Vergileme ve Ekonomik Etkinlik

Bireysel vergi yükü, bireyin ödediği toplam verginin bireyin gelirine oranıdır. Bu oran genellikle yüzde ifade şeklinde kullanılır.

Bireysel Vergi Yükü=(2500/20000)*100=%12,5

Vergi yükü, ödenen vergi gelire oranlanarak bulunur.

Toplam vergi gelirlerini, gayrisafi yurtiçi hasıla (GSYH) gibi toplam gelir büyüklüklerine oranladığımızda vergilerin ekonomideki ağırlığı görülebilir.

Vergiler ekonomide yaratılan kaynakların bir kısmının devlete aktarılmasına neden olduğundan ekonomik birimler üzerinde bir yük oluşturmaktadır. Ancak devlet, özel sektörün üretemediği veya yeterince üretemediği mal ve hizmetlerle toplumun sosyal ve ekonomik sebeplerle kendisine yüklediği diğer hizmetleri yerine getirmektedir. Bir diğer ifadeyle vergiler kamu hizmetlerini finanse etmektedir. İşte devlet hizmetlerinden sağlanan faydanın dikkate alınması sonucu ortaya çıkan vergi yüküne net vergi yükü adı verilir.

Gerçek vergi yükü, devlet hizmetlerinin faydası yanında vergi yansımasının net sonucunun da dikkate alınması ile hesaplanan vergi yüküdür.

Talep esenliğinin sonsuz olması durumunda vergi yükünün tamamını üretici üstlenmiş olur.

Aşırı vergi yükü, vergi nedeniyle bireylerin davranışlarını değiştirmeleri ve vergili malı daha az tüketmeleri nedeniyle denge miktarında ortaya çıkan azalmadan kaynaklanır. Malın miktarındaki azalma ise talep esnekliğine bağlıdır. Ramsey kuralına göre,esnekliği yüksek olan mal üzerine salınan vergi oranı; esnekliği düşük mala salınan vergi oranından düşük olmalıdır. Ramsey Kuralının bir sonucu olarak, esneklikle vergi oranı arasındaki bu ters orantılılığa ters esneklik kuralı denir. Böylece, malların denge miktarındaki azalma en aza indirilmiş olur.

Marjinal tüketim eğilimi, gelirdeki ₺1’lik artışın(azalışın) tüketimde yol açacağı artışı (azalışı) gösteren bir katsayıdır. Örneğin, marjinal tüketim eğilimi (c) 0,80 ise birey, ekstra 1 liralık gelirinin 80 kuruşunu tüketirken 20 kuruşunu tasarruf eder veya 100 liralık ek gelirin 80 lirasını harcar, 20 lirasını tasarruf eder.

Vergi çarpanı vergideki bir değişikliğin toplam talebi (millî geliri) kaç kat değiştireceğini gösteren katsayıdır.

Maktu vergi çarpanı=-0,75/(1-0,75)*300=-₺900 

₺300'lik vergi ekonomide nihai olarak kendisinin üç karı kadar daralmaya yol açmıştır.

Karma vergi çarpanı=-0,80/(1-0,8+0,80*0,25)*100=-2*100=-200 

Toplam talepte meydana gelen daralma ₺200'dir

Kamu harcama çarpanı= 1/(1-0,75)*200=₺800 

Kamu harcamalarının TL 200 arttırılması durumunda toplam talep üzerindeki nihai etkisini ₺800 olarak gerçekleşmiştir.

Vergiler ve kamu harcamaları, içlerinde barındırdıkları unsurlar sayesinde ekonomik dalgalanmaları kendiliklerinden fark edip hiçbir iradi değişikliğe gerek kalmadan bu dalgaların tersine hareket ederler. Böylece dalgalanmaların boyutu küçülür, ekonomi daha büyük bir enf­lasyon sorunuyla karşılaşmaktan veya daha derin bir durgunluğa girmekten kurtulur. İşte vergilerin ve kamu harcamalarının bu özelliğine otomatik stabilizatörlük (veya düzenleyicilik/ dengeleyicilik) denir.

E_T=%50/%10=5

Vergi sisteminin esnek olmasının sakıncalı bir yanı, otomatik mekanizmanın durgunluktan çıkmaya çalışan bir ekonomide de devreye girmesidir. Hâlbuki ekonomi durgunluktan çıkmaya ve tam istihdam düzeyini yakalamaya çalışırken de aynı otomatik mekanizma göreli genişlemeyi fark edip devreye girer. Böylece ekonominin durgunluktan kurtulması engellenmiş veya geciktirilmiş olur. Buna mali sürüklenme veya mali engel adı verilir. Mali sürüklenme, verginin gelir esnekliğinin yüksek olmasının yarattığı olumsuz bir sonuçtur.

Verginin gelir esnekliğini vergi tabanı, tahakkuk ve tahsilat arasındaki zaman farkı, istisna ve muafiyetlerin kapsamı ve tarife yapısı etkiler.

Optimal vergileme, vergilemede etkinlik ve adalet hedefleri arasında uyumun sağlanması anlamına gelir.

Lüks tüketim mallarının talep esnekliği ise göreli yüksektir. Ramsey kuralı zorunlu tüketim mallarının lüks tüketim mallarından daha yüksek oranlarda veya miktarlarda vergilendirilmesini önermektedir. Bu öneri uygulandığında ise göreli olarak gelirinin çoğunluğunu zorunlu tüketim mallarına tahsis eden dar gelirlilerin yüksek vergi yükü ile karşı karşıya kalmaları söz konusu olur. Bu nedenle verginin etkinlik maliyetinin azaltılması ile verginin adil olması hedefleri arasında çatışma ortaya çıkar.

Talep veya arz esnekliğinin tam katı olması, vergiden sonra denge miktarının değişmesine engel olur. Bu yüzden de aşırı vergi yükü oluşmaz. Ancak, yine de katı olan taraf vergi yansıması yoluyla vergiyi fiilen öder.

Vergi, denge miktarında değişmeye yol açmazsa aşırı vergi yükü oluşmaz.