinde hata düzeltme yoluna başvurulması hâlinde, dava açma süresi durmaktadır.

Cezalarda indirimden yararlanabilmek, dava açmama şartına bağlıdır.

Devletin ve/ya da devletten vergilendirme yetkisi alan diğer kamu idarelerinin kamu harcamalarını karşılamak amacıyla kanuna dayanarak ve usulüne uygun olarak gerçek ve tüzel kişilerden hukukî cebir altında karşılıksız olarak ve geri vermemek üzere aldıkları paralardır.

Devlet ya da genel anlamda idare ile kişiler arasında vergilendirmeden doğan ilişkilere vergi hukuku ilişkisi denilmektedir.

Tarh aşamasına ilişkin uyuşmazlıklar, vergi tarhı ya da ceza kesme işlemlerinde ortaya çıkan hesap ya da vergilendirme hataları ile bu işlemlerin ilgiliye tebliği gibi hususlarda ortaya çıkar.

Kural olarak, vergi anlaşmazlıkların çözüm yolları vergilendirme işlemlerinin tarh/tahakkuk ile tahsil olarak ifade edilen iki değişik aşamasını kapsamaktadır.

Cezalarda indirim, tarh-tahakkuk aşamasında devreye girmekte, bazı şartların gerçekleştirilmesi hâlinde, vergi cezalarının kısmen sona ermesi sonucunu doğurmak suretiyle, vergi anlaşmazlıklarının (idarî aşamada) çözümüne yardımcı olmaktadır.

Uzlaşma, vergi dairesi ile vergi ödevlisinin ikmalen, re’sen veya idarece tarh edilen vergilerle bunlara ilişkin vergi ziyaı cezaları üzerinde karşılıklı görüşme ve pazarlık sonucu anlaşmaya varmaları; konuyu uyuşmazlık hâline getirmemeleridir.

Vergi ödevlisinin bilgisi olmaksızın yapılan vergi incelemelerinde, tarhiyat öncesi uzlaşma talep etme süresi, inceleme elemanının bu konuyla ilgili yazılı sorusunun, inceleme raporunun bir örneği ile birlikte vergi ödevlisine tebliği tarihinden itibaren 15 gündür.

Vergilendirme hataları, mükellefin şahsında, mükellefiyette, verginin mevzuunda, vergilendirme veya muafiyet döneminde hata şeklindedir.

Danıştay, vergi davalarında hem ilk derece mahkemesi hem de temyiz mercii olarak görev yapar.

Dava açma süresi geçtikten sonra, fakat düzeltme zamanaşımı süresi içinde hata düzeltme yoluna başvurulması halinde, vergi dairesinin olumsuz cevabı üzerine yargı yoluna başvurulamamaktadır. Çünkü, vergi dairesinin olumsuz cevabı kesin ve yürütülmesi zorunlu işlem niteliği taşımamaktadır. Vergi dairesinin olumsuz cevabı üzerine Şikayet yoluyla Hazine ve Maliye Bakanlığına (il özel idaresi vergileri için Valiliğe; belediyevergileri için Belediye Başkanlığına) başvurulması gerekmektedir.