VERGİ UYUŞMAZLIKLARI VE ÇÖZÜM YOLLARI

Vergi uyuşmazlığı, vergilendirme yetkisine sahip merkezi ve yerel idarelerle bunlara karşı vergi yükümlülüğü kapsamı içerisinde taraf olan yükümlü arasında, yetki ve görevlerinin yerine getirilmesinde hukuk kurallarına aykırı hareket nedeniyle oluşan görüş ayrılıklarıdır.

i. Vergi uyuşmazlığından taraflardan biri vergi yükümlüsü ve vergi sorumlusu, diğeri ise devletin organı olan vergi idaresidir,
ii. Uyuşmazlık konusu, vergi ve benzeri mali yükümlülüklerdir,
iii. Uyuşmazlığın nedeni, hukuk kurallarına göre birbiri ile örtüşmeyen görüş ayrılıklarına göre davranılmasıdır,
iv. Uyuşmazlık, hukuk kurallarına aykırı davranmaktır.
v. Vergi uyuşmazlığı hem yükümlü hem de vergi idaresinden kaynaklanabilir.

İdari işlemlerin özellikleri şunlardır:
i. İdari işlem, idari makamlarca yapılır.
ii. İdari işlemler kamu hizmetinin yürütülmesi amacıyla yapılır.
iii. İdari işlemler kamu gücü kullanılarak yapılır.
iv. İdari işlem, idarenin tek taraflı iradesinin ürünüdür.
v. İdari işlem kesindir.
vi. İdari işlem, yürütülmesi gerekli bir işlemdir.

İdari işlemlerin hukuka uygun olabilmesi için beş hususta hukuka uygun olması gerekir. İdari işlemler bu beş hususta hukuka uygun değilse iptal nedeni olarak kabul edilmiştir. Bunlar yetki, şekil, sebep, konu ve maksattır. İptal nedenlerini sırasıyla inceleyelim.

İdari makamların yetkileri, kimilerinde Türkiye genelinde olabildiği hâlde, kimilerinde de bulunduğu yerin coğrafi veya idari sınırları ile sınırlıdır. Örneğin, bakanlıklar yaptığı idari işlemler itibariyle Türkiye sınırları içerisinde her yeri kuşatıcıdır.

Zaman bakımından yetki, idari makamların kamu yönünden sahip oldukları yetkiyi kullanabilecekleri zaman dilimini ifade eder. Bunun için sürenin başlangıç ve bitişinin iyi tespit edilmiş olması gerekir.

İdari işlemlerde şekil, idarenin iradesinin açıklanması aşamasında izlenmesi gereken usulü ve idari işlemin hukuk düzeninde aldığı biçimi ifade eder.

Başlıca şekil unsurları şunlardır.
i. Yazılı biçim olmalıdır
ii. Gerekli bilgileri içermelidir
iii. Gerekçe ve imza içermelidir

Amaç, idari işlemlerde ulaşılması arzu edilen sonuçtur. Amaç, idari işlem yapan kamu personelinin içinden geçirdiği ve ulaşmak istediği son merhaledir. Kamu erkinin vermiş olduğu yetki, kamu yararına hizmet etmesi için kullanılır. Kamu yararı, toplumun yararına iş yapmayı gerekli kılar. Başlıca kişisel amaç ve beklentiler idari işlemin yapılmasına payanda yapılamaz.

Vergi uyuşmazlıklarının özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:
i. Çözüm yolunda bir tarafta vergi yükümlüsü diğer tarafta ise vergi idaresi yer alır.
ii. Vergi uyuşmazlığı, vergi yükümlüsünün ödevlerini yerine getirmemesi veya vergi idaresinin bir işlemi ile ortaya çıkar.
iii. Çözüm yolunda uyuşmazlığın konusunu oluşturan vergi veya ceza, kısmen veya tamamen ortadan kalkar.
iv. Çözüm yolunda, taraflardan her ikisi de birlikte anlaşmaları gerektiğini bilir. Anlaşmamaları hâlinde yargı yoluna gidebilirler.

Vergi hatası, vergiye ilişkin hesaplarda veya vergilemede yapılan hatalar yüzünden, verginin hukuka aykırı olarak fazla veya eksik istenmesi veya alınmasıdır (Vergi Usul Kanunu md 116). Yapılan hatalar yükümlünün lehine veya aleyhine olabileceği gibi vergi idaresinin lehine veya aleyhine de olabilir.

Verginin matrahında hata, vergilendirme ile ilgili beyanname, tahakkuk fişi, ihbarname, tekâlif cetveli ve kararlarda matraha ait rakamların veya indirimlerin eksik veya fazla gösterilmiş veya hesaplanmış olmasıdır.

Mükerrer Vergileme; Mükerrer vergileme, aynı vergi kanununun uygulanmasında belli bir vergilendirme dönemi için aynı matrah üzerinden bir defadan fazla vergi istenmesi veya alınmasıdır. Bu unsurlardan birinin bile eksik olması hâlinde mükerrer vergilemeden bahsedilemez.

Yükümlülükte hata, vergiye tabi olmadığı veya vergiden muaf bulunduğu açık olan kimselerden vergi istenmesi veya alınmasıdır. Yükümlülükte hata, vergi yükümlüsü olmayan bir kişinin vergi yükümlüsü gibi kabul edilerek verginin kapsamı içerisine alınması veya vergi yükümlüsü olmakla birlikte, vergiden muaf olan bir kimsenin vergilendirilmesini ifade eder.

Vergi hataları, hatalı işlemi yapan memurun hatayı bulması veya görmesi ile üst amirlerin incelemesi sonucunda hataların görülmesi veya yükümlünün müracaatı ile ortaya çıkartılabilir.

Uzlaşma, “vergi yükümlüsü ya da ceza sorumlusu ile vergi idaresi arasında, vergi veya ceza nedeniyle ortaya çıkan uyuşmazlıkları yargı yoluna gidilmeksizin çözümleyen bir anlaşmadır”. Uzlaşma, tarhiyat öncesi ve tarhiyat sonrası olmak üzere iki şekilde gerçekleştirilir.

Tarhiyat öncesi uzlaşma, tarhiyat aşamasından önce, idare ile yükümlü veya ceza muhatabı arasında tarh edilecek vergi ve kesilecek cezalarda uzlaşılmasıdır.

Tarhiyat sonrası uzlaşma, Maliye Bakanlığına bağlı vergi dairelerinin tarha yetkili olduğu Vergi Usul Kanunu kapsamındaki vergilerin tarhı ile vergi zıyaı cezası kesildikten sonra, (kaçakçılık fiilleriyle işlenen vergi zıyaı cezası hariç olmak üzere) Vergi Usul Kanunu’nda belirtilen nedenlere dayalı olarak verilen vergi ve cezaların uzlaşma komisyonunda karşılıklı görüşülerek uyuşmazlığın kısmen veya tamamen sona erdirilmesidir.

Uzlaşma istemi, yükümlü tarafından uzlaşma komisyonuna bizzat yazılı başvurmayı gerektirir. Dilekçenin taahhütlü olarak posta ile gönderilmesi de mümkündür. Buradan çıkan sonuç, tarhiyat sonrası uzlaşmada sözlü başvuru söz konusu değildir. Uzlaşma, resmi vekâleti haiz vekil aracılığı ile de talep edilebilir. Vergi yükümlüsünün küçük veya kısıtlı olması hâlinde, uzlaşma istemi kanuni temsilcisi olan veli veya vasiler aracılığı ile yapılabilir.

Vergi mahkemelerinin görevleri şunlardır:

i. Genel bütçeye, il özel idareleri, belediye ve köylere ait vergi, resim ve harçlarla benzeri mali yükümlülükler, bunların zam ve cezaları ile tarifelere ilişkin davaları,
ii. Birinci bentte belirtilen konularda 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun’ nin uygulanmasına ilişkin davaları,
iii. Diğer kanunlarla verilen işleri çözümler.

Bölge idare mahkemelerinin görevleri şunlardır:

a) İstinaf başvurularını inceleyip karara bağlamak. (2018 yılı için 5.000 TL’yi aşan vergi davaları).
b) Yargı çevresindeki idare ve vergi mahkemeleri arasında çıkan görev ve yetki uyuşmazlıklarını kesin karara bağlamak.
c) Diğer kanunlarla verilen görevleri yapmak.

Hangi işlemlerin vergi davasına konu olabileceği yasada düzenlenmiştir (Vergi Usul Kanunu md 378). Bunlar, verginin tarh edilmesi, cezanın kesilmesi, tadilat ve takdir komisyonu kararlarının tebliğ edilmiş olması, kesinti yoluyla alınan vergilerde istihkak sahiplerine ödemenin yapılmış ve verginin kesilmiş olması durumlarıdır. Vergi davaları tarh aşamasında açılabileceği gibi tahsil aşamasında da açılabilir. Vergi alacağını güvence altına almak için yapılan işlemler de vergi davasına konu olabilir.