VERGİ USUL HUKUKU

Dönem sonu işlemleri kapsamında yapılması gereken işlemlerden bir iktisadi kıymetin varlığının fiilen sayarak, ölçerek ve tartarak tespit edilmesine fiili (muhasebe dışı) envanter denir.

Vergi Usul Kanunu’na göre yıllık yapılması gereken fiili envanter süresi, çeşitli mal üzerine geniş ölçüde ve perakende iş yapan büyük mağazalar ve eczaneler için üç yılda bir olabilir.

Türk Ticaret Kanunu (TTK) envanter işlemlerini vergi kanunlarına göre daha ayrıntılı düzenlenmiştir. Türk Ticaret Kanunu’nda envantere ilişkin düzenlemeler 66. ve 67. maddelerde yer almaktadır. Buna göre her tacir, ticari işletmesinin açılışında ve her faaliyet döneminin sonunda, taşınmazlarını, alacaklarını, borçlarını, nakit parasının tutarını ve diğer varlıklarını eksiksiz ve doğru bir şekilde gösteren ve varlıkları ile borçlarının değerlerini teker teker belirten bir envanter çıkarır (TTK m. 66).

Maliyet bedeli ile değerlenecek iktisadi kıymetler şunlardır: • Gayrimenkuller, gayrimenkullerin mütemmim cüz (bütünleyici parça) ve teferruatları (eklentileri) (VUK m.269). • Tesisat ve makineler (VUK m.269). • Gemiler ve diğer taşıtlar (VUK m.269). • Gayrimaddi haklar (VUK m.269). • Alet, edevat, mefruşat ve demirbaş eşya (VUK m. 273). • Satın alınan emtia (VUK m. 274). • İmal alınan emtia (VUK m. 275). • Zirai ürünler (VUK m. 276). • Hayvanlar (VUK m. 277)

Yabancı paranın borsada rayici yoksa, değerlemeye uygulanacak kur Hazine ve Maliye Bakanlığınca tespit edilir.

Mukayyet değer, bir iktisadi kıymetin muhasebe kayıtlarında gösterilen hesap değeridir (VUK m.265). Mukayyet değere kayıtlı değer, yazmaca değer, defter değeri olarak da adlandırılmaktadır.

İtibari değer ile değerlenecek iktisadi kıymetler şunlardır: • Türk Lirası cinsinden kasa mevcudu (VUK m. 284) • Eshamlı şirketlerde iktisadi kamu müesseseleri tahvilleri (VUK m. 286) • İştiraklerden bedelsiz olarak alınan hisse senetleri.

Hisse senetleri ve fon portföyünün en az % 51’i Türkiye’de kurulmuş bulunan şirketlerin hisse senetlerinden oluşan yatırım fonu katılma belgeleri alış bedeliyle değerlenir.

Vergi Usul Kanunu’nun 313. maddesinde amortisman ayırma şartları belirlenmiştir. Kanuna göre amortisman ayrılabilmesi için iktisadi kıymetin; • İşletmede kullanılması ve envantere alınması yani kayıtlı olması, • Kullanılma süresinin bir yılı aşması, • Yıpranma, aşınma, değerden düşme etkileri altında bulunması, • Değerinin KDV hariç belli bir tutarı aşması (522 Sıra No.lu V.U.K Genel Tebliği ile 2021 yılı için 1.500TL), gerekir.

Şüpheli alacak karşılığı ayrılabilmesinin bazı şartları vardır. Bu şartları taşımayan alacak şüpheli dahi olsa karşılık ayrılamaz. Bu şartlar; • Alacağın ticari ve zirai kazancın elde edilmesi ve devam ettirilmesi ile ilgili olması • Alacağın dava veya icra aşamasında bulunması Alacağın yapılan protestoya veya yazı ile bir defadan fazla istenilmesine rağmen borçlu tarafından ödenmemiş bulunan dava ve icra takibine değmeyecek derecede küçük alacak olması • Teminata bağlı bir alacak olmaması • Hatır senedinden kaynaklanan bir alacak olmaması

Bu kar yenileme giderlerini karşılamak üzere, pasifte geçici bir hesapta en fazla üç yıl süre ile tutulabilir

İki yıl normal amortisman oranının iki katı olan % 40 amortisman ( ilk yıl 100.000 x % 40= 40.000, ikinci yıl 60.000 x % 40 = 24.000 ) ayrıldıktan sonra iktisadi kıymetin defter değeri 36.000 TL olur. 120.000 - 36.000 = 84.000 TL kar elde edilmiş olur.

Vergi Usul Kanunu’nun 272/3. maddesine göre,
ekonomik bir faaliyetin gerçekleştirilmesi için kiralanan gayrimenkullerde kiracı veya işletme hakkına
sahip tüzel kişi tarafından gayrimenkulü genişletmek ve ekonomik değerini sürekli olarak arttırmak
amacıyla yapılan değer arttırıcı giderlerle, kiracının
faaliyetini gerçekleştirmek için oluşturduğu tesisata
ilişkin giderlere özel maliyet denir.

Peştamallıklar gerçek veya tüzel kişiler tarafından mukayyet değerleriyle değerlenir (VUK m. 282)

• İşletme imtiyazlı olmalıdır.
• Tesisler imtiyaz süresi sonunda Devlete
veya Devletçe belirlenen bir kuruluşa veya
belediyeye devredilmelidir.
• Tesisler bedelsiz olarak devredilmelidir.
• İmtiyaz sözleşmesinde sermayenin itfası
için yıllık bir oran veya miktar belirlenmiş
olmalıdır.

C seçeneği yukarıdaki koşullar arasında yer almaz.

Konkordato veya sulh yoluyla alınmasından vazgeçilen alacaklar, borçlunun defterlerinde özel bir karşılık hesabına alınır. Bu hesabın niteliği alacaktan vazgeçildiği yılın sonundan başlayarak üç yıl içinde zararla yok edilmediği takdirde kar hesabına aktarılır (VUK m.324).

Envanter defterine işe başlama tarihinde ve takip eden her hesap döneminin sonunda çıkarılan envanterler ve bilânçolar kaydolunur ve bu tarihe “bilânço günü” denir (VUK Md. 185)

Türk Ticaret Kanunu (TTK) envanter işlemlerini vergi kanunlarına göre daha ayrıntılı düzenlenmiştir.

İşletme ile ilişkisi bulunan üçüncü kişilere ilişkin hak ve menfaatlerin korunmasını hedefler.

Doğru sıra 

I. Ortalama fiyat esası

III. Maliyet bedeli esası

II. Takdir esası