VERGİ YARGILAMASI HUKUKU - Deneme Sınavı - 11

Bağlantılı davalar: Aynı maddî veya hukukî sebepten doğan ya da biri hakkında verilecek hüküm diğerini etkileyecek nitelikte olan davalardır.

Vergi ödevi ilişkisi: Vergi hukuku ilişkisi bağlamında bir şeyi yapmak veya yapmamak veya bir şeye katlanmak şeklinde ortaya çıkan ilişkiler bütünüdür.

Anlaşmazlıkların-Uyuşmazlıkların Kaynağı
Vergi idaresi ile vergi ödevlisi arasında ortaya çıkan anlaşmazlıklar/uyuşmazlıklar verginin tarh ve/ya da tahsil edilmesi aşamalarında yapılan işlemler ile ceza kesme işlemlerinden kaynaklanmaktadır. Tarh aşamasına ilişkin anlaşmazlıklar/uyuşmazlıklar, vergi tarhı ve/ya da ceza kesme işlemlerinde ortaya çıkan hesap ve/ya da vergilendirme hataları ile bu işlemlerin ilgiliye tebliği gibi hususlarda; tahsil aşamasına ilişkin anlaşmazlıklar/uyuşmazlıklar ise, teminat istenmesi, tahakkuka ve/ya da ihtiyatî tahakkuka dayanan ihtiyatî haciz uygulanması, ödeme emri, haciz ve malların paraya çevrilmesi, tecil ve terkin taleplerinin reddi konularında ortaya çıkmaktadır. Vergi kabahatleri ve/ya da suçlarının tespiti ve bunlara ilişkin cezaların ve/ya da yaptırımların uygulanması da yine vergi idaresi ile vergi ödevlisi arasında bazı anlaşmazlıkların/uyuşmazlıkların ortaya çıkmasına kaynaklık etmektedir.

Vergi idaresi ile vergi ödevlileri arasında vergi hukuku uygulamalarına ilişkin olarak ortaya çıkan anlayış farklılığına ve/ya da aynı konuda tarafların aynı yönde düşünmemeleri hâline vergi anlaşmazlığı denilmektedir.

Türk vergi hukukunda vergi anlaşmazlıklarının ve/ya da uyuşmazlıklarının çözüm
yollarının özelliklerini belirtmekte yarar vardır.
• Kural olarak, vergi anlaşmazlıkların çözüm yolları vergilendirme işlemlerinin tarh/tahakkuk ile tahsil olarak ifade edilen iki değişik aşamasını kapsamaktadır. Ancak, bunun belli istisnaları vardır. Örneğin, tahsil aşamasında uzlaşma söz konusu değildir. Tahsil aşamasında hata düzeltme yoluna başvurulmasının mümkün olup olmadığı ise, tartışmalıdır.
• Vergi anlaşmazlıklarının çözüm yolları genelde hem vergi borcunun aslını hem de vergi cezalarını kapsamaktadır. Ancak kaçakçılık fiili ile vergi zıyaına yol açılması hâlinde, hem vergi aslının hem de zıyaa uğratılan verginin üç katı olarak kesilen vergi ziyaı cezasının uzlaşma kapsamına dahil olmadığını unutmamak gerekir. 
• Vergi anlaşmazlıklarının çözüm yollarında sadece Vergi Usul Kanunu kapsamındaki vergi, resim ve harçların denetlenmesi söz konusudur. Bu itibarla Gümrük idarelerince tarh ve tahsil edilen vergiler Vergi Usul Kanunu kapsamı dışında kaldığından, bu vergiler açısından Vergi Usul Kanunu’nda yer alan anlaşmazlık çözüm yolları geçerli değildir. Ancak Gümrük Kanunu ve ilgili mevzuat çerçevesinde gümrük vergilerine ilişkin olarak uzlaşma ve düzeltme gibi anlaşmazlık çözüm yollarının var olduğunu belirtmekte yarar vardır. Buna karşılık, yargı tarafından çözüm yoluna, vergi mahkemelerinin görevine ilişkin hükümler nedeniyle gümrük vergileri de dahildir. Öte yandan, Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun, kapsamı itibarıyla Vergi Usul Kanunu’ndan daha geniştir. Bu itibarla, tahsil aşamasındaki uyuşmazlıkların daha geniş kapsamlı olduğu unutulmamalıdır.
• Son olarak, vergi anlaşmazlıklarının ve/ya da uyuşmazlıklarının çözüm yolları işlediğinde ve sonuçlar kesinlik kazandığında, ulaşılan sonuçlar, vergi borcu ve cezası bakımından, maddî hukuk anlamında borcu ortadan kaldırıcı etki yapmaktadır.

Uzlaşma: Vergi dairesi ile vergi ödevlisinin ikmalen, re’sen veya idarece tarh edilen vergilerle bunlara ilişkin vergi ziyaı cezaları üzerinde karşılıklı görüşme ve pazarlık sonucu anlaşmaya varmaları; konuyu uyuşmazlık hâline getirmemeleridir.

Matrah hataları, vergilendirme ile ilgili beyanname, tahakkuk fişi, ihbarname, tekâlif cetveli ve kararlarda matraha ilişkin rakamların, indirimlerin eksik veya fazla gösterilmiş veya hesaplanmış olmasıdır.

Mükellefiyette hata, açık olarak vergiye tâbi olmayan veya vergiden muaf bulunan kimselerden vergi istenmesi veya alınmasıdır.

Pişmanlık ve Islah Kurumundan Yararlanabilmenin Şartları
İşlemiş olduğu kabahat ve/ya da suçlar nedeniyle cezalandırılmamak isteyen kimsenin, Vergi Usul Kanunu’nun 371’inci maddesinde belirtilen şartları yerine getirmesi gerekir. Pişmanlık ve ıslah kurumundan yararlanabilme şartlarını, kendiliğinden haber verme, beyanda bulunma ve verginin pişmanlık zammı ile birlikte ödenmesi olmak üzere üç ana başlık altında incelemek mümkündür.

Dava açma süresi içinde hata düzeltme yoluna başvurulması hâlinde, dava açma süresi durmaktadır.

Cezalarda indirimden yararlanabilmek, dava açmama şartına bağlıdır.

Yargı (yargılama faaliyeti), biri organik ve şeklî, diğeri maddî anlamda olmak üzere, iki açıdan tanımlanmaktadır. Organik ve şeklî anlamda yargı, mahkemelerin yaptıkları tüm iş ve işlemleri kapsamaktadır. Organik ve şeklî anlamdaki yargı tanımının ölçüsü, faaliyette bulunan makamdır.

Maddî anlamda yargı, objektif hukukun, bağımsız hâkimler (mahkemeler) tarafından belli bir olaya uygulanmasıdır. Başka bir deyişle, maddî anlamda yargı, tarafsız bir mahkeme-hâkim tarafından, yargılama faaliyeti sonunda haklı olan taraf lehine verilen karardır (hükümdür).

Ülkemizde, vergi uyuşmazlıklarının çözüm yolları anlamına gelen Malî Muhakeme, Malî Yargı, Malî Kaza, Vergi Muhakemesi, Vergi Kazası, Vergi Yargı, Vergi Yargısı, Vergi Yargılama, Vergi Yargılaması gibi terimler kullanılmaktadır. Ancak daha sık kullanılan terimler Malî Yargı ve Vergi Yargısı’dır. Fakat bu iki terim eş anlamlı değildir. Çünkü, dayandıkları hukuk alanları farklıdır. Bu, Malî Hukuk ile Vergi Hukuku’nun düzenledikleri alanların farklılığından kaynaklanmaktadır.

Anayasa’nın Başlangıç kısmında ve 2’nci maddesinde hukuk devleti ilkesini açıkça benimseyen 1982 Anayasası 8’inci ve 123’üncü maddelerinde kanunî idare ilkesini de hükme bağladıktan sonra, bunları tamamlayıcı nitelikte olmak üzere, 125’inci maddesinde idarenin yargı yoluyla denetimini anayasal temellere oturtmaktadır. Sözü edilen maddeye göre, “İdarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır.”

Vergi uyuşmazlıklarının çözümünün kendine göre uzmanlık istemesi, bu uyuşmazlıkların adlî yargının dışında çözümlenmesini gerektirmemelidir. Çünkü, adlî yargıda vergi dışında uzmanlık isteyen çok çeşitli konulara ilişkin uyuşmazlıklar da çözümlenmektedir. Kaldı ki, gerekli olması hâlinde mahkemenin bilirkişilere başvurması ve/ya da adlî yargı içinde sadece vergi uyuşmazlıklarına bakmakla görevli mahkemelere yer verilmesi de mümkündür.

Bir durum karşısında vergi uyuşmazlıklarının çözümünün, gereğinden çok yükü olan adlî ve/ya da idarî yargıya bırakılmasının, davaların çözümünde istenilen sonucu sağlaması mümkün değildir.

Vergi Yargılaması Hukuku: Vergilendirme işlem ve eylemlerinden kaynaklanan uyuşmazlıklara bakmakla görevli yargılama makamlarını, bunların birbiriyle olan ilişkilerini ve vergi uyuşmazlıklarının çözümünde uyulacak usûl ve esasları ifade etmektedir.

Uyuşmazlıkları Sona Erdirme İşlevi: Vergi yargısı organlarının önlerine getirilen uyuşmazlıklar hakkında verdikleri kararlarla uyuşmazlıkların sona erdirilmesidir.

VERGİ YARGISI ORGANLARI Türkiye’de mevcut vergi yargısı 6.1.1982 tarihinde kabul edilmiş bulunan üç kanunla düzenlenmektedir. Bunlar, 2575 sayılı Danıştay Kanunu (DşK.); 2576 sayılı Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemelerinin Kuruluşu ve Görevleri Hakkında Kanun (BİMK) ile 2577 sayılı İdari Yargılama Usûlü Kanunu (İYUK)’dur.