Mükellefin Ödevleri

Mükellef ya da sorumlunun vergiye ilişkin en önemli ödevi, vergi borcunu kanunlarda öngörülen zamanda, tutarda ve biçimde ödemesidir. Vergi hukukunda buna maddi ödev denmektedir.

Vergi Usul Kanunu’nun ikinci kitabında mükellefin şekli ödevleri; bildirimde bulunma, belge düzenine uyma, defter tutma, beyanname verme, defter ve belgeleri saklama ve ibraz ödevi olarak sayılabilir.

Vergiye tabi mükelleflerden işe başlayan; ticaret ve sanat erbabı, serbest meslek erbabı, kurumlar vergisi mükellefleri, kollektif ve adi şirket ortakları ile komandit şirketlerin komandite ortakları işe başlandığını bildirmek zorundadırlar (Şenyüz, Yüce, Gerçek, 2020: 126)

İşe başlama bildiriminin işe başlama veya tescil tarihinden itibaren on gün içinde vergi dairesine yapılması gerekir.

Ölüm olayları ve intikallerin bildirilmesi – ertesi ayın 15. gününe kadar bildirilmelidir.

İşyeri sayısı veya adresi ile iş veya mükellefiyet değişikliklerinin bildirimi, bu işlemlerin yapıldığı tarihten itibaren bir ay içinde vergi dairesine yapılması gerekir.

Belge düzeni, vergilendirme ile ilgili işlemlerin, kanunda yer alan veya idari düzenlemelerde belirlenen şekle ve içeriğe sahip belgelere bağlanmasıdır.

Vergi Usul Kanununa göre düzenlenmesi gereken belgeler; fatura ve fatura yerine geçen belgeler, gider pusulası, müstahsil makbuzu, serbest meslek makbuzu, sevk irsaliyesi, taşıma irsaliyesi, yolcu listesi, günlük müşteri listesi, ücret bordrosu, muhabere evrakı ve diğer belgeler olarak sayılabilir.

Vergi Usul Kanununda faturada bulunması gereken asgari bilgiler şu şekilde düzenlenmiştir (VUK md. 230):• Faturanın düzenlenme tarihi seri ve sıra numarası,• Faturayı düzenleyenin adı, varsa ticaret un-vanı, iş adresi, bağlı olduğu vergi dairesi ve hesap numarası,• Müşterinin adı, ticaret unvanı, adresi, varsa vergi dairesi ve hesap numarası, • Malın veya işin nev’i, miktarı, fiyatı ve tutarı,• Satılan malların teslim tarihi ve irsaliye numarası.

Fatura malın teslim edildiği veya hizmetin sunulduğu tarihten itibaren en geç yedi gün içinde düzenlenir.

Buna karşılık adına fatura düzenlenen kişi fatura eline geçtiğinden itibaren en geç 8 gün içinde fatura içeriğine itiraz edebilir (TTK, md. 21/2).

Ülkemizde 2010 yılında itibaren efatura uygulaması başlamıştır (VUK GT No: 397).

Perakende satış fişleri,• Makineli kasaların kayıt ruloları,• Giriş biletleri,• Yolcu taşıma biletleri.

E-İrsaliye uygulaması, mal hareketlerinin elektronik ortamda düzenli bir şekilde izlenebilmesi amacıyla; hali hazırda kağıt ortamda düzenlenmekte olan “sevk irsaliyesi” belgesinin, uygulamaya kayıtlı olan mükellefler arasında elektronik belge olarak düzenlenmesi, iletilmesi, muhafaza ve ibraz edilmesini kapsar (VUK GT No: 509).

VUK’da mükelleflere defter tutma ödevi verilmesinin amacı şu şekilde belirtilmiştir (VUK md. 171): • Vergi ile ilgili servet, sermaye ve hesap du-rumunu tespit etmek,• Vergi ile ilgili faaliyet ve hesap neticelerini tespit etmek,• Vergi ile ilgili muameleleri belli etmek,• Vergi karşısındaki durumunu hesap üzerinden kontrol etmek ve incelemek,• Mükellefin hesap ve kayıtlarının yardımıyla, üçüncü şahısların vergi karşısındaki durumlarını kontrol etmek ve incelemek.

Vergi Usul Kanunu’na göre defter tutmak zorunda olmayan gerçek ve tüzel kişiler şunlardır (VUK md. 173):• Gelir vergisinden muaf olan esnaf,• Gerçek usulde vergiye tabi olmayan çiftçiler,• Gelir Vergisi Kanunu’na göre kazançları ba-sit usulde tespit edilenler,• Kurumlar vergisinden muaf olan iktisadi kamu müesseseler,• Kurumlar vergisinden muaf dernek ve va-kıflara ait iktisadi işletmeler.

Vergi Usul Kanunu’na göre tutulması gereken defterlerin tümü, kural olarak tasdik edilmesi ge-reken defterlerdir. Tasdiki zorunlu olan defterler şu şekilde belirlenmiştir (VUK md. 220):• Yevmiye ve envanter defterleri,• İşletme defteri,• Çiftçi işletme defteri, • Nakliyat vergisi defteri,• Yabancı nakliyat kurumları hasılat defteri,• Serbest meslek kazanç defteri

Türk vergi sisteminde yer alan beyana dayanan vergiler şunlardır: Gelir Vergisi, Gelir Geçici Vergi, Kurumlar Vergisi, Kurumlar Geçici Vergi, Katma Değer Vergisi, Özel Tüketim Vergisi, Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi, Şans Oyunları Vergisi, Gümrük Vergisi, Damga Vergisi, Veraset ve İntikal Vergisi, Konaklama Vergisi, Dijital Hizmet Vergisi.

Defter tutmak zorunda olanlar, tuttukları defterler ile aldıkları ve verdikleri belgelerin suretlerini bunların ilgili oldukları yılı takip eden takvim yılının başından başlayarak beş yıl süre ile saklamak zorundadırlar (VUK md. 253). Örneğin, 2020 yılının defterleri 2021 yılından başlamak üzere 31.12.2025 tarihine kadar saklanmak durumundadır. İbraz ödeviyle bağlı olarak son süre doğal olarak saklama süresini aşamaz. Bu nedenle ibraz ödevinin yerine getirilmesinin istenebileceği son süre beş yıl olarak dikkate alınır.

Vergi Usul Kanununda açıklanan ödevlerin dışında mükellefe yüklenen başka ödevler de bulunmaktadır. Bu ödevler; vergi levhası bulundurma, vergi incelemesine yardımcı olma ve bilgi verme, vergi kimlik numarası alma ve kullanma, belirli ödeme ve tahsilatları tevsik etme gibi sayılabilir.