VERGİ HUKUKU

Kanun koyucu, korumak istediği hukuki yararın yüksek olması hâlinde, bu hukuki yarara karşı gerçekleştirilen fiilleri “suç” kabul etmektedir. Suç, “hürriyeti bağlayıcı ceza (hapis cezası)” ve adli para cezası gibi ağır yaptırımlarla cezalandırılır (TCK md.45), ayrıca belli hakları kullanmaktan yoksun bırakma, eşya müsaderesi gibi bazı güvenlik tedbirleri uygulanır (TCK md.53-md.60). Buna karşılık, korunmak istenen hukuki yararın yüksek bir hukuki yarar olmaması ve/veya korunan hukuki yarara karşı önemli sayılmayacak bir ihlalin varlığı hâlinde ise burada bir “kabahat”in varlığı kabul edilir ve çoğunlukla “ idari para cezası” gibi hürriyeti bağlayıcı cezaya oranla daha hafif yaptırımlar uygulanır.

Korunmak istenen hukuki yararın yüksek bir hukuki yarar olmaması ve/veya korunan hukuki yarara karşı önemli sayılmayacak bir ihlalin varlığı hâlinde ise burada bir “kabahat”in varlığı kabul edilir ve çoğunlukla “ idari para cezası” gibi hürriyeti bağlayıcı cezaya oranla daha hafif yaptırımlar uygulanır. Suçun işlenip işlenmediğinin tespiti yargıç tarafından yapılır ve eğer işlenmişse cezası da yine yargıç tarafından verilir. Karşılığında ağır yaptırımlar ve güvenlik tedbirleri uygulanmakta olduğu için, suçun soruşturulmasından kovuşturulmasına, hükmün verilmesinden ceza ve güvenlik tedbirlerinin infazına kadar tüm süreç kanunlarla düzenlenir. Buna karşılık, bir kabahatin işlenip işlenmediğinin tespiti idare tarafından yapılır ve eğer işlenmişse cezası idare tarafından verilir. İdarenin verdiği bu karar, bir “idari işlem” şeklinde ortaya çıkar ve bütün idari işlemler gibi yargı denetimine açıktır. TCK’da “suç” olarak kabul edilmiş olan bazı fiillerin vergi hukukundaki özel görünüş şekillerini ise vergi suçu olarak kabul etmiş (vergi kaçakçılığı suçu, vergi mahremiyetinin ihlali suçu ve mükellefin özel işlerini yapma suçu (VUK md.359-md.363) ve karşılığında hürriyeti bağlayıcı ceza öngörmüştür. Vergi ödevlerinin yerine getirilmesi esas itibariyle kabahatlerle korunmuştur.
Bunun anlamı, kanun koyucunun, -aralarında bir ayırım yapmaksızın her tür- vergi ödevinin hukuka uygun şekilde yerine getirilmemesini, korunan hukuki yararı (vergi sisteminin işleyişini) ağır şekilde ihlal etmeyen, basit hukuka aykırılık olarak değerlendirilmesidir.

Defter ve kayıtlarda muhasebe hilesi yapmak, defter, kayıt ve belgeleri tahrif etmek, defter, kayıt ve belgeleri yok etmek, defter, kayıt ve belgeleri gizlemek VUK md.359’da düzenlenmiş kaçakçılık suçunu oluşturan hareketlerdendir.  Tutulması mecburi olan defterlerden herhangi birini tutmamış olmak ise VUK md.352, f.1'de düzenlenen birinci derece genel usulsüzlük hallerindendir ve vergi kabahati olarak düzenlenmiştir.

Bilgi verme ödevinin ihlali vergi kabahatini oluşturan özel usulsüzlük hallerindendir. Bilgi verme ödevinin ihlali sonucunu doğuran durumlar ise şunlardır:

a) Mükelleflerin, kamu idare ve müesseseleri ile diğer gerçek ve tüzel kişilerin, Hazine ve Maliye Bakanlığı, vergi dairesi, vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar ile zirai kazançlar il ve merkez komisyonları tarafından VUK md.86, md.148 ve md.149 çerçevesinde vergilendirmeyle ilgili olarak istenen bilgileri vermemeleri;

b) Sulh yargıçları, icra, nüfus ve tapu memurlarının ölüm vak’aları ile intikalleri;

c) Mahalle ve köy muhtarlarının kendi mahalle veya köylerindeki vefat olaylarını;

d) Banka, bankerler ve şirketler ile emanet kabul eden gerçek ve tüzelkişilerin, mevduat, şirket hissesi, emanet para ve eşya veya sair suretle alacak sahiplerinden birinin ölümü halinde, ölenin soyadını, adını, alacağının nev’ini ve miktarını;

e)Yabancı memleketlerdeki Türk Konsolosları veya konsolosluk görevini yapanların, memur oldukları yerde ölen Türk tebaasının soyadı, adı ve sıfatları ile Türkiye’deki ikâmetgahlarını Hazine ve Maliye Bakanlığına bildirmemeleri (VUK md.150); f) Muhtasar ve prim hizmet beyannamesinin verilmemesi (GVK md. 98/A’ya atfen VUK mük. md.355, f.1).

İçtima toplanma anlamına gelmekte olup, kabahat ya da suçların bir kişide toplanmasını ifade eder. Başka bir deyişle, bir kişinin birden fazla kabahat ve/veya suç işlemesi söz konusudur. İçtimanın önemi, verilecek ceza bakımından ortaya çıkar. Çünkü, içtimanın varlığı halinde artık birden fazla yaptırım uygulanmaz, bir kabahat ya da suç için uygulanacak yaptırım esas alınıp, onun üzerinden işlenen diğer kabahat ve suçlar da dikkate alınarak uygulanacak yaptırım belirlenir.

Stopaj yoluyla vergilendirilen çiftçilerin, nihai tüketicilerin, vergiden muaf serbest meslek erbabının ve diğer ücretlilerin, fatura, gider pusulası, müstahsil makbuzu, serbest meslek makbuzu, perakende satış fişi, ödeme kaydedici cihaz fişi ve giriş ve yolcu taşıma biletlerini almamaları (cezanın kesilebilmesi için, belge alınmadığına ilişkin tespitin vergi incelenmesine yetkili olanlar ya da Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından bu konuda görevlendirilmiş olanlar tarafından yapılması şarttır)

Vergi ziyaına (/kaybına) neden olma, vergi suçu değildir.

Tüzel kişinin kanuni temsilcisinin işlediği kabahatten dolayı -temsilciye değil- tüzel kişiye ceza verilmesini öngören VUK md.333, f.1 ile Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın özel işaretli görevlisinin ikazına rağmen durmayan aracın sahibi adına özel usulsüzlük cezası kesilmesini öngören VUK md.353, f.1, b.10 ilkeye aykırılık taşımaktadırlar ve esasen bu düzenlemelerin Kabahatler Kanunu ile zaten ilga edilmiş olduklarını kabul etmek gerekir.

Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun, vergi kabahatlerinin pozitif hukuk kaynakları arasında yer almaz.

Af, işlenmiş vergi kabahat ve suçları karşılığında uygulanan idari yaptırım ve cezaların, kanun koyucu tarafından kısmen ya da tamamen ortadan kaldırılmasıdır. Kanun koyucunun bu konuda takdir yetkisine sahip olduğu kabul edilmekte ise de af, ancak çok iyi gerekçelendirilmek şartıyla ve bir son çare olarak nadiren kullanılması gereken bir “araç”tır. (Örneğin, savaş son- rasında toplumun genelinin yoksullaşması ve mali güç yetersizliği içine girmesi). Çünkü aflar, vergi ahlakını zayıflatmakta; yeni af beklentileri yaratarak vergi ödevlerinin tamamen ya da kısmen yerine getirilmemesine yol açmakta; af lobileri yaratmakta; aftan yararlanamayanlarda adaletsizliğe dayalı öfke, aldatılmışlık ve aptal yerine konma duygusuna sebep olmakta; vergi idaresinde ise vergilendirme ve özellikle denetim faaliyetinin etkin şekilde yapılmamasına yol açmaktadır. Af ile birlikte, vergi idaresinin hukuka uygun vergilendirmeyi sağlamaya yönelik işlemlerine bağlı hukuki sonuçlar, bir anda hukuki geçerliliklerini yitirdiklerinden, af, vergi idaresinde, yapılan işe saygı ve inancı azaltmaktadır.

CMK md.253, f.2 gereğince, “soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı olanlar hariç olmak üzere; diğer kanunlarda yer alan suçlarla ilgili olarak uzlaştırma yoluna gidilebilmesi için, kanunda açık hüküm bulunması gerekli” olduğundan VUK’da yer alan vergi suçları bakımından ise uzlaştırma yasada açıkça öngörülmediğinden, vergi suçlarında uzlaşma mümkün değildir.

Beyannamesini vermeyi sürenin son gününe bırakıp, hava şartları nedeniyle ortaya çıkan elektrik arızası nedeniyle beyannamesini elektronik ortamda son gün veremeyen mükellefe yaptırım uygulanır.

Vergi kabahat ve suçları karşılığında verilecek para cezalarıyla hazineye gelir sağlanması amaçlanmaz.

Kanunda suç tanımı yapılırken, harekete bağlı belli bir netice öngörmeme, anayasal ilkelere aykırı bir durum değildir.

Kabahat ya da suçun yürütme organı tarafından düzenlenip düzenlenmediği, kabahat ve suçu birbirinden ayırmada bir ölçüt değildir.

Vergi kaybı, şu hallerden birinin varlığı halinde kabul edilmektedir: 1.tahakkukun zamanında gerçekleşmemesi, 2.tahakkukun eksik gerçekleşmesi, 3.tahsil edilen verginin haksız yere iadesi. Başka bir deyişle, vergi ziyaı kabahati, vergi borcunun geç ödenmesi (ya da geç tahsil) ya da eksik ödenmesi (eksik tahsil) halinde değil; aksine verginin tahsilinden önceki aşamanın (tahakkukun) geciktirilmesi ya da eksik gerçekleştirilmesi halinde mevcuttur.

KabhK md.20 gereğince, soruşturma zamanaşımı süresi; a) Yüzbin T veya daha fazla idarî para cezasını gerektiren kabahatlerde beş, b) Ellibin T veya daha fazla idarî para cezasını gerektiren kabahatlerde dört, c) Ellibin T’den az idarî para cezasını gerektiren kabahatlerde üç yıldır. Nispi idari para cezasını gerektiren kabahatlerde zamanaşımı süresi sekiz yıldır.

Kusur ilkesi ve buna bağlı olarak ceza sorumluluğunun şahsiliği ilkesinin bir sonucu olarak ancak kusurlu şekilde kabahat ya da suç işleyenlere idari ve ya adli yaptırım uygulanabileceğinden, ölüm
halinde -idari ya da adli- yaptırımın başka birine (örn. mirasçıya) geçmesi mümkün değildir. Kendisine idari para cezası kesilen kimsenin ölümü ile birlikte idari para cezaları düşer (VUK md.372); hükümlünün ölümü ise hapis ve henüz infaz edilmemiş adlî para cezalarını ortadan kaldırır (TCK md.64, f.2, c.1). Suç nedeniyle açılmış olan kamu davası sürerken sanığın ölmesi halinde, davanın düşürülmesine karar verilir (TCK md.64, f.1, c.1, CMK md.223, f.8).

Vergi mahremiyetinin ihlali suçu bir özgü suç olup öncelikle ancak şu kimseler tarafından işlenebilir: 1. vergi muameleleri ve incelemeleri ile uğraşan memurlar; 2. vergi mahkemeleri, bölge idare mahkemeleri ve Danıştayda görevli olanlar; 3. vergi kanunlarına göre kurulan komisyonlara iştirak edenler; 4. vergi işlerinde kullanılan bilirkişiler. Bu kimseler bakımından yasak, sadece görev esnasında değil, görevden ayrıldıktan sonra da devam etmektedir (VUK md.5, f.2).

Tamamlanmamış olsa dahi yapılan hareketlerle kabahat ya da suçla korunan hukuki yarara yönelik bir zarara ya da tehlikeye yol açılmış olduğundan ve bu hareketler failin tehlikeli olduğunu gösterdiğinden, yine de meydana gelen zararın veya tehlikenin ağırlığına göre bir yaptırım uygulanacaktır.