VERGİ HUKUKU

Uluslararası vergi hukuku, ulusal vergi düzenlemelerinin amaçlarını da desteklemektedir. Buna göre uluslararası vergi hukuku;
• Gelirin elde edildiği yere bağlı kalmaksızın yerli ve yabancı mükelleflerin vergi yüklerinin eşit dağılmasını amaçlar, böylece vergilemede adalet ilkesine hizmet eder,
• Ulusal rekabet gücünün artmasını destekleyerek ekonomik büyümeye katkı sağlar,
• Uluslararası ekonomik işlemlerden adalet ilkesi çerçevesinde vergi alınmasını,
• Sermaye ithal ve ihraç tarafsızlığı arasında denge kurmayı amaçlar.

Adil vergileme ilkesi uluslararası ekonomik işlemlerden elde edilecek vergi gelirinin devletlerarasında adil paylaşılması ile ilgilidir.

Bir devletin ülkesi üzerinde vergi alma konusunda sahip olduğu hukuki ve fiili gücü vergilendirme yetkisi olarak ifade edilir. Vergilendirme yetkisi kural olarak devletin sınırları içinde kullanılmakla birlikte, devletler kendi vatandaşlarının ya da sınırları içinde yerleşmiş olanların yurt dışında elde ettikleri gelirler ya da sahip oldukları servet unsurları üzerinden de vergi alabilmektedirler. Bu bakımdan bir devlet vergilendirme yetkisini, vergi konusunun bulunduğu yer ya da vergi mükellefinin vatandaşlık ya da ikamet ettiği yer kriterlerine göre kullanır.

Buna göre uluslararası hukuksal çifte vergilendirmenin unsurları aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Aynı mükellef,
• Aynı vergi konusu,
• Aynı vergilendirme dönemi,
• Aynı ya da benzer vergiler,
• İki ya da daha fazla devlet (ya da vergilendirme yetkisine sahip yerel idare).

Uluslararası çifte vergilendirme aşağıdaki sorunlardan herhangi birinden ortaya çıkabilir:
a) İkamet-İkamet Çatışması: Devletler bir mükellefin (gerçek kişi ya da kurum) kendi iç hukuklarına göre kendi ülkelerinde ikamet ettiğini öne sürebilirler. Bu gerekçe ile bu kişinin dünya genelinde elde ettiği gelirini vergilendirmek isteyebilirler. Örneğin, A devleti bir şirketi kanuni merkezinin kendi ülkesinde bulunmasını, B devleti ise aynı şirketin iş merkezinin kendi ülkesinde bulunmasını gerekçe göstererek bu şirketin kendi ülkesinde yerleşik olduğunu öne sürebilir
ve dünya genelindeki gelirleri üzerindenvergi almak isteyebilir.

GVK’nin 3.maddesinin 1.bendinde, Türkiye’de “yerleşik” gerçek kişiler tam yükümlü olarak tanımlanmıştır. Yerleşme ölçütü, 4.maddede “ikametgâh” ve “oturma süresi” olmak üzere iki esasa bağlanmıştır. Buna göre, ikametgâhı Türkiye’de bulunanlar ve ikametgâhı Türkiye’de bulunmasa dahi bir takvim yılı içinde Türkiye’de devamlı olarak altı aydan fazla süre ile oturanlar Türkiye’de yerleşik sayılır ve ister vatandaş ister yabancı olsun, yurt içi ve yurt dışı gelirleri üzerinden Türkiye’de vergilendirilir.

Bugün sadece Amerika Birleşik Devletleri (ABD) uyrukluk kriterini vergilendirme yetkisinin kullanımında önemli bir kriter olarak kabul etmektedir. ABD yasalarına göre, bir ABD vatandaşı yabancı bir ülkenin yerleşiği ise 102.100 dolara kadar yurtdışından elde etmiş olduğu gelir üzerinden ABD’de vergilendirilmeyecektir. Eğer geliri bu tutarı aşarsa, aşan gelir tutarı ABD tarafından vergilendirilecektir. ABD dışında, Bulgaristan, Filipinler ve Meksika uyrukluk ilkesine geçmişte önem veren ülkelerdir.

Andean Uluslar Topluluğu, 1971 yılında Andean Modeli olarak da bilinen bir “çok taraflı anlaşma modeli” (Andean Modeli) yayınlamıştır. Model Anlaşma, Andean Uluslar Topluluğu içinde yabancı sermaye, patent, marka, lisans ve telif konularında ortak vergi uygulamaları öngörmekle birlikte, esas olarak kaynak ilkesini benimsemiştirAndean Uluslar Topluluğu’na 1973 yılında Venezuela’nın katılımı ile üye sayısı altıya yükselmiştir. Ancak 1976 yılında Şili, 2006 yılında da Venezuella topluluktan ayrılmıştır. 2005 yılında Arjantin, Brezilya, Paraguay ve Uruguay ile, 2006 yılında da Şili ile tekrar ortaklık anlaşması imzalanmıştır.

Türkiye’nin taraf olduğu ve yürürlükte bulunan vergi anlaşmalarının sayısı 1 Eylül 2018 tarihi itibariyle 85’tir. Bu anlaşmalardan 1’i bilgi değişim anlaşmasıdır. Ayrıca 19 çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmasının müzakereleri devam etmektedir. Bu anlaşmalara ek olarak 7 bilgi değişimi anlaşması müzakere ya da onay sürecindedir. Türk vergi anlaşmaları, gelir ve/veya servet vergileri konusunda olup kapsayıcı anlaşma mahiyetindedir. Türkiye’nin sadece bir adet sınırlı anlaşması bulunmaktadır. 1989 yılında Suudi Arabistan Krallığı ile yapılan “Hava Taşımacılık Teşebbüslerinin Faaliyetleri Dolayısıyla Alınan Vergilerde Karşılıklı Muafiyet Anlaşması” sadece hava taşımacılık faaliyetlerinden elde edilen gelirleri kapsamaktadır.

OECD Model Vergi Anlaşmasının birinci bölümünde anlaşmanın kapsamı ortaya koyulmaktadır. İkinci bölümde ise kişi, kurum, teşebbüs, yetkili makam, yerleşik ve daimi işyeri gibi çeşitli kavramlar tanımlanmaktadır. Bağlama kuralları olarak ifade edilen gelirin hangi ülkede vergilendirileceğine ilişkin kurallar ise anlaşmanın 6-21 maddeleri arasını kapsayan üçüncü bölümünde
yer almaktadır. Dördüncü bölüm ise servetin vergilendirmesi
ile ilgili tek hüküm olan 22. maddeyi kapsamaktadır. Beşinci bölümde ise (23 A) ve mahsup (23 B) yöntemlerine yer verilmiştir.
Altıncı bölümde ayrımcı vergilendirme yasağı, uyuşmazlık çözümü, bilgi paylaşımı, tahsilatta yardımlaşma gibi konular düzenlenmiştir. Yedinci ve son bölümde ise yürürlüğe girme ve yürürlükten
kalkma hükümlerine yer verilmiştir.

Ana Şirket-Yavru Şirket Yönergesi ilk kez 23 Temmuz 1990 yılında Konsey tarafından kabul edilmiştir. Bu yönergenin hükümlerinden faydalanabilmek için, ana ve yavru şirketlerin her birinin üye devletlerin birinde o ülke mevzuatına göre kurulmuş olması ve o ülkede kurumlar vergisine tabi olması gerekir. Yavru şirketin sermayesinin en az %10’unu elinde bulunduran şirket ana şirket sayılır. Üye devletler aynı zamanda en az iki yıl sürekli iştirak koşulunu da getirebilirler.

Vergilendirme yetkisi; bir devletin ülkesi üzerinde vergi alma konusunda sahip olduğu hukuki ve fiili gücü olarak ifade edilir. Doğru cevap C'dir.

Kaynak ilkesinde devlet, vergilendirme yetkisini vergi konusu ile kurduğu bağ temelinde kullanmaktadır. Buna göre, eğer vergi konusu devletin sınırları içinde bulunuyorsa, devlet bu vergi konusu üzerinden vergi alabilecektir. Doğru cevap B'dir.

Uluslararası çifte vergilendirme aşağıdaki sorunlardan herhangi birinden ortaya çıkabilir:

- İkamet - İkamet Çatışması

- Kaynak - İkamet Çatışması 

- Kaynak - Kaynak Çatışması

- Üçlü Durumlar

Transit durumlar isminde bir sorunlar türü bulunmamaktadır. Doğru cevap A'dır.

Uluslararası hukuksal çifte vergilendirmenin unsurları aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Aynı mükellef,
• Aynı vergi konusu,
• Aynı vergilendirme dönemi,
• Aynı ya da benzer vergiler,
• İki ya da daha fazla devlet (ya da vergilendirme yetkisine sahip yerel idare).

Buna göre doğru cevap E'dir.

Uluslararası çifte vergilendirmede gelirin aynı ya da farklı mükellefler nezdinde vergilendirilmesi uluslararası hukuksal ya da ekonomik çifte vergilendirmenin
ortaya çıkması bakımından önemlidir. Doğru cevap E'dir.

Uluslararası çifte vergilendirmenin kaldırılmasını amaçlayan tek taraflı yöntemler;

Doğru cevap D'dir.

Türk gelir vergisi sisteminde, tam yükümlülerin yurt dışında elde ettikleri kazançlar bakımından ortaya çıkabilecek uluslararası çifte vergilendirmenin ortadan kaldırılması amacıyla mahsup yöntemi kabul edilmiştir. İkametgâh esasına dayalı tam yükümlülükte kabul edilen mahsup yöntemi normal mahsup yöntemidir. Doğru cevap C'dir.

İstisna yöntemi esas olarak sermaye ithalat tarafsızlığını (capital import neutrality) sağlamayı amaçlamışken, mahsup yöntemi sermaye ihracat tarafsızlığını (capital export neutrality) sağlamayı amaçlamıştır. Doğru cevap E'dir.

Vergilendirme yetkisi çatışmalarının en çok karşılaşılanı ikamet-kaynak çatışmalarıdır.
Buna göre bir mükellef kaynak devleti ile gelirin doğduğu ülke olması nedeniyle, ikamet devletiyle de yerleşik olduğu ülke olması nedeniyle vergilendirme ilişkisine girmektedir. Doğru cevap D'dir.

Kaynak ilkesi, bütün devletler tarafından diğer ilkelerle birlikte kullanılan bir ilkedir. Türkiye’de de gelir ve kurumlar vergisinde ikametgâh ilkesi tam yükümlülüğün temelini oluştururken, dar yükümlülükte kaynak ilkesi benimsenmiştir. Doğru cevap B'dir.