VERGİ BORCUNUN SONRA ERMESİ

Ver­gi borcunu sona erdiren en doğal yol verginin ödenmesidir. Buna karşın vergi borcunu sona erdiren tek neden ödeme değildir. Vergi huku­kunda çeşitli nedenlerle vergi borcunun sona er­mesine imkân veren başka yollar da vardır. Yasa koyucu, vergi ilişkisini belli süre içerisinde açık­lığa kavuşmasında fayda gördüğü için zamanaşı­mı kurumunu kabul etmiştir. Bu nedenle, sadece belli bir sürenin geçmesiyle vergi borcuna ilişkin tarh ya da tahsil işlemleri yapılamamakta ve öde­me olmaksızın da vergi borcu sona ermektedir. Vergi yükümlülerinin devletten alacaklı olduğu durumlar da söz konusu olabilir. Bu hâlde ya­sal koşulların sağlanması şartıyla bir takas be­yanıyla vergi borcunu sona erdirmek mümkün olabilmektedir. Vergi kaynağının korunması amacıyla veya vergi borcunun ödenmesindeki imkânsızlıklar nedeniyle vergi yönetimi kendi iradesiyle vergi alacağından feragat etmek zo­runda kalabilir. Vergi affı uygulamaları da vergi borcunu sona erdiren nedenlerdendir.

Kanunda ödeme yeri gösterilmemiş ise vergi borçları yükümlünün ikametgâhının bulunduğu yer vergi dairesine ödenir.

Bir verginin tahsil edilebilmesi için öncelikle tahakkuk etmiş olması gerekmektedir. Tahakkuk, verginin ödenmesi gereken bir aşamaya gelmesini ifade eder. Tahakkuk etmeyen vergi borçları, kural olarak muaccel hâle gelmemektedir. Bir borcun muaccel olması, ödeme zamanının gelmiş olduğu anlamını taşır.

Ödeme, makbuz karşılığı, bankalar aracılı­ğı çizgili çekle, postaneler aracılığı ile banka kartı, kredi kartı kullanılarak yapılabilir.

Bazı hâllerde, tahakkuk etmemiş olan vergi muaccel hâle gelebilmektedir. Örneğin ta­hakkuku tahsile bağlı vergilerde, verginin tahsili ta­hakkuku da içermektedir. Bu durumlarda ayrı bir tahakkuk aşaması yoktur, tahakkuk ve tahsil aynı anda gerçekleşebilmektedir. Beyannamenin posta ile gönderilmesi halinde de tahakkuk beklenme­den doğrudan tahsil aşamasına geçilmektedir. Bu halde ödeme, beyan edilen matrahla ilgili verginin tahakkuk işleminin tamamlanması beklenmeksizin vadesinde yapılır.

Vergi borcunun vadesinde ödenmemesi, borçlu bakımından, çeşitli hukuki sonuçlar doğmasına ne­den olur. Vergi borcunun süresi içinde ödenmeme­si halinde, borçlar hukukundan farklı olarak vergi yükümlüsü kendiliğinden mütemmerrit duruma düşmektedir. Vergi borçlusunun temerrüde düş­mesi için ayrıca bir ihtar yapılmasına gerek yoktur. Ödeme süresinin son bulması ile birlikte vergi ka­nunlarında yer alan yaptırımlar yükümlü hakkında kendiliğinden uygulanabilir hale gelmektedir. Va­desinde ödenmeyen vergi borcu için vade tarihini izleyen günden itibaren gecikme zammı işlemeye başlar. Vergi borçlusu borcunu ödememekte dire­tirse ödenmeyen vergi, vergi dairesi tarafından ceb­ren tahsil edilir.

Vergi kanunlarında yer alan ödeme süreleri bazı hallerde uzatılabilmektedir. Örneğin mücbir sebeplerden birinin meydana gelmesi halinde, bu sebep ortadan kalkana kadar süreler işlememekte­dir. Bu halde ödeme süreleri uzamaktadır. Maliye Bakanlığı, zor durumları nedeniyle yükümlülere, belli şartlar altında, kanuni sürenin bir katını, kanuni süre bir aydan az olması halinde bir ayı geçmemek üzere ek süre tanıyabilmektedir. Beş yüzden fazla yükümlüsü bulunan vergi dairelerine para yatırmak bakımından yükümlülere, vadenin bitmesini takip eden tarihten başlayarak 15 gün içinde gün belli etmeye Hazine ve Maliye Bakan­lığı yetkilidir.

Borçlar Kanunu’nda yer alan takas ile ilgili dü­zenlemeye göre iki şahıs karşılıklı bir miktar meb­lağı veya benzer malları birbirine borçlu oldukları takdirde, her iki borç da muaccel ise iki taraftan her biri borcunu alacağı ile takas edebilmektedir.

Vergi hukuku öğreti­sinde hükümde geçen mahsup sözcüğünün takas işlemini ifade ettiği kabul edilmektedir. Takas ile mahsup arasında birtakım farklar vardır. Bu fark­lardan en önemlisi mahsubun tarh aşamasına iliş­kin olmasıdır. Takas ise tahsil aşamasına ilişkindir ve vergi borcunun sona ermesi neticesini doğuran bir işlemdir. Bundan başka mahsupta kesinleşmiş iki borç yoktur, bir alacaktan belirli kalemlerin indirilmesi söz konusudur. Örneğin hesaplanan kurumlar vergisinden yıl içinde ödenmiş geçici vergilerin indirilmesi bir mahsup işlemidir. Buna karşın hatalı olarak tahsil edilen vergi miktarını, yükümlünün vadesi dolmuş bir başka vergi borcu­na karşılık saymak takas işlemidir.

Takas beya­nında bulunabilmenin ilk koşulu iki kişinin kar­şılıklı olarak birbirine borçlu olmasıdır. İkinci koşul karşılıklı borçların özdeş olması, aynı nite­likte olmasıdır. Genellikle para borçlarında takas uygulaması yapılmaktadır. Son koşul ise her iki borcunda muaccel olması yani borçların ifasının istenebilmesi gerekir.

Özel hukukta zamanaşımının kazandırıcı ve düşürücü zamanaşımı olmak üzere iki farklı uygulaması bulunmaktadır. Kazandırıcı zamanaşımı bir eşya hukuku kurumu olarak, kanunda belirtilen süreyle devam eden ve itiraza uğramayan zilyetliğe dayanılarak, bir malın mülkiyetinin kazanılmasına neden olmaktadır. Bir kişi tarafından kazandırıcı zamanaşımı ile taşınmaz mülkiyeti kazanılırken, o zamana kadar hak sahibi olan kişi hakkını kaybeder. Düşürücü zamanaşımı ise borçlar hukuku kurumu olarak alacağın doğumunu takip eden ve kanunla belirlenmiş süre içinde alacaklının alacağını istememesi ya da alacağını tahsil etmek için borçluyu dava etmemesi nedeniyle alacak hakkını isteme ve dava açma hakkının ortadan kalkmasına neden olmaktadır. Ceza hukukunda ise çeşitli suçlar için öngörülmüş belirli sürelerin geçmesi, sanık hakkında kamu davasının açılmasını önler. Hükmolunmuş cezaların da belli süreler içinde yerine getirilmesi gerekir. Ceza için öngörülmüş zamanaşımı süresinin geçirilmesi, kesin hükme bağlanmış bir cezanın infaz edilmesine engel olur.

Devletin vergiden doğan alacağını uzun bir süre sonra iste­mesi hem vergi idaresi hem de yükümlü yönünden sorunlar doğurmaktadır. Defter ve belgeler uzun zaman içinde yitirilmiş olabileceğinden ispat yö­nünden güçlüklerle karşılaşılmaktadır. Vergi idare­si takip ve tahsil yönünden de zorluklar yaşamak­tadır. Yükümlüler de uzun süre belirsizlik içinde kalacakları ve defter ve belgeleri saklamak zorunda olacakları için ciddi sıkıntılarla karşılaşmaktadır­lar. Zamanaşımı bu olumsuzlukları büyük ölçü­de önlemektedir. Zamanaşımı, devletin alacağını zamanında takip etmesini sağlamakta ve böylece kamu yararıyla birlikte bireylerin tek tek yararı da korunmuş olmaktadır. Yükümlüler ile vergi idaresi arasında çıkabilecek uyuşmazlıklar zamanaşımı ne­deniyle yargıya taşınamamakta, bu durum da yar­gı organlarının iş yükünü hafifletmiş olmaktadır.

Her şeyden önce zamanaşımı, vergide adalet ve eşitlik ilkele­rine zarar verebilir. Başka bir deyişle zamanaşımı, ödevlerini düzenli olarak yerine getiren ve vergisini zamanında ödeyen yükümlüler aleyhine, daha az dikkatli ya da daha az dürüst yükümlüler lehine bir ayrım ortaya çıkartmaktadır. Zira borcunu ödeyen dürüst ve dikkatli yükümlüler, kendileri kadar dü­rüst ve dikkatli olmayan başkalarının belli süreler sonunda, zamanaşımı nedeniyle vergi borçlarından kurtulduklarını görerek vergi ile ilgili olarak olum­suz bir düşünceye kapılabilirler. Bununla birlikte zamanaşımının faydaları zararlarına göre daha ağır basmaktadır.

Tahakkuk zamanaşımı, vergiyi doğuran olayın meydana geldiği tarihi izleyen yıl­başından itibaren beş yıl geçtikten sonra vergi idaresinin vergi tarh etme yetkisinin sona ermesidir.

Vergi Usul Kanunu’nun 114. maddesi uyarınca, vergi alacağının doğduğu takvim yılını takip eden yılın başından başlayarak beş yıl içinde tarh ve yü­kümlüye tebliğ edilmeyen vergiler zamanaşımına uğrar. Buna göre tahakkuk zamanaşımı süresi beş yıldır. Zamanaşımı süresinin işleyebilmesi için ver­gi alacağının doğumu esastır.

Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkındaki Kanun’un 104. maddesine göre zamanaşımını dur­duran haller şunlardır;

• Borçlunun yabancı bir ülkede bulunması,

• Borçlunun hileli (dolanlı) iflas etmesi,

• Borçlunun terekesinin tasfiyesi dolayısıyla hakkında takibat yapılmasına imkân bu­lunmaması.

Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkındaki Kanun’un 103. maddesine göre zamanaşımını ke­sen haller şunlardır;

• Ödeme,
• Haciz uygulanması,
• Cebren tahsil ve takip işlemleri sonucunda yapılan her çeşit tahsilât,
• Ödeme emri tebliği,
• Mal bildirimi, mal edinme ve mal artmala­rının bildirilmesi,
• Yukarıda belirtilen işlemlerden herhangi bi­rinin kefile veya yabancı şahıs ve kurumlar temsilcilerine uygulanması veya bunlar ta­rafından yapılması,
• İhtilaflı kamu alacaklarında yargı mercile­rince bozma kararı verilmesi,
• Kamu alacağının teminata bağlanması,
• Yargı mercilerince yürütmenin durdurul­masına karar verilmesi,
• İki amme idaresi arasında mevcut bir borç için alacaklı amme idaresi tarafından borçlu amme idaresine borcun ödenmesi için yazı ile müracaat edilmesi,
• Amme alacağının özel kanunlara göre öden­mek üzere müracaatta bulunulması ve/veya ödeme planına bağlanması.

Ceza kesme zamanaşımı tahakkuk zamanaşı­mına benzemektedir. Vergi Usul Kanunu’nun 374. maddesine göre, vergi ziyaı cezasında, cezanın bağlı bulunduğu vergi alacağının doğduğu takvim yılı­nı takip eden yılın başından itibaren, Vergi Usul Kanunu’nun 353 ve mük. 355 maddelerinde dü­zenlenen özel usulsüzlük cezalarında, usulsüzlüğün yapıldığı yılı takip eden yılın başından itibaren beş yıl, usulsüzlükte ise usulsüzlüğün yapıldığı yılı takip eden yılın başından itibaren iki yıl geçtikten sonra vergi cezası kesilemez.

Terkin, vergi borcunun silinmesidir. Terkin, vergi borcunu bütün hukuki sonuçları ile birlik­te ortadan kaldıran tek taraflı, subjektif ve özel bir idari işlemdir.

Hükümetler siyasi ve ekonomik krizlerin atlatılmasında ve piyasayı canlandırmak için vergi aflarını kullanmaktadırlar. Az gelişmiş ülkelerde vergi afları, askeri darbeler, devrimler, karsı devrimlerden sonra mali alanda eski yönetimi tasfiye etmek için kullanıldığı görülmektedir.

Devletin artan kamusal gereksinimlerin gerektirdiği maliyetlere gönüllü katılımların yetersiz kalması nedeniyle artan gelir gereksinimini karşılamak için vergi aflarına baş­vurulabilmektedir. Vergi afları yükümlülerin vergi uyumunu etkileyen faktörlerden birisidir. Ekono­mik krizler nedeniyle mali gücü zayıflamış ve vergi borçlarını ödeyemez duruma düşmüş yükümlü­leri rahatlatmak amacıyla da vergi aflarına başvu­rulmaktadır. Hükümetler, zaman zaman piyasayı canlandırmak için de af düzenlemelerine gidebil­mektedir. Kara paranın, gizlenmiş varlıkların kayıt altına alınmasında da vergi afları kullanılabilmek­tedir. Vergi affı çeşitli nedenlerle gizli kalmış ser­vet unsurlarını yeniden ekonomik dolaşıma sokma imkânı sağlar.

Ölüm, vergi cezalarını sona erdiren bir nedendir. Cezaların şahsiliği evrensel ilkesinin bir sonucu olarak ölüm ile birlikte cezalar son bulmaktadır. Ölümün gerçekleşmesi ile tahsil edilmemiş vergi cezaları sona ermektedir. Cezaların kesinleşip kesinleşmediğinin bir önemi yoktur. Ölüm ile vergi cezalarının sona erebilmesi için tahsil edilmemiş olması gereklidir. Suçun cezasını failine çektirme temel ilkesi gereği ölüm halinde miras bırakanın işlediği vergi suç ve kabahatlerinin cezaları düşmektedir. Bununla birlikte, ölenin vergi borçları mirası reddetmemiş yasal veya atanmış mirasçılarına geçmektedir. Yükümlünün ölümü, sadece vergi cezalarını etkileyen ve sona erdiren bir nedendir.