Değerleme/ Amortisman

Muhasebenin temel kavramlarından biri olan işletmelerin sürekliliği kavramı işletme faaliyetlerinin belirli bir süreye bağlı olmadan süreceğini ifade eder.

Envanter, işletmenin sahip olduğu iktisadi kıymetlerin bilanço günündeki miktar-larını ve değerlerini kesin bir şekilde ve dökümlü olarak bulmak ve elde edilen sonuçlara göre gerekli tamamlama, ayarlama, düzeltme yapmak suretiyle gerçek değerleriyle görülmelerini sağlamaktır (Gücenme Gençoğlu, 2015:58).

Dönem sonu işlemleri kapsamında yapılması gereken işlemlerden bir iktisadi kıymetin varlığının kayıt ve belgelerin incelenerek tespit edilmesine kaydi (muhasebe içi) envanter, fiilen sayarak, ölçerek ve tartarak tespit edilmesine de fiili (muhasebe dışı) envanter denir.

Değerleme bir işletmenin varlığını meydana getiren aktif ve pasif kalemlerin belirli bir tarihteki değerlerinin para birimi ile ifade edilmesidir. Ölçme, tartma ve sayma sonucunda elde edilen miktarların birim değer ile çarpılmasıyla o iktisadi değer para ile ifade edilmiş olur yani değerlenmiş olur (Ataman, 2009:17).

Vergi Usul Kanunu’na göre sekiz adet değerleme ölçüsü yer almaktadır. Değerleme, iktisadi kıymetin türü ve niteliğine göre, aşağıdaki ölçülerden biri ile yapılır (VUK m.261): 1. Maliyet bedeli, 2. Borsa rayici, 3. Tasarruf değeri, 4. Mukayyet değer, 5. İtibari değer, 6. Vergi değeri, 7. Rayiç bedel, 8. Emsal bedeli ve ücreti.

Reeskont; işletme aktif ve pasifinde bulunan alacak ve borç senetlerinden değerleme günü itibariyle vadeleri henüz gelmemiş olanların değerleme günü cari değerine indirgenmesi işlemidir. Reeskont işlemi, değerleme gününden sonraki döneme isabet eden vade kısmına ilişkin vade farkı tutarının hesaplanarak, bu tutar kadar gider veya gelir yazılması suretiyle gerçekleştirilir. Cari dönem reeskont hesapları izleyen dönemde kapatılır.

Reeskont iç iskonto metoduna göre aşağıdaki formülle hesaplanacaktır:

F= A-[A x 360/360+(M x T)]

F=Reeskont tutarı,

A=Nominal değer,

M=Faiz oranı

T=Vade (vadeye kalan gün sayısı)

Enflasyon düzeltmesi, enflasyon nedeniyle zamanla işletmenin gerçek durumunu göstermekten uzaklaşan mali tabloların düzenlendiği tarih itibariyle işletme mali durumunu tam olarak ifade eder hale getirilmesi işlemidir (Küçük, 2019:197).

Vergi Usul Kanunu’nun 313. maddesinde amortisman ayırma şartları belirlenmiştir.

Amortisman mükelleflerin edinmiş oldukları yıpranma ve değerden düşmeye maruz kalacak iktisadi de-ğerlere ödedikleri bedellerin iktisadi kıymetin faydalı ömrü süresince giderleştirilmesine imkân veren bir vergisel avantajdır. Bu nedenle herhangi bir sebeple amortisman ayrılmaması halinde, o yıl amortisman ayrılmış kabul edilir ve amortisman süresi uzamaz.

Normal amortisman, iktisadi kıymet için amortisman süresi içerisinde eşit oranda amortisman ayrılmasını ifade eder. Bu yöntemde önce iktisadi kıymetin tahmini kullanılma süresi (faydalı ömrü) belirlenir. Bir (1) rakamı belirlenen süreye bölünerek amortisman oranı bulunur.

Amortisman Oranı= 1/ Faydalı Ömür

Amortisman Tutarı=İktisadi Kıymetin Maliyet Bedeli x Amortisman Oranı

Bu usulün uygulamasında dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır (VUK mükerrer madde 315):• Her yıl, üzerinden amortisman hesaplanacak değer, daha önce ayrılmış olan amortismanlar toplamının indirilmesi yoluyla belirlenir. Enflasyon düzeltmesi yapılan dönemlerde, üzerinden amortisman ayrılacak değer, amortismana tâbi iktisadî kıymetin düzeltilmiş değerinden daha evvel ayrılmış olan amortismanların toplamının taşınmış değerleri indirilmek suretiyle tespit edilir.• Bu usulde uygulanacak amortisman oranı % 50’yi geçmemek üzere normal amortisman oranının iki katıdır.• Bu usulde amortisman süresi normal amortisman oranlarına göre hesaplanır.• Bu sürenin son yılına devreden bakiye değer, son yılda tamamen yok edilir.

Amortisman Oranı= Normal Amortisman Oranı x 2 (Bu oran %50’yi geçemez).

Yıllık Amortisman Tutarı = (İktisadi Kıymetin Maliyet Bedeli- Birikmiş Amortisman) x Amortisman Oranı(Net Değer)

Bir iktisadi değer üzerinden normal amortisman usulüne göre amortisman ayrılmasına başlandıktan sonra bu usulden dönülemez. Bir iktisadi değer üzerinden azalan bakiyeler usulüne göre amortisman ayrıl-maya başlandıktan sonra normal amortisman usulüne ge-çilebilir (VUK Mükerrer Madde 320/c). Bir defaya özgü olan bu durumda, kalan amortisman tutarı amortisman süresince eşit oranlarda itfa edilir.

Kıst Amortisman uygulaması işletmelerin aktifinde kayıtlı olan sadece binek otomobillere özgü bir uygulamadır.

Fevkalade amortisman uygulanacak olağanüstü durumlar Vergi Usul Kanunu’nun 317. maddesinde hüküm altına alınmıştır: Amortismana tabi olup; 1. Yangın, deprem, su basması gibi afetler neticesinde değerini tamamen veya kısmen kaybeden;2. Yeni icatlar dolayısıyla teknik verim ve kıymetleri düşerek tamamen veya kısmen kullanılmaz bir hale gelen;3. Cebri çalışmaya tabi tutuldukları için normalden fazla aşınma ve yıpranmaya maruz kalan; menkul ve gayrimenkullerle haklara, mükelleflerin müracaatları üzerine ve ilgili Bakanlıkların mü-talaası alınmak suretiyle, Hazine ve Maliye Bakan-lığınca her işletme için işin mahiyetine göre ayrı ayrı belli edilen “Fevkalade ekonomik ve teknik amortisman oranları”uygulanır.

Boş arazi ve boş arsalar yıpranmaya maruz kalmadığı için amortismana tabi değildir Ancak, tarım işletmelerinde oluşturulan meyvalık, dutluk, fındıklık, zeytinlik ve güllüklerle incir bahçeleri ve bağlar gibi tarım tesisleri; işletmede inşa edilmiş olan her türlü yollar ve harklar; amortismana tabi tutulur (VUK m. 314).

Sermayenin amortismanı veya itfası sermayenin tamamının pay sahiplerine iade edilmesidir (Şen-yüz ve diğerleri, 2020:162).

Sermayenin amortismanı için aşağıdaki şartlar gereklidir:

İşletme imtiyazlı olmalıdır.• Tesisler imtiyaz süresi sonunda Devlete veya Devletçe belirlenen bir kuruluşa veya belediyeye devredilmelidir.• Tesisler bedelsiz olarak devredilmelidir.• İmtiyaz sözleşmesinde sermayenin itfası için yıllık bir oran veya miktar belirlenmiş olmalıdır.

Yenileme Fonu, iktisadi kıymetlerin satışından kar edilmesi halinde, bu karın, ilgili dönemde vergilendirilmeden 3 yıl vergi ertelemesi sağla-yan bir vergisel avantajdır.