VERGİ TEORİSİ

Türkiye’de son yıllarda servetten alınan vergilerin toplam merkezi hükumet gelirlerine oranı %2 civarındadır. Ülkemizde motorlu taşıtlar vergisi en fazla hasılatı olan servet vergisidir. Diğer önemli servet vergileri veraset ve intikal vergisi ile emlak vergisidir. Gelir ve Kurumlar vergisi ise gelir üzerinden alınan vergilerdir. Doğru cevap "A" şıkkıdır.

Emlak vergisi ve motorlu taşıtlar vergisi Servetten alınan vergilere;  veraset ve intikal vergisi ise servet transferi üzerinden alınan vergilere örnek gösterilebilir. Doğru cevap "B" şıkkıdır.

Servet vergileri subjektif ve objektif servet vergisi şeklinde sınıf­landırılabilmektedir. Motorlu taşıtlar vergisinde taşıtın sahibinin kişisel veya ailevi özellikleri değil, vergi alınan taşıtın yaş, motor hacmi gibi nitelikleri dikkate alındığı için bu vergi objektif servet vergilerine örnek gösterilebilir. Veraset ve intikal vergisi sübjektif nitelikli bir servet vergisi iken emlak vergisi hem sübjektif hem de objektif nitelikli bir vergidir. Şans oyunları vergisi ile katma değer vergisi ise servet vergisi değil; birer harcama vergisidir. Doğru cevap "C" şıkkıdır.

Tarihsel süreç içinde gelirin tasarruf edilen bölümü olan servetin vergilendirilmesinin birincil amacı mali amaçtır. Diğer bir ifade ile diğer vergilerde olduğu gibi devletin servet vergilerini toplamasının nedeni kamu harcamalarını finanse etmektir. Servet vergilerinin mali amacı gerçekleştirme yönü gelir ve tüketim vergilerinin de öneminin artmasıyla birlikte giderek zayıflamıştır. Servet vergilerinin devlete gelir elde etme amacının yanı sıra, gelir dağılımında dengesizliğin azaltılması gibi sosyal amacıda vardır. Servet vergileri ile gelir vergisi ile vergilendirilemeyen bazı kaynakların vergilendirilmesi amaçlanmaktadır.  Ancak servet vergilerinin bireysel tasarrufları önleme gibi bir amacı olmamaıştır. Bu durum servet vergilerinin bir sonucu olarak karşımıza çıkabilir. Doğru cevap "D" şıkkıdır.

Servet vergilerinin olumlu ve olumsuz yanları bulunmaktadır. Olumsuz yanlarını savunanlar servet vergilerinin alınmaması taraftarıdırlar. Bazı gerekçelerle de servet vergisinin alınmasını eleştirirler. Bu gerekçelerden biri de şu şekilde dile getirilmektedir:

Kişiler elde ettikleri gelir üzerinden vergi öderler. Gelirin bir kısmını tüketirken vergi öderler. Gelirin tüketilmeyen kısmı olan tasarrufun servete dönüştürülmesi durumunda servet vergisi ödenmesi çiftte vergilemeye yol açmaktadır. Dolayısıyla "servet vergilerinin çifte vergilemeye yol açma fonksiyonu vardır" gerekçesi, servet vergilerinin alınmasına karşı çıkan birisinin, servet vergileri ile ilgili ileri sürebileceği bir gerekçe olabilir. Doğru cevap "E" şıkkıdır.

Spesifik matraha dayalı motorlu taşıtlar vergisinde motor hacmi büyüdükçe ödenen vergi artmaktadır. Vergi bir maliyet unsurudur. İktisat kurallarına göre maliyet arttıkça fiyat artar, fiyat arttıkça mala olan talep azalır. Bu nedenle motorlu taşıtlar vergisinin motor hacmi büyük taşıtların tüketimini azaltması beklenir. Motor hacmi büyük taşıtların daha fazla hava kirliliğine neden olduğu düşünülürse, motorlu taşıtlar vergisinin dolaylı bir şekilde hava kirliliğini azaltıcı etkisinin olduğu iddia edilebilir. Doğru cevap "C" şıkkıdır.

Servet vergileri geçmişi, gelir vergisi ise mevcut çalışma gücünü vergilendirdiği için gelir vergisinin çalışma isteği üzerinde servet vergiilerinden daha fazla olumsuz etkisi vardır. Doğru cevap "B" şıkkıdır.

Servet vergisi yatırımlar üzerinde olumlu etkiye sahiptir. Çünkü servet vergisinin alınmaması durumunda bireyler ev, arsa gibi doğrudan üretimde kullanılmayan varlıklara yatırım yaparlar. Servet vergisinin alınması durumunda ev gibi atıl varlıklar yerine verimli alanlara yatırım yapılmaya başlanır. Bu nedenle servet vergisi yatırımlar üzerinde olumlu etkiye sahiptir. Doğru cevap "D" şıkkıdır.

Miras nedeniyle topraklar küçük parçalara bölünmekte şirketler ve fabrikalar paylaşılmaktadır. Ölçek ekonomilerine uygun çalışan iktisadi işletmeler miras paylaşımı nedeniyle bu özelliğini kaybetmektedir. Veraset vergisi miras nedeniyle bölünen parçalardan alınmakta ve payları daha da azaltmaktadır. Dolayısıyla servet vergilerinin sermaye birikimi üzerinde olumsuz bir etkisi vardır. Mirasın çalışma isteği üzerinde de olumsuz etkisi vardır. Çalışmadan elde edilen miras kişileri aylaklığa teşvik etmektedir. Daha yüksek miktarda miras kalanların az miktarda servet kalanlara göre çalışma isteklerinin daha az olduğunu verilerle ispat eden akademik çalışmalar bulunmaktadır. Servet vergileri çevre üzerinde ise olumlu etkilere sahip olabilir. Motorlu taşıtlar vergisi bir çevre vergisi olarak da değerlendirilebilir. Devlet motorlu taşıtlar vergisi ile hem gelir toplamakta hem de dolaylı bir etkiyle çevre kirliliğini azaltmaktadır. Doğru cevap "E" şıkkıdır.

Mükelleflerin ödedikleri toplam vergi içinde servet vergilerinin payının düşük olduğu gerçeğini göz önünde tutarsak servet vergilerinin ekonomik kararlar üzerindeki etkisinin gelir ve tüketim vergilerine kıyasla zayıf olacağı beklenebilir. Gelir vergisi ve kurumlar vergisi gelir üzerinden alınan vergilerden; katma değer vergisi ile özel tüketim vergisi ise tüketim üzerinden alınan vergilerdendir. Emlak vergisi ise servet üzerinden alınan vergilerdendir. Bu durumda emlak vergisinin diğer vergilere nazaran ekonomik kararlar üzerindeki etkisinin daha az olduğu söylenebilir. Doğru cevap "A" şıkkıdır.

Belirli bir anda bir gerçek kişi veya tüzel kişinin sahip olduğu iktisadi değeri olan menkul ve gayrimenkul varlığın tümüne servet denir. Servet tasarruf, miras ve bağış yoluyla elde
edilebilir. Finansal varlıklar (hisse senedi, tahvil, vb.), nakit para, arsa, ev, iş yeri, dayanıklı mallar (araba gibi), mücevher servete örnek gösterilebilir. Doğru cevap "D" şıkkıdır.

Türkiye’de son yıllarda servetten alınan vergilerin toplam merkezi hükûmet gelirlerine oranı %2 civarındadır. Doğru cevap "A" şıkkıdır.

Ülkemizde motorlu taşıtlar vergisi en fazla hasılatı olan servet vergisidir. Diğer önemli servet vergileri veraset ve intikal vergisi ile emlak vergisidir. Doğru cevap "C" şıkkıdır.

Motorlu taşıtlar, veraset ve intikal vergileri merkezî hükûmet tarafından, emlak vergisi ise yerel yönetimler (belediyeler) tarafından toplanmaktadır. Doğru cevap "B" şıkkıdır.

Kaynak kriterine göre ayrımda servet vergileri servetten alınan, servet transferinden alınan ve servet değer artışından alınan şeklinde üç gruba ayrılabilir. Servetten alınan vergilere emlak vergisi ve motorlu taşıtlar vergisi, servet transferinden alınan vergilere ise veraset ve intikal vergisi örnek gösterilebilir. Doğru cevap "A" şıkkıdır.

Bir vergide meydana gelebilecek vergiden kaçınmanın veya kaçırmanın diğer bir vergi ile telafi edilmesi durumundaki vergiye telafi edici vergi denir. Doğru cevap "E" şıkkıdır.

Servet vergilerinin olumsuz yönlerini dile getirenlerin söylemlerinden biri de "gelirin tüketilmeyen kısmı olan tasarrufun servete dönüştürülmesi durumunda servet vergisi ödenmesinin çif­te vergilemeye yol açacağı"dır. Diğer şıklarda yer alan söylemler ise servet vergilerinin olumlu yönlerini ifade etmektedir. Doğru cevap "A" şıkkıdır.

Gelir ve tüketim vergileri ile karşılaştırılınca, servet vergilerinin ekonomik kararlar üzerindeki olumlu ve olumsuz etkileri fazla ve güçlü değildir. Veraset ve intikal vergisi de bir servet vergisi olduğu için diğer şıklarda yer alan gelir ve tüketim vergilerine göre ekonomik kararlar üzerindeki olumlu ve olumsuz etkileri daha azdır. Doğru cevap "B" şıkkıdır.

Spesifik matraha dayalı motorlu taşıtlar vergisinde motor hacmi büyüdükçe ödenen vergi artmaktadır. Vergi bir maliyet unsurudur. İktisat kurallarına göre maliyet arttıkça fiyat artar, fiyat arttıkça mala olan talep azalır. Bu nedenle motorlu taşıtlar vergisinin motor hacmi büyük taşıtların tüketimini azaltması beklenir. Motor hacmi büyük taşıtların daha fazla hava kirliliğine neden olduğu düşünülürse, motorlu taşıtlar vergisinin dolaylı bir şekilde hava kirliliğini azaltıcı etkisinin olduğu iddia edilebilir. Bu etkisinden dolayı motorlu taşıtlar vergisi bir çevre vergisi olarak da değerlendirilebilir. Devlet motorlu taşıtlar vergisi ile hem gelir toplamakta hem de dolaylı bir etkiyle çevre kirliliğini azaltmaktadır. Doğru cevap "C" şıkkıdır.

Bir vergide meydana gelebilecek vergiden kaçınmanın veya kaçırmanın diğer bir vergi ile telafi edilmesi durumundaki vergiye telafi edici vergi denir. Gayrimenkul kaynaklı gerçekleşmemiş kazançlarda emlak vergisi gelir vergisinin telafi edici vergisi olabilir. Doğru cevap "D" şıkkıdır.