VERGİ TEORİSİ

Gelir dağılımdaki eşitsizlikleri ölçmek için genellikle millî gelirin kişiler veya
hane halkları arası dağılımı incelenir. Bu ölçümde hanehalkları harcanabilir (kullanılabilir) gelirlerine göre sıralanıp yüzdelik (genellikle yüzde 20’lik) dilimlere
ayrılırlar. Gelirine göre sıralanıp yüzde 20’lik dilimlere ayrılan nüfusun ilk yüzde
20’lik dilimi düşük gelir grubu olarak tasnif edilir. Diğer gruplar ise orta altı,
orta, orta üstü ve üst gelir gruplarıdır.

Lorenz eğrisi, fiili gelir dağılımını gösterir. Birikimli gelir gruplarının gelirin
birikimli yüzdelerinin ne kadarını aldığını gösteren eğri gelir dağılımında adaletin ne kadar sağlandığını görsel olarak ortaya koyar. Şayet gelir gruplar arasında
eşit paylaşılırsa mutlak eşitlik veya eşit bölüşüm gerçekleşir. Bu durumda gelir ve
nüfusun birikimli yüzdeleri bir grafikte gösterildiğinde yüzdeler birbirine eşit olacağından 45 derecelik bir doğru ortaya çıkar. Bir diğer ifadeyle her grubun nüfus
içindeki yüzdesi ile gelirden aldığı payın yüzdesi birbirine eşit olsa ortaya çıkacak
olan 45 derecelik doğruya mutlak eşitlik doğrusu veya eş bölüşüm doğrusu denir.
Oysa gelir pastasının fiili dağılımı her ülkede bu noktadan uzaktır. Fiili dağılımı
gösteren Lorenz eğrisi eşitsizlik arttıkça bir yay çizerek mutlak eşitlik doğrusundan
uzaklaşır. Mutlak eşitlik doğrusuna bir yay çizen Lorenz eğrisinin bu doğruya uzaklığı gelir dağılımındaki adaletsizliği görsel olarak göstermektedir.

Mutlak eşitlik doğrusu ile Lorenz eğrisi arasındaki alanın (A) eş bölüşüm doğrusunun altında kalan toplam alana (A+B) oranlanması sayesinde ise Gini katsayısı hesaplanmaktadır.

Gini katsayısı, 0 ile 1 arasında bir değer alır. Lorenz eğrisi mutlak eşitlik doğrusundan uzaklaştıkça A alanı (formüldeki pay) büyür ve Gini katsayısı 1’e yaklaşır.
Lorenz eğrisi mutlak eşitlik doğrusuna yaklaştıkça A alanı küçülür ve Gini katsayısı 0’a yaklaşır. Böylece Gini katsayısının 1’e yakınlaşması eşitsizliğin arttığını; 0’a yaklaşması ise eşitsizliğin azaldığını gösterir.

Verginin sabit bir miktar olarak alındığı vergiye sabit miktarlı vergi denir. Vergi
ile gelirler arasında bir ilişki olmadığından ortalama vergi oranı matrah arttıkça azalır.

Vergi, malın fiyatının bir oranı olarak alınmaktaysa bu vergiye ad valorem vergi
denir. Birim (maktu) vergi de malın veya hizmetin miktarı üzerinden sabit bir
vergi alınırken, ad valorem vergi de hesaplama fiyatın bir yüzdesi olarak yapılır.
Ad valorem vergi de sabit olan miktar değil orandır: Fiyat arttıkça vergi miktar
olarak artar.

Arz tam olarak katı talep görece esnek ise verginin tamamını üreticiler yüklenir.

Talep tam katı arz ise görece esnek ise verginin tamamını tüketiciler yüklenir.

Arz tam esnek talep görece katı ise verginin tamamını tüketiciler yüklenir.

Talep tam esnek arz görece katı ise verginin tamamını üreticiler yüklenir.

Talep esnekliği arz esnekliğinden büyükse tüketiciler verginin daha küçük bir kısmını yüklenirler.

lınmasının gelir dağılımında yarattığı etkiye diferansiyel vergi yansıması denir.
Örneğin, Türkiye’de 1985 yılında diğer satış vergileri yerine Katma Değer Vergisi
(KDV) getirilmiştir.

Vergi Yansımasının Aşamaları
Vergi yansımasının dört aşaması vardır:
• Verginin ödenmesi: Bu aşamada verginin yasal yükümlüsü vergi borcunu öder.
• Vurgu: Verginin yasal yükümlüsü, verginin reel gelirinde oluşturduğu azalmayı fark eder. Gelirindeki bu azalma, yükümlünün üzerinde negatif etki oluşturabilir. Bu psikolojik baskı yüzünden vergi yükünü başkalarına aktarma arayışına girebilir. Eğer vergi, yükümlü üzerinde negatif etki oluşturmazsa vergiyi başkalarına devretmeye çalışmaz. Bu yüzden vergi ödemeyi ödev olarak gören, vergisini ödemekle topluma karşı sorumluluğunu yerine getirdiğini düşünen bir mükellef, vergi yükünü başkalarına aktarmaya çalışmayacaktır. Şüphesiz bu anlayışa sahip mükelleflerin çoğunlukta olduğu bir toplumda vergi yükü, daha çok verginin yasal mükellefleri üzerinde kalacaktır.
• Devretme-yayılma: Vergi yükümlüsü, iktisadi imkân bulduğunda ödediği verginin tamamını veya bir kısmını başkalarına aktarır (yansıtır).
• Yerleşme: Verginin artık başkasına devredilemediği, bir iktisadi birim üzerinde kaldığı aşamadır. Kendisine vergi yansıtılan da verginin tamamını ya da bir kısmını başkasına aktarabilir. Fakat yansıma kesintisiz devam etmezse nihayetinde yükü başkasına aktaramayan bir iktisadi birim üzerinde yerleşir.

Vergi, yansıtıldıktan sonra belirli bir kişi veya grup üzerine yerleşebilir. Buna sınırlı yansıma denir. Eğer vergi hiç kimsenin veya grubun üzerine yerleşmezse sınırsız yansıma söz konusudur. Bu durumda üzerine vergi yansıtılan her ekonomik birim bu yükün tamamını veya bir kısmını başka birimlere devretmektedir. Yansıtılmış verginin tekrar yansıtılmasına verginin yayılması denir. Bir diğer ifadeyle sınırsız yansımaya verginin yayılması da denilir.

Türkiye’de 1985 yılında diğer satış vergileri yerine Katma Değer Vergisi (KDV) getirilmiştir.

Vergi yükünün bir ekonomik birimden diğerine aktarılmasına "Vergi Yansıması" denir.

Gelirin, geliri üreten faktörler arasında dağılımına, fonksiyonel gelir dağılımı denir.

Bir mobilya atölyesinde üretilip, piyasa fiyatına satılan masalardan elde edilen gelirlerin dağıtılmayacağı şık "ilk kullanıcılar" dır. Zira ilk olsun sonraki kullanıcılar olsun gelirden pay almazlar. Diğer şıklarda verilenler pay alanlardır.

Lorenz eğrisi için esas olarak, gelirin kişiler arasında fiili dağılımını gösterir.

Verginin kamu harcamalarının finansmanı için alınması, vergilemenin MALİ amaçla yapıldığını gösterir. Doğru cevap (C) şıkkıdır.

Devlet müdahalesi olmadığı varsayımı altında piyasa işleyişi sonucunda ortaya çıkan gelir dağılımına "birincil gelir dağılımı" denir.

Verginin hesaplanabilmesi için, matraha uygulanması gereken ölçüye, vergi tarifesi denir.

Götürü veya maktu vergiler için, sabit miktarlı vergiler ifadesi doğrudur.

Türkiye'de gelir vergisinde "dilim artan oranlı" vergi tarifesi uygulanmaktadır. Doğru cevap (E) şıkkıdır.

Düz oranlı vergi tarifesi uygulamasında matrahtan bir indirim yapılması öngörüldüğünde ortaya çıkan fiili durum, gizli artan oranlılık adıyla belirtilir.

Gelirin, geliri üreten faktörler arasındaki dağılımına fonksiyonel gelir dağılımı denir. Dolayısıyla sorunun doğru cevabı A şıkkıdır.