VERGİ TEORİSİ

Diğer mal ve hizmetlerde olduğu gibi kamunun mal ve hizmet üretiminin de finanse edilmesi zorunludur. Bunun çeşitli yolları vardır. Bunlardan biri daha fazla para basmak suretiyle para biriminin değerini düşürmektir. Ancak kamu harcamaları bu şekilde finanse edilirse para arzı artacak ve neticesinde fiyatlar seviyesi yükselecektir. Devlet için bir diğer alternatif sunduğu mal ve hizmetlere bir bedel uygulamaktır.  Ancak bu yol da oldukça güçtür, hatta savunma gibi kamu hizmetlerinde kişileri kullanımlarına göre bir yükümlülüğe tabi tutmak imkânsızdır. Devletin finansman ihtiyacını karşılamasının bir diğer yolu da borçlanmadır. Devlet kendi vatandaşlarından ya da dışarıdan borç alabilir, ancak kişilerin devlete borç vermeye hazır olacakları miktar oldukça sınırlıdır. Ayrıca borç, bazı dönemler itibarıyla faiziyle birlikte geri ödenmek zorundadır. Bütün bunlara alternatif bir diğer finansman yöntemi ise vergilemedir. Devletler genellikle gelir ihtiyaçlarını karşılamak için yukarıda saydığımız yöntemlerin hepsini kullanmakla birlikte, vergi kamu gelirleri içinde devletin en önemli gelir kaynağı olarak kabul edilmektedir. Cevabımız E seçeneğidir.

Bir vergi tanımında mutlaka bulunması geren temel unsurları şu şekilde özetlemek mümkündür:

Cevabımız B seçeneğidir.

Fayda prensibinin uygulamada; i) kişilerin kamu hizmetlerinden aldığı faydanın ölçülebildiği ve ii) adalet ilkesine göre faydalananın bedelini ödemesini gerektirdiği durumlarda kullanılması mümkündür. Bunun en güzel örneği otoyolu kullanan araçların kullandıkları akaryakıttan vergi almaktır. Verilebilecek diğer örnekler ise; sosyal güvenlik primi ödemeleri, emlak vergileri ve şerefiyelerdir. Cevabımız B seçeneğidir.

Aynı ekonomik koşullara sahip kişilerin vergisel açıdan aynı muameleye tabi tutulmalarını ifade eden kavram; yatay adalettir. Cevabımız A seçeneğidir.

Farklı ekonomik koşullara sahip kişilerin vergileme açısından farklı muameleye tabi tutulmalarını ifade eden kavram; dikey adalettir. Cevabımız C seçeneğidir.

Tarihsel süreç içinde vergi konusu olarak gelir yerine harcamanın kullanılması gerektiği savunulmuştur. Bunların başında N. Kaldor gelmektedir. Kaldor’a göre harcama gelire göre daha uygun bir vergi konusudur. Zira harcama (tüketim) kişinin şahsi kullanımı için ekonomiden çektiği değerleri ifade etmektedir. Bu bakımdan kişilerin ekonomiye kazandırdıklarına göre değil (tasarrufları üzerinden değil), ekonomiden aldıklarına göre vergilendirilmelerinin daha adil olacağı düşünülmektedir.

Harcama vergisinin üstün tarafı tasarrufların (faiz, kar payı ve sermaye kazancı) vergi dışında tutulacak olmasıdır. Mevcut gelir vergisi sistemlerinde; aynı gelire sahip olan ancak biri tasarruf eden diğeri savurgan olan iki kişiden birincisi çok daha yüksek oranda vergilendirilmektedir. Çünkü tasarruf eden bunun getirisi (faiz) üzerinden vergi ödenmek zorundadır. Tam tersine harcama vergisi modelinde tasarruf edilen gelir, matrahın dışında tutmak suretiyle ödüllendirilmektedir. Cevabımız E seçeneğidir.

Eşit orantılı fedakârlık; toplumdan daha fazla fayda elde ettikleri gerekçesiyle yüksek gelirlilerin, düşük gelirlilere göre daha fazla vergi ödemelerini (fedakârlıkta bulunmaların) ifade etmektedir. Bu durumda yukarıdaki örneğimizde yer alan 100.000 lira ve 50.000 lira gelir elde eden iki kişiden birincisi ikincisinden iki kat daha fazla gelire sahip olduğu için, iki kat fazla vergi ödemesi (fedakârlığa katlanması) gerekecektir. Yani B kişisinin ödemesi gereken vergi tutarı 10.000 TL'dir. Cevabımız D seçeneğidir.

Adam Smith’den (1776) günümüze iyi bir vergi sisteminde olması gereken temel özellikler tartışılmaktadır. ‘Adalet, ekonomik ve idari etkinlik ve esneklik’ üzerinde hemfikir olunan başlıca vergi sistemi özellikleridir. Cevabımız A seçeneğidir.

İyi bir vergi sistemi ekonomik etkinliği sağlamalıdır. Bunun için bir ülkede uygulanan vergiler ekonomik kararları en az engelleyecek şekilde seçilmelidir. Cevabımız C seçeneğidir.

İyi bir vergi sistemi esnek olmalıdır. Vergi sisteminin ekonomik koşullardaki değişmelere hızlı karşılık vermesi, iyi bir verginin sahip olması gereken esneklik özelliği gereğidir. Cevabımız D seçeneğidir.