VERGİ TEORİSİ

İktisatçıların tüketimin vergi tabanı olarak kullanılmasına ilişkin en güçlü gerekçeleri; verginin çalışarak, üreterek, tasarruf ederek topluma katkı sağlayanlardan değil, toplumun ürettiği değerleri tüketerek, yok eden bireylerden alınmasının hem etkinlik açısından hem de ahlaki açıdan daha doğru olduğudur. Bu bakış açısına göre vergi sisteminin iktisaden toplumun sahip olduğu ekonomik refahı bir daha ki dönemlere büyüterek taşımaya yönelik iktisadi davranışları cezalandırmaması gereklidir. Bu nedenle devletin zorunlu olarak ihtiyaç duyduğu finansmanın gelir üzerinden değil, tüketim üzerinden alınması doğrudur. (Doğru Yanıt A Şıkkıdır.)

Tüketim vergilerini savunanlar; toplumun üretmiş olduğu ekonomik değerleri tüketerek, yok edenlerin vergilendirilmesi anlamına geldiği için hem etkin hem de ahlaki bulunurken, gelir dağılımı sonuçları açısından eleştiriye tabi tutulmaktadır. Çünkü tüketim vergileri, bireylerin öznel niteliklerini dikkate almayan ve bu nedenle de vergilemede azalan oranlı bir yapının doğmasına yol açan vergilerdir. (Doğru Yanıt B Şıkkıdır.)

Dolaysız tüketim vergisi, gelir vergisi uygulama mantığının vergi tabanı olarak sadece bireyin tüketiminin esas alınarak uygulanması temeline dayanır. Bu çerçevede dolaysız tüketim vergisi uygulamasında, bireyin bir dönem (yıl) boyunca yapmış olduğu tüm tüketimin hesaplanarak bu miktarın üzerinden sabit ya da artan oranlı bir tarife ile vergilendirilmesi söz konusudur. Bu durum esasen tüketimin gelirle ilişkisi ele alınarak açıklanabilir. C, tüketimi; Y, geliri; S de tasarrufu temsil etmek üzere iktisaden tüketim gelirin tasarruf edilmeyen kısmıdır [C=Y-S]. Buna göre tüketim bir artık değer olarak tanımlanmakta ve tasarrufların gelirden çıkarılması ile elde edilmektedir. Dolayısıyla gelir vergisi ile dolaysız tüketim vergisi arasındaki temel fark, tasarrufların vergi konusu yapılmamasıdır. (Doğru Yanıt C Şıkkıdır.)

Dolaylı tüketim vergileri  herhangi bir dönem esasına bağlı olmaksızın, tüketimin gerçekleştiği aşamada verginin doğduğu ve vergilemenin gerçekleştiği tüketim vergisi türüdür. Bu tür tüketim vergileri mal ve hizmetlerin tüketiminden doğan ya da piyasa işlemleri üzerinden alınan ve yükü genellikle yansıtılabilen vergilerdir. Kanuni mükellefi üretici gibi gözükse de verginin gerçek mükellefi ya da ekonomik yüklenicisi genellikle tüketicidir. (Doğru Yanıt D Şıkkıdır.)

Toplu tüketim vergileri; imalat, toptan satış ya da perakende satış aşamasında olmak üzere tek bir aşamada uygulanan tüketim vergileridir.
• İmalat (Üretim/İstihsal): Üretici firmanın ürettiği malı satış esnasında tahsil ettiği vergidir. İmalat vergisinin yönetimi kolay, yükümlü sayısı azdır. İmalat vergisinin tüketiciye yansıtılması kolaydır.
• Toptan satış: Yalnızca toptan satış aşamasından alınan vergidir.
• Perakende satış: Malın tüketiciye satılması aşamasında alınan vergidir. (Doğru Yanıt D Şıkkıdır.)

Katma Değer Vergisi (KDV) üretimin her aşamasında yaratılan katma değeri vergi konusu yaptığı için ciro vergisinin taşımış olduğu olumsuzlukları taşımamaktadır. KDV 1954 yılında ilk olarak uygulandığı Fransa’dan sonra çok kısa bir sürede yaygınlaşmış ve maliye tarihinin en hızla yayılan vergisi olmuştur. KDV, vergi konusu ürünlerin üretiminden tüketimine kadar geçirmiş oldukları her bir aşamada kazandıkları katma değer üzerinden alınmaktadır. Katma değer, bir malın satış değeri ile bu mal için yapılması gerekli olan giderler ya da malın üretim maliyeti arasındaki farktan oluşmaktadır. KDV’nin temel özellikleri şu şekilde özetlenebilir:
• KDV, millî gelirin tamamını kapsayan genel bir vergidir.
•KDV perakende satışlar dâhil mal ve hizmetlerin üretim ve teslimlerinin her aşamasında uygulanır.
• KDV, tek (düz) oranlı bir vergi olup artan oranlılığın uygulanması mümkün değildir.
• KDV bireylerin öznel durumlarını dikkate almayan objektif, tarafsız bir vergidir.
• KDV kayıt ve belgelere göre alındığı ve otokontrol mekanizmasına sahip olduğu için belge düzeninin yerleşmesine katkı sağlamaktadır. (Doğru Yanıt A Şıkkıdır.)

KDV bireylerin subjektif durumlarını (engelli olmak, vb.) ve gelirlerini dikkate almaması nedeni ile eleştirilebilmektedir. KDV’de bireylerin zengin ya da fakir olup olmadığı dikkate alınmaz. Bu nedenle ödenen vergi ile bireylerin gelirleri arasında azalan oranlı bir ilişki söz konusu olmaktadır. Ancak KDV uygulamasının gelir dağılımını düzeltecek hiçbir işlevden yoksun olduğu da düşünülmemelidir.
KDV oranlarının mal grupları itibarıyla farklı belirlenmesi mümkündür. Bu çerçevede düşük ve orta gelir gruplarının tüketiminde önemli yer tutan temel tüketim maddeleri ve gıda ürünlerinde oranlar düşük, lüks tüketim mallarında ise yüksek belirlenebilmektedir. (Doğru Yanıt A Şıkkıdır.)

Özel Tüketim Vergisi (ÖTV), sadece bazı mal ve hizmetlerin vergi konusu yapıldığı tüketim vergisi türüdür. Özellikle iktisadi ve sosyal amaçların yerine getirilebilmesi açısından ÖTV oldukça uygun bir vergi tipidir. Piyasaların çalışması sonucunda ortaya çıkan dışsallıklar ya da kaynakların etkin kullanılamaması sonucunu yaratan diğer piyasa başarısızlıklarıyla ilgili olarak ÖTV, bir düzeltici
vergi olarak işlev görmektedir. Ayrıca özellikle devletin mali amaçlarını gerçekleştirmek için ÖTV; akaryakıt, elektrik, temel gıda maddeleri, alkollü içecekler ve tütün mamulleri gibi talep esnekliği düşük olan mallar üzerine konulmaktadır.
Bunun dışında ÖTV gelir dağılımı çarpıklıkları, bölgesel gelişme farklılıkları ve çevresel sorunlar gibi toplumsal ve kalkınma temelli sorunların aşılması açısından da önemli fonksiyonlar yüklenebilir. (Doğru Yanıt C Şıkkıdır.)

Hatırlanacağı gibi vergilemede adaletin sağlanabilmesi için yatay ve dikey eşitliğin sağlanması gerekmektedir. Yatay eşitlik, iktisadi açıdan aynı konumda olan bireylerin vergi açısından da aynı muameleye tabi olmalarını ifade etmektedir. Bunun bir sonucu olarak iki birey vergiden önce aynı fayda seviyesinde ise vergiden
sonra da aynı fayda seviyesinde olmalıdır. Bir başka deyişle vergiler bu iki bireyin refah seviyesinde nispi değişikliğe yol açmamalıdır. Dikey eşitlik ise ödeme gücü farklı olan kişiler arasında yüksek gelirliden daha fazla, düşük gelirliden daha az vergi alarak vergi yükünün adil dağıtılmasını ifade etmektedir. (Doğru Yanıt D Şıkkıdır.)

Dikey eşitlik  ödeme gücü farklı olan kişiler arasında yüksek gelirliden daha fazla, düşük gelirliden daha az vergi alarak vergi yükünün adil dağıtılmasını ifade etmektedir. (Doğru Yanıt E Şıkkıdır.)

Bireylerin ödeme gücünün göstergesi gelir, servet ve tüketim (harcama)'dir. Doğru cevap "C" şıkkıdır.

Tüketimin ödeme gücünün en iyi göstergesi olduğunu savunan Kaldor’a göre bir bireyin kişisel tatmini ancak bir mal ya da hizmeti tükettiğinde gerçekleşmektedir. Tasarruf yapmak bireyin kendisini mal ya da hizmetlerin tüketiminden alıkoymasıdır. Bir ülkenin sermaye stoku ancak yatırıma dönüştürülebilir tasarruflar sayesinde artar ve ülke gelecek dönemlerde daha yüksek bir üretim ve refah düzeyine yükselir. Dolayısıyla bireylerin ürettiği gelirden tasarruf ettikleri tutarların vergilendirilmemesi başka bir ifade ile sadece tüketimin vergilendirilmesi iktisaden doğrudur. Doğru cevap "D" şıkkıdır.

Vergi rekabeti, rekabet gücünü artırmak isteyen idarelerin vergilendirme yetkisine sahip olduğu alanlarda rakip idarelere kıyasla mükelleflerin vergi yüklerini düşük tutmak suretiyle hareketliliği yüksek olan üretim faktörlerini kendi bölgesine çekmeye yönelik çabalardır. Doğru cevap "B" şıkkıdır.

Türkiye’de vergi gelirlerinin yaklaşık % 70’i dolaylı vergilerden oluşmaktadır. Doğru cevap "C" şıkkıdır.

Vergi idarelerinin organizasyon kapasitesi düşük, belge düzeni yerleşmemiş ve kayıt dışı ekonominin yüksek olduğu az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde tüketim vergileri daha çok tercih edilmektedir. Doğru cevap "E" şıkkıdır.

Bir yayılı tüketim vergisi olan ciro vergisinin önceki aşamalarda ödenen vergiyi mahsup etmeye imkân vermemesi nedeniyle, önceki aşamalarda ödenen vergilerin de vergi matrahına dahil olmasının yarattığı sonuca vergi piramidi denir. Doğru cevap "B" şıkkıdır.

Katma değer vergisi, yayılı tüketim vergisi kategorisinde yer almaktadır. Doğru cevap "B" şıkkıdır.

Özel Tüketim Vergisi (ÖTV), sadece bazı mal ve hizmetlerin vergi konusu yapıldığı tüketim vergisi türüdür. Özellikle iktisadi ve sosyal amaçların yerine getirilebilmesi açısından ÖTV oldukça uygun bir vergi tipidir. Piyasaların çalışması sonucunda ortaya çıkan dışsallıklar ya da kaynakların etkin kullanılamaması sonucunu yaratan diğer piyasa başarısızlıklarıyla ilgili olarak ÖTV, bir düzeltici vergi olarak işlev görmektedir. Ayrıca özellikle devletin mali amaçlarını gerçekleştirmek için ÖTV; akaryakıt, elektrik, temel gıda maddeleri, alkollü içecekler ve tütün mamulleri gibi talep esnekliği düşük olan mallar üzerine konulmaktadır. ÖTV, kişinin tüketimini vergilendiren, objektif nitelikli bir vergidir. Doğru cevap "E" şıkkıdır.

Gümrük vergileri bir ülkenin uluslararası mal ve hizmet ticareti üzerinden aldığı bir tüketim vergi türüdür. Doğru cevap "B" şıkkıdır.

Verginin yansıtılabilmesi kanuni vergi mükellefinin, verginin ekonomik yükünü taşımaması sonucunu yaratır. Dolaylı tüketim vergileri, satış aşamasında mal ve hizmetlerin fiyatları ile birlikte tahsil edildiği için tüketicilere yansıtılması kolay olan vergilerdir. Şıklarda yer alan vergilerden sadece katma değer vergisi dolaylı bir vergi olup, yansıtılması kolay olan vergilerdendir. Doğru cevap "D" şıkkıdır.