Vergi Planlaması Kavramı ve Teorik Çerçevesi

Vergi ödemenin kişi ve kurumlar üzerinde meydana getirdiği etkiye vergi baskısı denilmektedir. Vergi baskısı, vergi oranının düşük olduğu durumlarda nispeten daha azdır. Kendini toplumun bir parçası olarak görmenin de etkisiyle, mükelleflerin vergi borcunu severek ve isteyerek ödedikleri söylenebilir. Ancak artan vergi oranları ve vergi baskısı ile birlikte mükelleflerin tutumları yön değiştirerek olumsuz olabilmektedir.

Vergi planlaması, demokratik sosyal hukuk devletinde vergiye karşı direncin en kabul edilebilir, modern, amaca hizmet eden en yasal biçimidir.

20. yüzyılın başlarında Kıta Avrupa’sında işletme vergiciliğinin içinde ele alınan ve doğup gelişen vergi planlamasının, bugünkü anlamda uygulamaya yönelik ve pratik yarar sağlayan bir bilgi dalına ve profesyonel bir uğraş hâline dönüşmesi çok daha yakın zamanlarda Anglosakson ekolünün etkisiyle gerçekleşmiştir.

Ödenen vergi ile ödeme gücünün bir fonksiyonudur. Yük, ödenen vergi ile doğru orantılı, ödeme gücü ile ters orantılı olarak değişmektedir.

Vergi ödeme gücü, kişinin, kendisinin ve ailesinin yaşamını asgari düzeyde sürdür- meye yetecek gelirin üzerindeki gelir kısmını ifade eder.

Vergi yükü, farklı kriterler dikkate alınarak yapılan hesaplamalara göre değişik şekillerde tanımlanabilen bir kavramdır. Bu anlamda; toplam vergi yükü, bireysel vergi yükü, gelir grupları bakımından vergi yükü, bölgesel vergi yükü, sektörel vergi yükü, net vergi yükü ve gerçek vergi yükünden bahsedilir.

Mükellefler, vergi yükünden kurtulmak veya azaltmak için çeşitli davranışlar sergileyebilirler. Davranışın şekli; vergiye karşı direncin şiddeti, vergi yükünün hissedildiği tabanın genişliği, mükellefin içinde yaşadığı toplum yapısı, mükellefin psikolojisi, vergi yükü vb. gibi çok çeşitli unsurlardan etkilenir. Bu davranış, bazen vergi isyanı şeklinde toplumsal bir ayaklanma hâlinde görülürken bazen kanunların ihlal edilerek vergi kabahati/suçu işlenmesi şeklinde bazen de kanuni sınırlar içinde, kanunların mükelleflere tanıdığı imkânlar dâhilinde gerçekleşir.

Toplumsal bir olgu olarak vergi isyanı, verginin kabul edilemez hâle gelmesi sonucunda oluşan, vergiye karşı direncin en şiddetli hâlidir. Tarihsel gelişim sürecinde, toplumlarda önemli değişimler meydana getiren bazı halk ayaklanmalarının temelinde vergiye karşı direncin yer aldığı görülür. Toplumların demokratikleşme süreçlerinde vergi isyanlarının önemli bir yeri vardır. Vergi isyanları, vergiye karşı direncin bireysel olmayan, toplumsal biçimidir.

Vergi kaçırma, vergi borcu doğmuş olmasına rağmen, vergi kanunlarına aykırı hareketlerle verginin hiç ödenmemesi veya kısmen ödemesi şeklinde tanımlanmaktadır.

Kanuna ayrı davranışlarla vergi kaçırmanın birçok yolu mevcuttur. Bunlardan bazıları; mükellefiyetin tesis ettirilmemesi, beyannamelerin verilmemesi/eksik verilmesi, defter tutulmaması veya yanlış tutulması, satış ve hâsılatın belgelendirilmemesi, sahte veya yanıltıcı belge kullanımı ve düzenlenmesi vb.dir Ayrıca mükellefler özel hukuk hükümlerinden yararlanarak vergi yükünü azaltabilirler. Vergi yükünü azaltmak/ortadan kaldırmak amacıyla muvazaalı işlemler yapabilir ya da peçelemeye başvurabilirler. Kanuna karşı hilenin özel bir türü olan, görünürde hukuka aykırılık içermeyen bu işlemlerle ulaşılmak istenen amaç vergi yükünü azaltmaktır ve vergi hukuku açısından vergi kaçırma olarak kabul edilir.

Muvazaa, işleme taraf olanların, üçüncü kişileri (vergi idaresini) yanıltmak amacıyla beyan ettikleri maksatları ile gizledikleri gerçek maksatları arasında kasıtlı olarak yarattıkları uygunsuzluktur.

Peçeleme, vergi mükelleflerinin özel hukuk bi- çimlerini ve kurumlarını olağan kullanımları dışında kötüye kullanarak vergi kaçırma amacına yönelik işlemlerdir.

Vergiden  kaçınma,  vergiyi doğuran olaya neden olunmaması suretiyle vergi yükünü azaltma/ortadan kaldırma çabalarıdır. Mükellefler, vergi kanunlarındaki boşluklardan yararlanarak ve vergi konusu dışında kalarak vergiyi doğuran olayın gerçekleşmesini engelleyebilirler. Vergiden kaçınma, kanuna aykırılık içermeyen, kanuni sınırlar içinde yapılan davranışlardır.

• Vergi planlamasının çerçevesini veri mevzu-at Mükellefler vergi ödemek zorun- da oldukları devletin, yürürlükte bulunan vergi mevzuatını dikkate alırlar. Mükellefler birden fazla devletin vergilendirme yetkisi alanında faaliyette bulunuyorsa her bir devletin ayrı ayrı ve topluca mevzuatını dikkate almak durumundadır.
• Vergi planlaması kanuni sınırlar içinde yapılır. Bu nedenle, kabahat ya da suç unsuru taşımaz ve yaptırımı
• Mükellefler önce vergi yükünü etkileyen kişisel, ailevi, iktisadi ve mali  durumları ile ödemeleri gereken vergi arasında ilişkiyi belirler.
• Vergi planlaması ile vergi yükü tamamen ortadan kaldırılabilir, azaltılabilir veya zamana yayılabilir. Zamana yayma, toplamda ödenecek vergi miktarını değiştirmez ancak ödemenin ötelenmesini sağlayarak mükellefleri hem maddi olarak hem de psikolojik olarak rahatlatır. Bu da subjektif vergi yükünü, yani psikolojik olarak hissedilen yükü hafifletmiş
• Vergi planlaması en uygun davranışın belirlendiği stratejik bir süreçtir. Strateji, önceden belirlenen bir amaca ulaşmak için tutulan yolların ve uygulanan yöntemlerin tümünü ifade eder. Vergi planlamasında tek bir yol ya da yöntem yoktur. Mükellefler, bu yol ve yöntemlerden en uygun olanı belirlerler. En uygun davranıştan kasıt, vergi mevzuatında yer alan çok sayıda alternatif arasından mükellefe ödeyeceği vergiyi en aza indiren düzenleme / düzenlemelerin tespit edilmesi anlaşılır. Bu düzenlemeler tek başına kullanılabileceği gibi, birden fazla düzenleme kombine olarak kullanılabilir. Bu sebeple vergi planlaması; vergiden kaçınmayı, muafiyet, istisna, indirim ve diğer vergi avantajlarından yararlanmayı da içine alan geniş bir kavramdır.
• Vergi planlaması dinamik bir süreçtir. Çünkü mükellefin kişisel, ailevi, ekonomik, mali vb. durumundaki veya mevzuattaki bir değişiklik vergi planlamasını etkiler. Dolayısıyla yapılan plan mevcut koşullarda geçerli olup koşullardaki değişikliklerle birlikte yeniden gözden geçirilmesi ve yeni duruma uygun yeni bir plan yapılması gerekliliği vergi planlamasını dinamik bir süreç hâline getirir. Bu süreçte en önemli husus, mevzuattaki değişikliklerin takip edilmesidir.

Vergi planlaması ilkeleri;

Esneklik, Kişisellik, Profesyonellik, Koordinasyon, Zaman Yönelimidir.

Vergi planlaması içsel ve dışsal bir takım faktörlerden etkilenir. İçsel faktörler, vergi planlaması yapan mükelleften kaynaklanan, mükellefin kişisel, ailevi, sosyal, ekonomik ve mali durumlarıdır.

Vergi planlamasında dışsal faktörler, mükellefin iradesi ve kendi kişiliği dışında gelişen faktörlerdir. Bu faktörlerden en önemlileri ise veri vergi mevzuatı ile mevzuatta meydana gelen değişikliklerdir.

• Vergi yükünün azaltılması veya ortadan kaldırılması,
• Yasal sınırlar içinde vergi yükünü azaltmayı öğrenmesi,
• Suç ya da kabahat oluşmadığı için vergi cezası, gecikme zammı ve gecikme faizi gibi ilave maliyetleri ortadan kaldırması
• Devlete arasında olumlu ilişkilerin geliştirilmesine katkı sağlayarak, devlete olan güvenin artması,
• Tabi olduğu vergi kanunlarını daha iyi bilmesi konusunda farkındalık yaratması
• Mükellef haklarının farkına varma ve bu farkındalıkla hakların kuvvetlenmesine ve gelişimine katkı sağlaması,
• Vergiye gönüllü uyumu artırması

• Vergi planlamasının vergi mevzuata hâkimiyet gerektirmesi mükellefte ilave bir baskı yaratır.
• Mevzuata hakim olan vergi danışmanı, mali danışman, meslek mensubu gibi profesyonellerden yardım alması, bu kişilere yapılan ödemeler nedeniyle ilave bir maliyet içerir.
• Vergi tasarrufu sağlayan en uygun davranış her zaman belirlenemeyebilir. Dolayısıyla her zaman, kaybedilen ilave bir vergi tasarrufu
• Vergi planlamasının dinamik bir süreç olması bu maliyetleri yineler

• Vergi planlaması, devletin vergi kaçakçılığı ile mücadelesinde önemli bir araç hâline Mükelleflerin vergi planlaması yaparak yasal yollarla vergi yükünü azaltması ve vergi planlamasının yaygınlaşması, vergi kaçakçılığını azaltır. Vergi kaçakçılığının devlete bazı maliyetleri vardır. Kaçırılan vergi devlet için bir maliyetken vergi kaçakçılığıyla mücadele ayrı bir maliyet içerir. Vergi kaçakçılığının önlenmesi sayesinde devlet, kaçırılan vergi ve kaçakçılıkla mücadele maliyeti kadar avantaj sağlayacaktır.
• Kanunun öngörmediği boşluklardan yararlanarak vergi yükünden kurtulmak isteyen mükelleflerin davranışları, buldukları yol ve yöntemler, yasama organına kanuni boşluğu fark ederek yeni bir kanunla doldurma imkânı Kanun boşluklarını çok iyi değerlendirebilen vergi planlayıcılarının yaptığı vergi planlaması, kanun yapıcının iradesi dışında oluşan kanuni boşlukların görülmesi ve doldurulması için devlete fırsat verir.
• Vergi planlaması, gönüllü uyumu artırır.
• Vergi planlaması, devletin vergi gelirini tam ve zamanında tahsil etmesini sağlayarak borçlanma gereğini azaltır.
• Takip ve tahsil masraflarını azaltır.
• İdarenin ve yargının iş yükünü azaltmaya yardımcı
• Vergi tahsilatını sağlamak ya da hızlandırmak için başvurulan vergi affı gereğini ortadan kaldırır.

Vergi planlamasının araçları denildiğinde, planlama yapan ve koşula uygun her mükellefin kullanma potansiyeli bulunduğu kanuni düzenlemeler kastedilir, bu manada objektif ve genel bir kavramdır. Bu araçlardan biri, birkaçı veya hepsi bir arada kullanılarak vergi planlaması yapılabilir. Vergi planlaması yöntemi ise, vergi planlamasında kullanılan araçların tercihine göre, her plana ve her planlayıcıya özgü subjektif bir kavramdır.