VERGİ TEORİSİ - Deneme Sınavı - 5

Toplu tüketim vergileri; imalat, toptan satış ya da perakende satış aşamasında olmak üzere tek bir aşamada uygulanan tüketim vergileridir. Katma Değer Vergisi ve Ciro Vergisi ise yayılı tüketim vergilerindendir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Yayılı tüketim vergilerinde, verginin malın her aşamasındaki satış fiyatı üzerinden hesaplanan tipine ciro vergisi denir. Doğru cevap A seçeneğidir.

KDV 1954 yılında ilk olarak uygulandığı Fransa’da uygulanmaya başlamıştır. Doğru cevap C seçeneğidir.

KDV, tek (düz) oranlı bir vergi olup artan oranlılığın uygulanması mümkün değildir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Gelir tipi KDV uygulaması altında matrah [(Satışlar + Stok Artışları) - (Alışlar + Amortismanlar)] şeklinde hesaplanmaktadır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Özel Tüketim Vergisi (ÖTV), sadece bazı mal ve hizmetlerin vergi konusu yapıldığı tüketim vergisi türüdür. Doğru cevap A seçeneğidir.

Petrol ürünleri, tütün mamulleri ve alkollü içecekler gibi bazı mal ve hizmetler üzerine konulan vergiler ise “düzeltici vergiler” (ya da Pigocu vergiler) olarak kullanılmaktadır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Dikey eşitlik ise ödeme gücü farklı olan kişiler arasında yüksek gelirliden daha fazla, düşük gelirliden daha az vergi alarak vergi yükünün adil dağıtılmasını ifade etmektedir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde genel olarak kamu finansmanı dolaylı vergilerin üzerine inşa edilmiştir. Bunun en temel nedeni bu ülkelerde vergi bilincinin gelişmemiş olması ve vergi idareleri açısından dolaylı vergilerin işletilmesinin daha kolay olmasıdır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Düzeltici vergiler, negatif dışsallıklar yaratan bazı mal ve hizmetlerin tüketimini düşürerek negatif dışsallıkların azaltılmasını amaçlayan vergilerdir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Bir verginin otokontrol özelliğine sahip olması; vergi mükellefinin dışında verginin
ödenmesini sağlayacak şekilde üçüncü kişilerin kayıt, bildirim, vergiyi keserek mükellef adına idareye ödeme gibi verginin takibini ve tahsilini kolaylaştıran mekanizmalara sahip olmasıdır.

Vergi rekabeti, rekabet gücünü artırmak isteyen idarelerin vergilendirme yetkisine sahip olduğu alanlarda rakip idarelere kıyasla mükelleflerin vergi yüklerini düşük tutmak suretiyle hareketliliği yüksek olan üretim faktörlerini kendi bölgesine çekmeye yönelik çabalardır.

Yayılı Tüketim Vergileri;

Ayrıntılı bilgi için Şekil 7.1. incelenebilir.

Yayılı tüketim vergileri ise üretimden nihai tüketim aşamasına kadar her aşamada alınan vergilerdir. Yayılı tüketim vergilerinde, verginin malın her aşamasındaki satış fiyatı üzerinden hesaplanan tipine ciro vergisi, her aşamada ilave edilen katma değer üzerinden belirlenen tipine katma değer vergisi denilmektedir.
Ciro vergisi, sahip olduğu bazı olumsuzluklar nedeniyle çok fazla uygulanmamaktadır. Ciro vergisi vergi piramidine yol açmaktadır. Özellikle ciro vergisi, nihai tüketime kadar malın geçtiği aşama sayısının arttığı durumda çok daha büyük olumsuzluk yaratmaktadır.

Ciro vergisi altında üreticiler vergi avantajı elde etmek için üretimde dikey bütünleşmeye yönelebilmektedirler. Üreticiler bu yolla, malın nihai aşamadaki satış fiyatı içerisindeki vergi miktarını düşürmeye çalışırlar.

Ciro vergilerinin sahip olduğu bu olumsuzluklar, birçok ülkede yayılı bir tüketim vergisi olarak katma değer vergisinin uygulamada yaygınlık kazanmasına yol açmıştır.

KDV’nin temel özellikleri şu şekilde özetlenebilir:
• KDV, millî gelirin tamamını kapsayan genel bir vergidir.
• KDV perakende satışlar dâhil mal ve hizmetlerin üretim ve teslimlerinin
her aşamasında uygulanır.
• KDV, tek (düz) oranlı bir vergi olup artan oranlılığın uygulanması mümkün değildir.
• KDV bireylerin öznel durumlarını dikkate almayan objektif, tarafsız bir
vergidir.
• KDV kayıt ve belgelere göre alındığı ve otokontrol mekanizmasına sahip
olduğu için belge düzeninin yerleşmesine katkı sağlamaktadır.

Gelir Tipi KDV: Gayrisafi hasıla tipi KDV’den farklı olarak gelir tipi KDV’de
sermaye mallarının amortismanları vergi matrahından indirilebilmektedir.
Böylece, kapalı bir ekonomide gelir türü KDV’nin toplam matrahı millî gelire eşit
olmaktadır. Gelir tipi KDV uygulaması altında matrah [(Satışlar + Stok Artışları)
- (Alışlar + Amortismanlar)] şeklinde hesaplanmaktadır.

Dolaylı tüketim vergileri, satış aşamasında mal ve hizmetlerin fiyatları ile birlikte tahsil edildiği için tüketicilere yansıtılması kolay olan vergilerdir. m rekabet piyasası varsayımı altında, bir mal üzerine getirilen verginin arz ve talebin esnekliğine bağlı olarak farklı yansıma sonuçları ele alınacaktır. Bu çerçevede verginin tamamen alıcı ya da satıcı tarafından yüklendiği ve her ikisinin kısmen yüklendiği durumlar ele alınacaktır.

Bir mal üzerine getirilen verginin kim ya da kimler tarafından yükleneceği arz ve talep esnekliğine bağlıdır. Verginin tamamının alıcı ya da satıcı tarafından yüklenilmesi sonucunu yaratan durumlar vardır. Arz eğrisinin esnekliği sonsuz ya da talep eğrisinin sıfır esnek olduğu durumlarda verginin tümü alıcılar tarafından yüklenilir. 

Arz eğrisinin sıfır esnek veya talep eğrisinin sonsuz esnek olduğu durumda ise
verginin tamamı satıcı tarafından yüklenilir.

Frank Ramsey etkin bir tüketim vergisinin taşıması gereken özelliklerin neler olduğunu ortaya koymuştur. Ramsey’in temel ilgisi etkinlik meselesi ile ilgili olduğu için dağılım konusunu tartışma alanının dışına çıkarmak üzere modelinde
bir varsayımda bulunmuştur. Bu çerçevede bütün bireylerin benzer olduğu varsayımı altında, bir mal üzerine uygulanacak vergi oranının o malın talep esnekliği ile ters orantılı olması gerekir. Ters talep esnekliği kuralı olarak bilinen bu kurala göre bir malın talep esnekliği ne kadar yüksekse o malın vergi oranı o kadar düşük olmalıdır. Tersi durumda ise bir malın talep esnekliği ne kadar düşük ise o malın vergi oranı o kadar yüksek olmalıdır.

Bütün bunlarla birlikte gelir dağılımı açısından Ramsey kuralı eleştirilmektedir.
Ramsey modelinin vergilemede adalet konusu ile ilgili bir önermesi yoktur. Hatta
bu konuyu dışlamaktadır. Bu kuralın katı bir şekilde uygulanması; akaryakıt ürünleri, elektrik, su, gıda gibi talep esnekliği düşük zorunlu tüketim mallarının yüksek oranlarla vergilendirilmesini gerektirir. Bu malların gelir düzeyi düşük bireyler tarafından da kullanılıyor olması, bu tip bir vergilemenin gelir dağılımını daha da olumsuz etkilemesi sonucunu yaratır. Bu nedenle, hükûmetlerin politik olarak bu kuralı katı bir biçimde uygulamalarına olanak bulunmadığını ifade etmek mümkündür.

Ülkeler farklı amaçlarla sadece bazı mal ve hizmetler üzerine ayrı (farklılaştırılmış) vergiler uygulamayı tercih etmektedirler. Bu vergilerden havaalanı vergisi ve köprü geçiş ücretleri gibi bazıları “fayda prensibi” çerçevesinde uygulanmaktadır.
Petrol ürünleri, tütün mamulleri ve alkollü içecekler gibi bazı mal ve hizmetler üzerine konulan vergiler ise “düzeltici vergiler” (ya da Pigocu vergiler) olarak kullanılmaktadır. Diğer bir grup vergi ise sosyal adalete de katkı sağlamaya uygun olarak parfüm, kozmetik, mücevher gibi lüks tüketim konusu mal ve hizmetlerin vergilendirilmesini hedefleyen “lüks mal ve hizmet vergileri” dir.