Topografik Analizler

SRTM (İngilizce: Shuttle Radar Topography Mission), yeryüzünün topografik haritasının çıkarılması amacıyla Ulusal Görüntü ve Haritalama Ajansı (National Imagery and Mapping Agency (NIMA)) ve Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (National Aeronautics and Space Administration (NASA)) tarafından yürütülen uluslararası bir projedir.

ASTER uydusu adını, “Advanced Spaceborne Thermal Emission and Reflection Radiometer” sözcüklerinin baş harflerinden almaktadır.

ASTER uydusunun ilk 3 bandı, VNIR (Visible Near Infrared) bantlar olarak adlandırılmakta olup, görünür ve yakın kızılötesi spektral aralığı kapsamaktadır. Bu bantların çözünürlüğü 15 m’dir. Bu bantlar uydu sisteminde, uydu uçuşuna dik doğrultuda yerleştirilmiş sensörler aracılığı ile görüntü kaydetmektedir.

Çalışmada kullanılacak uydu görüntülerini yazılıma aktarmak için GRASS GIS 7.1.svn GUI programı çalıştırılır. Açılan GRASS GIS sayfasından sırasıyla (1) GRASS GIS veritabanı dizini seç (Select GRASS GIS database directory) alanından çalışılacak veri tabanı D:\UA2 olarak ayarlanır. (2) GRASS konumu seç (Select GRASS location) bölümünden Unite_5 adlı bir GRASS konumu tanımlanır. Tanımlanan GRASS konumunun koordinat sistemi WGS84 UTM ZONE 37 olarak ayarlanır. (3) GRASS harita takımı seç (Select GRASS Mapset) bölümünden Topografik_Analiz adlı bir harita takımı oluşturulur. Gerekli işlemler yapıldıktan sonra Topografik_Analiz seçili hâle getirilip Start GRASS session sekmesine basılarak yazılım çalıştırılır.

Dosya → Raster veri içe aktar → Temel formatları içe aktar (file → Import rasters data → Common formats import (r.in.gdal)) seçilir. Açılan Raster veri içe aktar (Import raster data) penceresinden Kaynak tipi (Source type) olarak Dizin (Directory) işaretlenir. Format olarak GeoTIFF seçtikten sonra Göz at (Browse) sekmesine basılır. Bilgisayardan uydu görüntüsü bantlarının kayıtlı olduğu dizin tanımlanır. Raster katman listesi (List of raster layer) bölümünden 2 adet görüntü seçilir. Son olarak İçe aktar (Import) sekmesine basılarak veriler çalışma klasörüne eklenir.

GRASS yazılımına aktarılan verilerin yükseklik değerlerini sorgulamak için Harita
görüntüleme (Map display) penceresinden Raster/vektör harita sorgula (Query
raster/vector maps) komutu seçilir. Daha sonra uydu görüntüleri içinde pikseller üzerine tıklanarak piksellerin taşıdığı yükseklik değerleri sorgulanabilir. Sorgulama işlemi bittikten sonra Kapat (Close) sekmesine basılarak Sorgulama sonuçları (Query results) penceresi kapatılır.

Topografik analizlerin gerçekleştirileceği çalışma alanı sınırlarını belirlemek için harita görüntüleme (map display) ekranı üzerinden 2B görünüm (2D view) alanından Vektör sayısallaştırıcı (Vector digitizer) seçilir. Açılan vektör sayısallaştırıcı menüsünden Yeni vektör harita (New vector map) üzerine basılır. Açılan Yeni vektör harita oluştur (Create new vector map) penceresinden, Yeni vektör harita adı (Name for new vector map) Calisma_Siniri olarak girilir. Öznitelik tablosu oluştur (Create attribute table) seçili hâle getirildikten sonra Tamam (OK) sekmesine basılır. Karşınıza çıkan GRASS GIS Öznitelik Tablo Yöneticisi (GRASS GIS Attribute Table Manager) penceresinden Kapat (Close) sekmesine basılarak işlem sonlandırılır.

Çalışma sınırı belirlendikten sonra sayısallaştırma işlemi Sayısallaştırıcıdan çıkış (Quit digitizer) tuşuna basılarak kapatılır. Gelen ekranda değişiklikleri kaydet uyarısına Evet (Yes) denilerek çıkış işlemi gerçekleştirilir. Daha sonra Katman Yöneticisi ekranında Calisma_Siniri vektör dosyası görülecektir. Bu vektör dosya üzerinde fare ile sağ tuş yapılır. Açılan menüden, Seçilen haritadan hesaplanabilir bölge oluştur (Set computational region from selected map(s)) seçeneğine basılır (Şekil 5.7). Bu şekilde topografik analizler sadece çizilen vektör alan içinde yapılabilecektir.

GRASS yazılımı aracılığı ile raster yükseklik haritasından eğim haritası üretmek için
Raster → Arazi analizi → Eğim ve bakı (Raster → Terrain analysis → Slope and aspect [r.slope.aspect]) seçilerek r.slope.aspect penceresi aktif hâle getirilir.Açılan r.slope.aspect penceresinden eğim haritası üretmek için Gerekli (Required) bölümünden Girdi raster yükseklik haritasının adı (Name of input elevation raster
map) olarak STRM_dem seçilir.r.slope.aspect penceresinde Çıktılar (Outputs) sekmesine basılır. Çıktı eğim raster haritasının adı (Name for output slope raster map) olarak Egim_haritasi yazılır.r.slope.aspect penceresinde Ayarlar (Settings) sekmesine basılır. Eğim raporlama formatı (Format for reporting the slope) alanında eğim birimi olarak yüzde (percent) seçilir. Ardından Çalıştır (Run) sekmesine basılarak eğim haritası üretilir.

Üretilen eğim haritasındaki renkleri değiştirmek ve renklerin ne anlama geldiğini görmek için Raster → Renkleri yönet → Renkleri interaktif olarak yönet (Raster → Manage colors → Manage colors interactively) seçiniz. Açılan Raster harita için Yeni renk tablosu oluştur (Create new color table for raster map) penceresinden Raster haritayı seç (Select raster map) alanından Egim_haritasi seçilir. Açılan alandan renklerin değerleri görülür (Şekil 5.13). Bu pencerede renklerin tanımladığı eğim değerleri Tablo 5.1’de verilmiştir. Eğer istenirse renkler üzerine basılarak renkler değiştirilebilir.

Kırmızı.Tablo:5.1

Eğim haritasında beyaz renk ya eğimin %0 olduğunu ya da o yerle ilgili herhangi bir veri olmadığını ifade eder. Tablo:5.1

GRASS yazılımı aracılığı ile raster yükseklik haritasından bakı haritası üretmek için Raster → Arazi analizi → Eğim ve bakı (Raster → Terrain analysis → Slope and aspect [r.slope.aspect]) seçilerek r.slope.aspect penceresi aktif hâle getirilir. Açılan r.slope.aspect penceresinden eğim haritası üretmek için Gerekli (Required) bölümünden Girdi raster yükseklik haritasının adı (Name of input elevation raster map) olarak STRM_dem seçilir.r.slope.aspect penceresinde Çıktılar (Outputs) sekmesine basılır. Çıktı bakı raster haritasının adı (Name for output slope raster map) olarak Bakı_haritasi yazılır. Daha sonra Çalıştır (Run) sekmesine basılarak bakı haritası oluşturulur.

Bakı haritasını farklı renkle renklendirmek için Renk tablosu yükle (Load color table) alanından aspectcolr seçilir. Ardından Set sekmesine basılarak renk aralığı 0-360 derece arasında 90 derece aralıklı olarak renklendirilir. Uygula (Apply) sekmesine basıldığında mevcut bakı haritası aspectcolr renk tablosuna göre renklendirilir. Tamam (OK) sekmesine basarak pencere kapatılır.

Raster yükseklik verilerinden gölgeli kabartma haritası üretmek için Raster → Arazi analizi → Gölgeli kabartma hesapla (Raster → Terrain analysis → Compute shaded relief[r.relief]) seçilerek r.relief penceresi aktif hâle getirilir.Açılan r.relief penceresinden gölgeli kabartma haritası üretmek için Gerekli (Required) bölümünden Girdi raster haritası adı (Name of input aster map) olarak STRM_ dem seçilir. Çıktı gölgeli kabartma haritasının adı (Name for output shaded relief  map) olarak Golgeli_Kabartma girilir.r.relief penceresinden Güneş pozisyonu (Sun position) sekmesine basılır. Bu pencereden Güneşin yatay düzlemden olan derece olarak yükseliği (Altitude of sun in degrees above the horizon) kısmına 30 yazılır. Kuzeyden doğuya güneşin azimut derecesi (Azimuth of the sun in degrees to the east of north) kısmı ise 45 olarak girilir.r.relief penceresinden Seçimlik (Optional) sekmesine basılır. Bu pencereden, Kabartmanın abartma faktörü (Factor for exaggretating relief) 5 olarak girilir. Ardından Çalıştır (Run) sekmesine basılarak gölgeli kabartma haritası üretilir.

Raster yükseklik verisinden eş yükselti eğrisi üretmek için Raster → Arazi analizi → Eş yükselti eğrileri üret (Raster → Terrain analysis → Generate contour lines [r.contour])seçilir.Açılan r.contour penceresinden Gerekli (Required) sekmesi altından Girdi raster haritası adı (Name of input raster map) olarak SRTM_dem girilir. Çıktı vektör haritasın adı (Name for output vector map) olarak Esyukselti_haritasi girilir.r.contour penceresinden Eşyükselti seviyeleri (Contour levels) sekmesine basılır. Bu sekme altından, Eşyükselti eğrileri aralığı (Increment between contour levels) değeri olarak 25 metre girilir. En küçük eşyükselti eğrisi (Minimum contour levels) olarak 100 m girilir. En büyük eşyükselti eğrisi (Maximum contour level) olarak 3070 girip Çalıştır (Run) sekmesine basılır.

Üretilen eş yükselti haritası vektör formatındadır. Bu harita farklı yazılımlarda kullanılmak istendiğinde dışarı aktarılması gerekmektedir. Bu işlem için Dosya → Vektör haritayı dışa aktar → Temel dışa aktarım formatları (File → Export vektor map → Common export formats [v.out.ogr]) seçilir.Açılan v.out.ogr penceresinden Dışarı aktarılacak girdi vektör harita adı (Name of input vector map to export) olarak üretilen Esyükselti_haritasi seçilir. Çıktı OGR veri kaynağı adı (name of output OGR datasource) olarak çıktı haritanın kayıt edileceği dizin yazılır. Bu uygulama için dizin D:\UA2 olarak belirlenmiştir. Yazdırılacak veri formatı (Data format to write) bölümünden verinin dönüştürülmek istendiği format (DXF, DGN vb.) seçilir. Bu çalışma için ESRI_shapefile veri formatı seçilmiştir. Gerekli seçimler yapıldıktan sonra Çalıştır (Run) sekmesine basılarak üretilen vektör harita shapefile olarak dışarı aktarılır.

Belirtilen yerin %0-%2 eğim aralığında olduğunu göstermektdir.Tablo:5.1

Eğim haritasınd belirtilen yerin eğiminin %15-%30 arasında olduğunu göstermektedir.Tablo:5.1

Belirtilen yerin eğiminin %5-%10 arasında olduğunu göstermektedir.