Kira Gelirlerinde, Tasarruf Araçlarında Vergilendirme ve Gelir Vergisinde Beyan

Kira gelirleri, Gelir Vergisi Kanununda “gayrimenkul sermaye iradı” olarak nitelendirilmiştir. Gayrimenkul sermaye iradı, “gayrimenkul” olarak kabul edilen mal ve hakların kiraya verilmesi karşılığında elde edilen gelirleri ifade etmek üzere kullanılmaktadır. Dolayısıyla Bay A'nın konutunu kiraya vermesi karşılığında elde ettiği geliri gayrimenkul sermaye iradı olarak vergilendirilir.

Gelir vergisi, mükelleflerin bir takvim yılında elde ettiği kazanç ve iratlar üzerinden alınmaktadır. Gelir elde edilmiş olması ise tahsil ve tahakkuk esaslarına göre belirlenmektedir. Geliri oluşturan yedi kazanç ve iratlardan bazılarında gelirin elde edilmesi tahakkuk esasına bağlanmışken bazılarında ise gelirin elde edilmesi tahsil esasına bağlanmıştır. Gayrimenkul sermaye iratlarında da elde etme “tahsil esasına” bağlanmıştır. 

Geçmiş yıl kiralarının sonraki yıllarda ödenmesi halinde, bu kiralar ödemenin yapıldığı yılda elde edilmiş kabul edilir. Dolayısıyla Bay A'nın 2018 yılı kira geliri olan 10.000 TL ile 2017 yılına ait olup 2018 yılında tahsil ettiği kira geliri olan 5.000 TL; 2018 yılı geliri olarak beyan edilir. Bu durumda Bay A'nın 2018 yılı gayrisafi gayrimenkul sermaye iradı 15.000 TL olacaktır.

Haklarını kiraya verenler dışındaki mükellefler giderlerini hangi usule göre belirleyeceklerine kendileri karar verirler. Gayrimenkul sermaye iradı elde eden mükellefler de istemeleri halinde herhangi bir belge gerekmeksizin hasılatın % 15’ini götürü gider olarak düşebilirler.

Hayır. Konut istisnası, gayrimenkullerini kiraya veren mükelleflerden bazıları için söz konusudur. İstisnanın uygulanabilmesi için gayrimenkulün “konut olarak” kiraya verilmiş olması gerekmektedir. Ayrıca, diğer gelirleri nedeniyle ticari, zirai ve mesleki kazançlarını yıllık beyanname ile bildirmek zorunda olanlar ile gelir toplamı belirli bir sınırı aşanlar bu istisnadan yararlanamamaktadır.

Konut istisnası mutlak istisna olmayıp belirli bir parasal sınır için söz konusudur. İstisna uygulanması söz konusu olan konuta birden fazla kişinin ortak olması halinde ortaklık payına bakılmaksızın istisna bütün ortaklar için ayrı ayrı uygulanır.

Vergi sorumlularının faaliyetleriyle ilgili olarak yapmış oldukları kira ödemelerinden vergi kesintisi yapmaları ve bu kesintileri kanunen belirlenmiş sürelerde bildirerek ödemeleri zorunludur. Ancak, vergi sorumlusu durumunda olan birinci sınıf tüccar (A)'nın oturduğu konuta yapmış olduğu kira ödemesi faaliyetiyle ilgili olmadığından vergi kesintisi yapması söz konusu değildir.

Vergi kesintisi brüt kira bedelinin % 20’sidir. Bu durumda 25.000 TL* %20= 5.000 TL vergi kesintisi yapılması gerekir.

Sahibinin ticari, zirai veya mesleki faaliyeti dışındaki sermaye veya para ile temsil edilen değerlerden oluşan sermaye dolayısıyla elde ettiği kar payı, faiz ve benzeri gelirlerdir.

Bankadaki para dolayısıyla elde edilen faiz gelirleri kişinin özel mal varlığına dahil olması halinde söz konusu gelir, menkul sermaye iradı kapsamında olmaktadır. Ancak ticari işletmenin bankadaki parası dolayısıyla elde edilen faiz geliri ticari kazanç kapsamında vergilendirilmektedir.

Hisse senetlerinden, yatırım fonlarından elde edilen kar payları, limitet şirket ortaklarının kar payları, iş ortaklıklarından ortakların elde ettikleri kar payları, adi komandit şirketlerde komanditer ortakların kar payları, kooperatiflerin dağıttıkları kazançlar, yönetim kurulu başkanı ve üyelerine verilen kar payları, menkul sermaye iradı kapsamındaki kar paylarına örnek olarak gösterilebilir.

Gelir vergisi, mükellefin beyanı üzerine tarh olunan bir vergi olmasına rağmen bazı kazanç ve iratlar kaynakta kesinti yoluyla (stopaj) vergilendirilmektedir.  Stopaj yoluyla vergilendirilme bazı kazanç ve iratlarda nihai vergilendirme olurken beyan durumunun söz konusu olduğu durumlarda hesaplanan vergide düşülebilecek bir kalem olmaktadır. Menkul sermaye iratları da genellikle stopaj yoluyla vergilendirilmektedir. Ancak beyan yoluyla vergilendirmenin de söz konusu olduğu durumlar vardır.

Vergi sorumluları, menkul sermaye iradı elde eden hak sahiplerine ödeme yaparken GVK’nin 94. maddesinde belirtilen oranlarda kesinti yapmak ve kesintileri yapıldığı ayı izleyen ayın 23. günü akşamına kadar beyan edip 26. günü akşamına kadar vergi dairesine ödemek zorundadırlar.

Gelir vergisi aksine hüküm olmadıkça mükellefin veya vergi sorumlusunun beyanı üzerine tarh olunmaktadır. Bu kural gereğince mükelleflerin elde etmiş oldukları beyana tabi olan gelirlerini yıllık beyanname ile beyan etmeleri gerekmektedir. Ancak bazı gelirler için beyanname verilmez, beyanname verilmesi halinde bu gelirler beyannameye alınmaz.

Mükellefin elde ettiği gelirin sadece tek işverenden alınan ücretlerden oluşması durumunda beyanname vermesi gerekmez. Başka gelirleri dolayısıyla beyanname verilmesi halinde de tek işverenden alınan ücretler tutarı ne olursa olsun beyannameye yazılmaz. Dolayısıyla Bayan A'nın tek işverenden almış olduğu 40.000 TL  ücret geliri için beyanname vermesi gerekmez. 

Ücretin birden fazla işverenden elde edilmesi halinde; ücret gelirlerinin hepsinden vergi kesintisi yapılmış olması şartıyla, birden sonraki işverenden alınan ücretlerin toplamı gelir vergisi tarifesinin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı geçmemesi halinde bu ücretler için beyanname verilmez. Başka gelirler dolayısıyla beyanname verilmesi halinde de bu tür ücretler beyannameye yazılmaz.

Genel ve özel bütçeli idarelere, il özel idareleri ile belediyelere, köylere ve kamuya yararlı derneklere ve Cumhurbaşkanınca vergi muafiyeti tanınan vakıflara makbuz karşılığında yapılan bağış ve yardımların; beyan edilen gelirin % 5’ini (kalkınmada öncelikli yörelerde % 10’unu) aşmayan kısmı gelirden indirilir. Yapılan bağışın sınırı aşması halinde aşan kısmı indirilemez ve izleyen yıllara devredilemez. Dolayısıyla beyan edilecek gelir olan 100.000 TL'nin %5'i 5.000 TL olduğu için yapmış olduğu bağışın da ancak 5.000 TL'lik kısmını düşebilir. 

Yapılan tarh işlemi sonucu hesaplanan gelir vergisi bulunur. Hesaplanan vergiden, önceden ödenmiş bazı vergiler düşülerek ödenecek vergiye ulaşılır. Bunlar, yabancı ülkelerde ödenen vergiler, geçici vergi ve kesinti yoluyla ödenen vergilerdir. Hesaplanan gelir vergisi olan 30.000 TL'den geçici vergiler toplamı olan 20.000 TL ve kesinti yoluyla ödenmiş olan 5.000 TL düşülür kalan tutar olan 5.000 TL mükellefin ödemesi gereken gelir vergisidir.

Geliri “sadece” basit usulde tespit edilen ticari kazançlardan oluşan mükellefler bu kazançlarını ait olduğu yılı izleyen yılın Şubat ayının 1’i ve 25’i arasında beyan etmelidirler.

Gelir vergisi beyannamesi mükelleflerin yerleşim yerlerinin (ikametgahlarının) bulunduğu yer vergi dairesine verilir. İş yeri ve yerleşim yeri ayrı vergi dairelerinin görev bölgesinde bulunan mükellefler, başvurularının uygun görülmesi koşuluyla iş yerinin bağlı bulunduğu vergi dairesine beyanname verebilirler.