VERGİLENDİRME SÜRECİNE GENEL BAKIŞ

Vergi Mükellefi, kendisine vergi kanunları gereğince vergi borcu ve/veya şekli ve usuli görevler düşen gerçek ve tüzel kişidir.

Ehliyet kurumu Medeni Kanun’da düzenlenmiştir. Vergi Usul Kanunu’un 9. maddesinde “Mükellefiyet ve vergi sorumluluğu için kanuni ehliyet şart değildir.” hük-mü yer almaktadır.

Bir kişi, başka bir kişinin ödemesi gereken vergileri ve yapması gereken diğer ödevleri üstlendiğini sözleşmeyle kabul edebilir. Ancak, bu sözleşme vergi dairesini bağlamaz.

Vergi sorumlusu, kendisi gerçek yükümlü olmamasına rağmen, vergi kanunlarının emredici hükümleri dolayısıyla verginin vergi dairesine ödenmesi ve diğer bazı işlemleri yapması zorunluluğu olan kişilerdir.

Emlak vergisine tabi bir bina, arsa veya arazinin devredilmesi hâlinde eski mükellefe ait ödenmemiş emlak vergisi borçlarından devreden ve devralan müteselsilen sorumlu tutulurlar (EVK m. 30/ 7).

Limitet şirketten alınamayan vergi ve cezalar kanuni temsilciden (müdür ya da müdürlerden) aranır. Kanuni temsilciden de alınamazsa sermayedeki paylarına göre doğrudan ortaklar sorumlu olur (AATUHK m. 35). Limitet şirketin ortakları gerçek kişi olduğunda sorumlulukları tüm mal varlıklarını kapsar. Ortaklar tüzel kişi olduklarında sorumluluk tüzel kişinin mal varlığı ile sınırlı olacaktır.

Vergi borcu kural olarak vergiyi doğuran olayın gerçekleşmesi ile doğmaktadır. Vergiyi doğuran olay, vergi yasalarının verginin doğumunu bağladıkları bir işlem, olay veya hukuki durumun gerçekleşmesidir.

Verginin tarhı, vergi alacağının kanunlarında gösterilen matrah ve nispetler üzerinden vergi dairesi tarafından hesaplanarak bu alacağı miktar itibariyle tespit eden idari muameledir.

Matrah, verginin hesaplanması için esas alınan teknik, fiziki veya ekonomik büyüklüktür.

İkmalen vergi tarhı, bir vergi tarh edildikten sonra ortaya çıkan vergi farkı dolayısıyla gerçekleştirilmektedir. Yani, ikmalen tarhiyatın olması için, önceden tarh işlemi yapılmış olmalıdır. Ve bu tarh işlemi ile karşılanmayan bir vergi farkı bulunmalıdır. Ancak bu şartlarda ikmalen (tamamlayıcı nitelikte) vergi tarhı yapılabilir.

Verginin tebliği vergilendirmeyi ilgilendiren ve hüküm ifade eden hususların yetkili makamlar tarafından mükellefe ya da ceza sorumlusuna yazı ile bildirilmesi anlamına gelmektedir.

Tebliğ işleminin hukuksal sonuç doğurabilmesi, yasada belirtilen kişilere ve öngörülen biçimde yapılmasına bağlıdır. Vergilendirmeyle ilgili ve hüküm ifade eden işlemler, vergi yükümlüsü, vergi sorumlusu ve ceza muhatabına yapılmalıdır.

Re’sen, ikmalen veya idarece yapılan vergi tarhlarında ise verginin tahakkuku ile kesinleşmesi arasında belirli bir süre bulunmaktadır. Bu süre, yükümlünün bu tarhiyatlara dava açması için tanınmış bulunan 30 günlük süredir

Vergilendirme nedeniyle yükümlü ile devlet arasında ortaya çıkan borç-alacak ilişkisini sona erdiren başlıca üç neden bulunmaktadır. Bunlar; tahsil, terkin ve zamanaşımıdır.

Yükümlü ya da onun adına hareket eden kimseler tarafından ödeme yapılmasıyla vergi borcu ortadan kalkar. Bu tür ödemelerin geçerli olabilmesi için yasaya uygun biçimde yapılması gerekmektedir. Yasa verginin kural olarak yükümlünün bağlı bulunduğu vergi dairesine nakden yatırılmasını öngörmektedir

Verginin terkin edilmesi ancak yasal koşulların bulunması durumunda mümkündür. Terkin işlemi dört nedene dayalı olarak yapılabilir:

Doğal Afetler Nedeniyle Terkin

Yargı Kararına Dayanan Terkin

Vergi Hatalarının Düzeltilmesi Nedeniyle Terkin

Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun’a Dayalı Terkin

Devlet ve vergi yükümlüsü arasındaki borç-alacak ilişkisini sona erdiren bir neden de terkindir. Terkin, silinme anlamına gelmektedir. Vergi hukukunda terkin, bazı koşulların varlığı durumunda devletin vergi alacağını bütün hukuki sonuçları ile birlikte ortadan kaldıran bir idari işlemdir.

Zamanaşımı, yasalar tarafından belirlenmiş koşullar çerçevesinde belirli bir sürenin geçmesi nedeniyle bir hakkın kazanılması veya borçtan kurtulma yoludur. Vergi hukukunda zamanaşımı ise yasada belirlenmiş olan koşullara uygun olarak yasa tarafından belirlenmiş sürenin geçmesi nedeniyle, devletin vergi alacağını isteme olanağını yitirmesidir.

Vergi alacağının doğduğu takvim yılını takip eden yılın başından başlayarak beş yıl içinde tarh ve mükellefe tebliğ edilmeyen vergiler zamanaşımına uğrar. Yasada öngörülen bu süre içinde idarenin tarh ve tebliğ işlemlerini yapmaması durumunda, vergiyi tahakkuk ettirme olanağı bulunmamaktadır. Dolayısıyla, tahakkuku yapılmamış verginin “alacak” niteliği bulunmadığından dolayı yükümlüden istenme olanağı bulunmamaktadır.

Amme alacağı, vadesinin rastladığı takvim yılını takip eden takvim yılı başından itibaren 5 yıl içinde tahsil edilmezse zamanaşımına uğrar.