VERGİ PLANLAMASI

işletmelerde bir yıldan fazla kullanılan ve yıpranmaya, aşınmaya veya kıymetten düşmeye uğrayan gayrimenkullerin, gayrimenkul gibi değerlenen iktisadi kıymetlerin, alet, edevat, mefruşat, demirbaş ve sinema filmlerinin değerlemeye ilişkin esaslar dahilinde saptanan değerlerin yok edilmesi amortismanın konusunu oluşturur.

Bir alacağın şüpheli alacak sayılıp, bu alacağın
karşılık ayırma yoluyla gider olarak dikkate alınabilmesi için (Kaneti vd., 2019: 319);
• Alacak, ticari ve zirai kazancın elde edilmesi
ilgili olmalıdır.
• Alacak, dava ve icra safhasında olmalıdır.
• Alacak, dava ve icra safhasında değilse, yapılan protesto veya yazı ile bir defadan fazla istenmesine rağmen borçlu tarafından
ödenmemiş olmalıdır.
• Alacak, dava ve icra takibine değmeyecek
derecede küçük olmalıdır.

Yenileme fonu uygulaması VUK ilgili maddeler hükmünce işletmenin aktifinde kayıtlı olan amortismana tabi iktisadi kıymetleri elden çıkardıklarında ortaya çıkan kârı vergi matrahına dahil etmeyip ilerleyen dönemlerde vergilendirerek verginin ertelenmesi sağlanmaktadır.

VUK’un 13. maddesinde mücbir sebep tanımı
yapılmamış, sadece mücbir sebep hâlleri şu şekilde
sayılmıştır:
• Vergi ödevlerinden, herhangi birinin yerine getirilmesine engel olacak derecede ağır
kaza, ağır hastalık ve tutukluluk;
• Kişinin iradesi dışında vukua gelen mecburi
gaybubetler

• Vergi ödevlerinin yerine getirilmesine engel
olacak yangın, yer sarsıntısı ve su basması
gibi afetler;
• Sahibinin iradesi dışındaki sebepler dolayısıyla defter ve vesikalarının elinden çıkmış
bulunması gibi hâllerdir

Vergi hukukunda tarh ve ceza kesme zamanaşımının kabul edilmesinin temel nedeni, vergilendirme ile ilgili işlemlerin ve ödevlerin çok uzun süreye yayılmasını önlemektir.

Mükellefin vergi ziyaı veya kaçakçılık cezası gerektirecek fiilleri işlediğinin vergi inceleme elemanları tarafından tespit edilmesi halinde, tahsil dairesi tarafından teminat istenir ve mükellef tarafından teminat gösterilmesi için 15 gün süre verilmektedir.

Kamu borçlularına tahsilat aşamasına gelmiş borçları için kolaylık sağlanması amacıyla, kanunlarda belirtilen durumların varlığı hâlinde ve ilgili mercilerin kararlarına istinaden tahsilat işleminin geri bırakılmasına tehir uygulaması denir.

Başlıca terkin nedenleri; doğal afetler nedeniyle terkin, vergi hatalarının düzeltilmesi nedeniyle terkin, tahakkuktan vazgeçilmesi nedeniyle terkin, tahsil imkânsızlığı nedeniyle terkin ve yargı organlarının kararına dayanılarak terkin olarak sayılabilir.

Tahakkuk eden veya kesinleşen kamu alacağının vadelerinin rastladığı takvim yılını takip eden takvim yılı başından itibaren beş yıl içinde tahsil edilmezse zamanaşımına uğrar.

Mükellef ile idare arasında işbirliğini ve menfaat dengesini korumak amacıyla AATUHK’nın 70. maddesinde haczedilemeyecek mal ve haklar 13 bent hâlinde sayılmıştır. Buna göre; devlet malları, borçlunun kendisi, ailesi ve mesleği için zaruri mallar, vazgeçilmesi mümkün olmayan mutfak ve ev eşyaları, çiftçilikle uğraşan borçlu için zaruri olan mallar, borçlu ve ailesi için temel ihtiyaç malları, borçlunun durumuna münasip evi gibi ekonomik ve sosyal yönden haciz edilmesi durumunda kamu borçlusunu zor duruma sokacak mallar haciz edilememektedir.

VUK’da vergi planlaması aracı olarak kullanılabilecek müesseseler iki başlık altında toplanabilir. Birincisi değerleme uygulamaları ile ilgili vergi planlaması araçları; amortisman uygulaması, şüpheli alacak uygulaması, değersiz alacak uygulaması ve vazgeçilen alacak uygulaması, yenileme fonu uygulaması, reeskont uygulaması ve finansal kiralama uygulaması olarak sayılabilir. İkincisi ise cezalar ile
ilgili vergi planlaması araçları olup, bunlar; mücbir sebep, tarh zamanaşımı, yanılma, uzlaşma, pişmanlık ve ıslah, izaha davet ve kanun yolundan vazgeçme yollarından yararlanma şeklinde belirtilebilir.

VUK'da cezalar ile ilgili vergi planlaması araçları olup, bunlar; mücbir sebep, tarh zamanaşımı, yanılma, uzlaşma, pişmanlık ve ıslah, izaha davet ve kanun yolundan vazgeçme yollarından yararlanma şeklinde belirtilebilir.

AATUHK’da vergi planlaması aracı olarak kullanılabilecek müesseseler de iki grupta sınıflandırılabilir: Birincisi kamu alacaklarının korunması ile ilgili vergi planlaması araçları olup bunlar; teminat istenmesi, şahsi kefil gösterilmesi, verilen teminata karşılık ihtiyati haczin kaldırılması şeklinde sayılabilir.

Genel olarak bir iktisadi kıymet için amortisman ayrılabilmesi için;
• İşletmeye dahil (kayıtlı) olması,
• İşletmede birden fazla yıl kullanılması,
• Aşınma, yıpranma veya değer kaybına uğramaya elverişli olması,
• Değerinin 2021 yılı için KDV hariç 1.500
TL’yi aşması gerekir.

Amortismanların vergi matrahını azaltıcı yönde etkisi bulunmakla birlikte amortisman usullerindeki farklılaşma vergi planlaması aracı olarak da kullanılabilmektedir (Eroğlu, 2014: 59). VUK’da düzenlenen olağan amortisman ayırma yöntemleri;
“normal amortisman” ve “azalan bakiyeler usulüyle amortisman” şeklinde sayılabilir.

Değersiz alacak uygulaması VUK’un 322. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre yargı kararına veya kanaat verici bir belgeye göre tahsiline imkân olmadığı şüphe duyulmayacak derecede anlaşılan alacaklar değersiz alacak sayılır. Değersiz alacaklar bu niteliğinin ortaya çıktığı tarih itibariyle tasarruf değerlerini yitirirler ve mukayyet değerleriyle zarara kaydedilerek yok edilirler.

Bir alacağın değersiz sayılabilmesi şu şartları taşıması gerekir (Yücel, 2011: 248-253):
• Ticari ve/veya zirai kazancın elde edilmesi
ve idame ettirilmesi ile ilgili olması,
• Bilanço ve işletme hesabı esasına göre defter
tutulmuş olması,
• Tahsili bir yargı kararına göre imkânsız hâle
gelmesi,
• Tahsili kanaat verici bir belgeye göre
imkânsız hâle gelmesi.

Bir alacağın şüpheli alacak sayılıp, bu alacağın
karşılık ayırma yoluyla gider olarak dikkate alınabilmesi için (Kaneti vd., 2019: 319);
• Alacak, ticari ve zirai kazancın elde edilmesi
ilgili olmalıdır.
• Alacak, dava ve icra safhasında olmalıdır.
• Alacak, dava ve icra safhasında değilse, yapılan protesto veya yazı ile bir defadan fazla istenmesine rağmen borçlu tarafından
ödenmemiş olmalıdır.
• Alacak, dava ve icra takibine değmeyecek
derecede küçük olmalıdır

Vazgeçilen alacak uygulaması VUK’un 324. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre vazgeçilen alacaklar, alacaklısı tarafından değersiz alacak niteliğine sahip olan alacakların, borçlusu için kazanacağı niteliktir. Vazgeçilen alacaklar borçludan belirli sebeplerle (konkordato veya sulh olma) sonucunda tahsilinden vazgeçilen alacaklardır.

Yenileme fonu uygulamasından yararlanabilmek için aşağıdaki şartların yerine getirilmesi gerekmektedir (Dağ ve Aslan, 2019: 229):
• Bilanço usulüne göre defter tutulmalıdır,
• Yenilemenin zorunlu bulunması yahut işletme yönetimince karar alınarak bu konuda girişimde bulunulmuş olmalıdır.
• Alınan iktisadi kıymet, satılan iktisadi kıymet ile aynı nitelikte olmalıdır.
• Yenileme üç yıl içinde yapılmalıdır.