VERGİNİN TARAFLARI,MÜKELLEFİN ÖDEVLERİ VE HAKLARI

178 sayılı
KHK ile Maliye Bakanlığı’nın teşkilat yapısı ve görevleri düzenlenmiş ve bakanlık, 703 sayılı KHK
ile Hazine ve Maliye Bakanlığı olarak yeniden
düzenlenmiş, ardından 1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile birimleri, görevleri ve yetkileri
yeniden belirlenmiştir.

Gelir düzenlemelerine ilişkin çalışmalar yapmak, her türlü gelir işlemlerine ait mevzuatı hazırlamak, her türlü gider işlemlerine ait mevzuatın hazırlanmasına katkı sağlamak, suç gelirlerinin aklanmasının önlenmesine ilişkin usul ve esasları belirlemek, vergi incelemesi ve denetimine ilişkin temel politika ve stratejilerin belirlenmesi amacıyla çalışmalar yapmak ve belirlenen politikaların uygulanmasını sağlamak olarak sıralayabiliriz.

Gelir İdaresi Başkanlığı, Gelir Düzenlemeleri Genel Müdürlüğü ve Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı’dır.

Devlet gelir politikasını uygulamak, Devlet alacaklarının tahsilini sağlamak, Devlet gelirlerine ilişkin davalarda talep ve savunmalarda bulunmak ve tecil terkin
işlemlerini yerine getirmek, mükelleflerin vergiye gönüllü uyumunu sağlamak, mükellef haklarının korunması ve vergi idaresi ile ilişkilerinin karşılıklı güven esasına dayandırılması hususunda tedbirler almak, mükellefleri hakları ve ödevleri hakkında
bilgilendirmek, vergilendirmeyle ilgili bilgileri toplamak ve bilgi işlem faaliyetlerini yürütmek, vergi kayıp ve kaçağının önlenmesi konusunda gerekli tedbirleri almak, vergi kanunlarında veya diğer mali kanunlarda yer alan her türlü istisna, muaflık
ve indirimlerin sonuçlarını değerlendirmek ve yerel yönetim gelirleri politikası ile Devlet gelirleri politikasının uygulanmasında uyumu sağlayıcı tedbirler almak.

Devlet gelirleri politikasının oluşturulmasına ilişkin çalışmalara katkıda bulunmak, Devlet gelirlerine ilişkin mevzuatı hazırlamak, Devlet gelirlerine etkisi
olan mevzuatı Devlet gelirleri açısından inceleyerek
görüş bildirmek, uluslararası vergi ilişkileri ile ikili
ve çok taraflı anlaşmalara ilişkin çalışmaları yürütmek, mahalli idare vergilerinin genel vergi sistemi
ile uyumunu sağlayacak çalışmaları yapmak, vergi
yükü, gelir dağılımı ve gelir tahminlerine yönelik
genel ve sektörel analizler yapmak, Devlet gelirleri
ile ilgili istatistikleri toplamak ve değerlendirmek

Vergi başmüfettişleri, vergi müfettişleri ve vergi müfettiş yardımcıları yer alır.

Vergi incelemeleri yapmak, her türlü bilgi ve sayısal veri toplayarak risk analizi sistemi üzerinden mükelleflerin
faaliyetlerini analiz etmek, vergi mükelleflerine ilişkin ihbar ve şikayetleri değerlendirmek, denetim
sonuçlarını izlemek ve analiz etmek, vergi denetimi ve raporlamaya ilişkin standart, ilke, yöntem
ve teknikleri geliştirmek, vergi kaçırma ve vergiden
kaçınma konusunda araştırmalar yapmak ve vergi
mevzuatı ile ilgili görüş ve önerilerde bulunmaktır.

Vergi idaresinin taşra teşkilatı, merkeze bağlı vergi dairesi
başkanlıkları, vergi dairesi müdürlükleri ve vergi
dairesi şubelerinden oluşur. Bununla birlikte vergi
dairesi başkanlığı bulunmayan illerde vergi dairesi
müdürlükleri defterdarlıklara bağlı olarak faaliyette
bulunurlar. Vergi dairesi bulunmayan yerlerde ise
mal müdürlükleri vergilendirmeye ilişkin görev ve
yetkileri üstlenirler. Vergi dairesi bünyesinde bir
denetim türü olan yoklama, gelir uzmanları ve
yoklama memurları tarafından yapılır

Defterdarlıklara bağlı olarak.

Takdir komisyonları, bazı hallerde yapılacak
olan tarhiyata esas alınan matrahın tespitinde görev üstelenen komisyonlardır.

VUK m.72 gereğince takdir komisyonları, illerde vergi dairesi başkanının veya defterdarın, ilçelerde ise vergi dairesi müdürünün veya mal müdürünün başkanlığında veya bunların vekil tayin
edecekleri memurların başkanlığı altında ilgili vergi
dairesinin yetkili iki memuru ile mükellefleri temsil etmek üzere seçilecek iki üyeden kurulur.

Takdir komisyonlarının yanında VUK
mük.m.49’a göre emlak vergisine esas olmak üzere arsa ve arazilerin asgari değerin tespitini yapan
takdir komisyonları ile VUK m.46 ve VUK m.83-
m.85’e göre zirai kazanç sahibi gelir vergisi mükelleflerinin kazanç ölçülerini belirleyen zirai kazanç
merkez ve il komisyonları da bulunmaktadır.

Vergi borçlusu olarak da nitelendirilen vergi
mükellefi (vergi yükümlüsü), VUK m.8’de “vergi
kanunlarına göre kendisine vergi borcu terettüp
eden gerçek veya tüzel kişi” olarak tanımlanmıştır

Vergi mükellefinin temelde iki niteliğe sahip
olduğu ileri sürülebilir. Birincisi vergiyi doğuran
olayı gerçekleştiren ve bu nedenle mali güç sahibi
olduğu kabul edilen kişi olmasıdır. İkincisi ise vergi borcunu kendi malvarlığından ödemek zorunda
olan kişi olmasıdır

Vergi ehliyetini düzenleyen VUK m.9’a göre vergi mükellefi veya vergi sorumlusu olmak için kanuni ehliyet sahibi olmak şart değildir. Ancak kanuni ehliyeti olmayanların vergi ödevlerinin kanuni temsilcileri tarafından yerine getirilmesi gerekir.

VUK m.8’e göre vergi sorumlusu, “verginin
ödenmesi bakımından alacaklı vergi dairesine karşı muhatap olan kişidir”. Vergi sorumlusu, kendisi
vergi mükellefi olmadığı halde mükellef ile olan
ilişkisi nedeniyle gerek vergi ödeme ve gerekse
vergiye ilişkin diğer ödevlerin yerine getirilmesi
bakımından vergi dairesine muhatap olur.

Her durumda vergi mükellefi yanında bir vergi sorumlusu var olmak zorunda değildir. Şöyle ki bazı hallerde sorumlu tarafından yerine getirilmesi
gereken vergi ödevleri, bizzat mükellef tarafından
yerine getirildiğinden ayrıca bir vergi sorumlusunun varlığına ihtiyaç yoktur. Dolayısıyla vergi sorumluluğundan ancak kanunlarla belirlenen hallerde söz etmek mümkündür.Vergi Kesintisi Yapanların
Sorumluluğu, Kanuni Temsilcilerin Sorumluluğu, Mirasçıların Sorumluluğu, Serbest Muhasebeci Mali Müşavir ve Yeminli Mali Müşavirlerin Sorumluluğu, Tasfiye Memurlarının Sorumluluğu, Tapu Sicil Memurlarının Sorumluluğu, Motorlu Araçların Devrinde Sorumluluk, Katma Değer Vergisinde Vergi Sorumluluğu

Vergi hukukunda vergi mükellefi ve mükellef
adına vergi dairesine karşı muhatap olacak olan
vergi sorumlusu belirlenmiş ve bunlar tarafından
yerine getirilecek olan ödevler vergi kanunları ile
tespit edilmiştir. Dolayısıyla esasen vergi ödevleri
vergi mükellefleri veya sorumluları tarafından yerine getirilir.
VUK m.8/3’e göre vergi kanunlarıyla kabul edilen haller dışında, mükellefiyete veya vergi sorumluluğuna ilişkin özel sözleşmeler vergi dairelerini
bağlamaz. Vergi mükellefiyetini veya sorumluluğunu devreden sözleşmeler vergi daireleri bakımından
ilke olarak geçerli değildir. Dolayısıyla mükellefin
veya vergi sorumlusunun vergiye ilişkin ödevlerini kendi tayin edeceği iradi temsilciye devretmesi
olanaklı değildir. Ancak vergi kanunları ile kabul
edilen haller kapsamında mükellefin tayin edeceği
vekilinin iradi temsil yoluyla vergiye ilişkin belirli
ödevleri yerine getirmesi mümkündür. Bu kapsamda iradi temsilcilerin, mükellef adına beyanname
vermesi, tebligat kabul etmesi, uzlaşmaya başvurması ve avukat olmak şartıyla davalarda mükellefi
temsil etmesi mümkündür. Ancak tayin edilen iradi temsilcinin yerine getirmediği vergi ödevlerinden dolayı vergi dairesine karşı sorumluluğundan
söz edilemez. Vergi dairesine karşı sorumluluk her
zaman iradi temsil yetkisini veren mükellefe aittir.

VUK m.171’e göre
mükellefler defter tutmak zorundadırlar. Defter
tutmanın amacı temelde gerek defter tutan mükelleflerin ve gerekse üçüncü kişilerin vergi ile ilgili
durumlarını incelemek ve tespit etmektir.

Vergi kanunları mükelleflere vergiye ilişkin ödev yüklerken belirli hakları da tanıyan metinlerdir. Mükellef hakları, mükelleflere vergi idaresinden talepte
bulunma ve ihlal edilen hakları için hukuki korunma sağlayan haklardır. Bu açıdan mükellef haklarını insan haklarının vergilendirme alanına yansıması
olarak görmek mümkündür. Günümüzde etkin ve
adil bir vergilendirmenin yapılması ve vergiye uyumun sağlanmasının mükellef odaklı bir vergilendirme ile mümkün olabileceği anlayışının dünyada
giderek yaygınlaşması, ülkeleri mükellef hakları konusunda özen göstermeye sevk etmektedir. Mükellef haklarının gelişimini temsilsiz vergi olmaz ilkesini
içeren ilk metin olan 1215 tarihli Magna Carta’dan başlatmak mümkündür. 1990’lı
yıllardan itibaren birçok OECD ülkesinde mükellef haklarına yönelik bildirgeler yayımlanmaya başlanmıştır. Ayrıca İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nde de konuya dair hükümlere yer verilmiştir. Günümüzde mükellef haklarının ülkemizdeki dayanağı olan temel metinler Anayasa, uluslararası anlaşmalar, kanunlar ve Gelir İdaresi
Başkanlığı’nca yayınlanan Mükellef Hakları Bildirgesi olarak sıralanabilir. Adı geçen metinlerde düzenlenen mükellef haklarını genel haklar ve özel
haklar olarak iki başlıkta ele almak mümkündür.