VERGİ TEORİSİ - Deneme Sınavı - 4

Yirminci yüzyıla gelindiğinde vergi gelirlerinde büyük artış olmuştur. Bunun iki temel sebebi; yaşanan dünya savaşları ve modern refah devletlerinin ortaya çıkmasıdır. Her iki dünya savaşında da savaşa katılan ülkelerde askeri harcamalar ulusal gelirin neredeyse yarısını aşmıştır. Bazı ülkeler kamu harcamalarındaki bu artışı borçla finanse ederken, birçok ülke bunu vergi artışı ile telafi etmeye çalışmıştır. İkinci dünya savaşı ile birlikte gelir vergisinin kapsamı genişletilmiş, ABD’de ve İngiltere’de “kazandıkça öde sistemi” geliştirilerek hane halklarının yarısından fazlası gelir vergisinin kapsamına alınmıştır.

Fayda prensibi herkesin kamu mal ve hizmetlerinden sağladığı fayda ile orantılı olarak vergi ödemesi gerektiği varsayımına dayanır. Buna göre kişiler piyasadan satın aldıkları mal ve hizmetler için bir bedel ödedikleri gibi kamu mal ve hizmetleri için de bir bedel (vergi) ödemelidirler. Doğru cevap "D" şıkkıdır.

Emlak vergisi, fayda prensibine göre vergilemeye örnek olarak gösterilebilir. Emlak vergisi yerel yönetimler tarafından sunulan hizmetlerin bedeli olarak kabul edilebilir. Çünkü söz konusu hizmetlerden doğrudan yararlanan emlak sahipleri, bu hizmetlerin devlet tarafından sunulmaması halinde, bu hizmetlerin büyük çoğunluğunu özel sektörden bir bedel ödeyerek sağlamak zorunda kalacaklardır.

Vergilemede yatay adalet, aynı ekonomik koşullara sahip kişilerin vergisel açıdan aynı muameleye tabi tutulmalarını ifade etmektedir. Doğru cevap "C" şıkkıdır.

Vergilemede dikey adalet, farklı ekonomik koşullara sahip kişilerin vergileme açısından farklı muameleye tabi tutulmalarını ifade etmektedir. Burada amaç kamu gelirini artırmanın yanında, gelir ve servetin dağılımındaki farklılıkları azaltmak suretiyle sosyal adaleti sağlamaktır.

İyi bir vergi sisteminin ekonomik etkinliği sağlaması için bir ülkede uygulanan vergilerin ekonomik kararları en az engelleyecek şekilde seçilmesi gerekir. Bunun
için vergi sisteminin; kaynakların etkin dağılımını sağlayacak, maliye politikasının büyüme ve istikrar amaçlarına ulaşmasını kolaylaştıracak ve mükelleflerin
tercihlerini çarpıtıcı etkisi minimum olacak şekilde tasarlanması gereklidir. Doğru cevap "B" şıkkıdır.

İyi bir vergi sistemi esnek olmalıdır. Vergiler ekonomik gelişme ve makro ekonomik istikrarı sağlamak için yeterince esnek olmalıdır. Vergi sistemi ekonomik koşullardaki değişmelere hızlı karşılık vermelidir. Ekonomik koşullar değiştikçe vergiler ve vergi oranları ayarlanmalıdır. Doğru cevap "E" şıkkıdır.

Vergi uyumunun ana unsurları beş başlık altında toplanabilir:
• Vergiye tabi gelirin doğru beyan edilmesi,
• Matrahtan indirilebilecek giderlerin doğru gösterilmesi,
• Vergi beyannamesinin süresi içinde doldurulması,
• Vergi beyannamesindeki hesaplamaların doğru yapılması,
• Vergilerin zamanında ödenmesi.

Dolayısıyla doğru cevap D'dir.

Vergilemenin sınırının belirlenmesinde hukuki, ekonomik, politik,
psikolojik sınır makro sınırlardır. Dolayısıyla doğru cevap A'dır.

Tarihte devletin karşılaştığı ilk hukuki vergi sınırlaması 1215 yılında İngiltere’de kralın kabul ettiği Büyük Özgürlük Fermanı (Magna Carta Libertatum) ile gerçekleşmiştir. Dolayısıyla doğru cevap A'dır.

Vergi uyumunda mükellef kaynaklı sınırlar aşağıdaki gibidir:
• Vergi yansıması,
• Verginin ikame etkisi,
• Vergi kaçırma ve vergiden kaçınma. 

Dolayısıyla doğru cevap C'dir.

Bir verginin kaldırılması (veya azaltılması) nedeniyle vergi konusu olan malın değerinin artmasına ise verginin kapitilizasyonu denir. Dolayısıyla doğru cevap B'dir.

Ödenen vergi kişinin üzerinde gelir etkisi veya ikame etkisi yaratabilir. Ödediği vergi nedeniyle mükellefin daha fazla çalışmak suretiyle vergiden önceki gelir düzeyine çıkmasına gelir etkisi, tüketimini kısarak dinlenmeye ve/veya eğlenmeye yönelmesine ise ikame etkisi denir. Gelir etkisi ekonomi açısından olumlu ve istenen
bir etki iken ikame etkisi tersi yöndedir. Dolayısıyla doğru cevap C'dir.

Vergi kaçırmak, mükellefin vergi yükünü yasa dışı yollarla azaltmasıyken (örneğin gelirini düşük beyan etmek), vergiden kaçınma mükellefin vergi yükünü yasal yollarla düşürmesidir. Dolayısıyla doğru cevap C'dir.

Vergi kaçırmayı etkileyen faktörler; vergi oranları, gelir, gelir kaynağı, algılanan adalet, beklenen ceza, sosyal normlar, referans grubu etkisi ve suçluluk duygusudur. Dolayısıyla doğru cevap E'dir.

İki veya daha fazla ülkenin vergi sistemleri arasındaki farklılıkları azaltmasına vergi uyumlaştırması denir.  Aynı işletme içinde yer
alan bir birimin diğerine sattığı mal ve hizmete uygulanan fiyata transfer fiyatlaması denir. Vergi mükelleflerine getirilen muafiyetler, vergi konularına getirilen istisna ve indirimler dolayısıyla vergi gelirlerindeki kayıplara vergi harcamaları denir. Vergi arbitrajı kavramı vergi sistemindeki farklılıklardan doğan özellikleri kullanarak herhangi bir riske girmeden kazanç sağlama faaliyeti olarak tanımlanır. Dolayısıyla doğru cevap B'dir.

Diğer mal ve hizmetlerde olduğu gibi kamunun mal ve hizmet üretiminin de finanse edilmesi zorunludur. Bunun çeşitli yolları vardır. Bunlardan biri daha fazla para basmak suretiyle para biriminin değerini düşürmektir. Ancak kamu harcamaları bu şekilde finanse edilirse para arzı artacak ve neticesinde fiyatlar seviyesi yükselecektir. Devlet için bir diğer alternatif sunduğu mal ve hizmetlere bir bedel uygulamaktır.  Ancak bu yol da oldukça güçtür, hatta savunma gibi kamu hizmetlerinde kişileri kullanımlarına göre bir yükümlülüğe tabi tutmak imkânsızdır. Devletin finansman ihtiyacını karşılamasının bir diğer yolu da borçlanmadır. Devlet kendi vatandaşlarından ya da dışarıdan borç alabilir, ancak kişilerin devlete borç vermeye hazır olacakları miktar oldukça sınırlıdır. Ayrıca borç, bazı dönemler itibarıyla faiziyle birlikte geri ödenmek zorundadır. Bütün bunlara alternatif bir diğer finansman yöntemi ise vergilemedir. Devletler genellikle gelir ihtiyaçlarını karşılamak için yukarıda saydığımız yöntemlerin hepsini kullanmakla birlikte, vergi kamu gelirleri içinde devletin en önemli gelir kaynağı olarak kabul edilmektedir. Cevabımız E seçeneğidir.

Bir vergi tanımında mutlaka bulunması geren temel unsurları şu şekilde özetlemek mümkündür:

Cevabımız B seçeneğidir.

Fayda prensibinin uygulamada; i) kişilerin kamu hizmetlerinden aldığı faydanın ölçülebildiği ve ii) adalet ilkesine göre faydalananın bedelini ödemesini gerektirdiği durumlarda kullanılması mümkündür. Bunun en güzel örneği otoyolu kullanan araçların kullandıkları akaryakıttan vergi almaktır. Verilebilecek diğer örnekler ise; sosyal güvenlik primi ödemeleri, emlak vergileri ve şerefiyelerdir. Cevabımız B seçeneğidir.

Aynı ekonomik koşullara sahip kişilerin vergisel açıdan aynı muameleye tabi tutulmalarını ifade eden kavram; yatay adalettir. Cevabımız A seçeneğidir.