GRASS Yazılımının Mimarisi, Temel Kavramlar ve Genel Fonksiyonlar

GPL (General Public License - Genel Kamu Lisansı) çok sayıda kullanıcı tarafından tercih edilen özgür bir yazılım lisansıdır. Bu lisans son kullanıcılara yazılımları ücretsiz olarak kullanma, üzerinde değişiklikler yapma ve yazılımı paylaşma olanağı tanımaktadır. Açık kaynak kodlu yazılımların ticari amaçla kullanılmasından rahatsız olunmasıyla geliştirilmiştir.

GRASS (Geographic Resources Analysis Support System – Coğrafi Kaynaklar Analizi ve Destek Sistemi) kelimelerinin baş harflerinin kısaltılması ile oluşmuştur. GRASS yazılımı tamamen açık kaynak kodlu ücretsiz bir yazılımdır. GRASS mekânsal veri yönetim ve analiz, görüntü işleme, grafik / harita üretimi, mekânsal modelleme ve görselleştirme için kullanı- lan ücretsiz bir Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) yazılımıdır.

Yazılım açık kaynak kodlu bir yazılım olduğu için birçok yazılımcı tarafından geliştirilmekte ve güncellenmektedir. Bundan dolayı birçok versiyonu bulunmaktadır. Kitabı- mızda 2015 yılı itibarıyla en güncel versiyon olan GRASS GIS 7.1 versiyonu anlatılacaktır.

Select GRASS GIS database directory fonksiyonunda GRASS verileri bir veritabanı (database) içerisinde tutulurlar. Bu klasör ya yeniden oluşturulur ya da var olan bir klasör seçilir. 

Yeni (new) sekmesine basıldığında kolayca yeni bir konum (lokasyon) oluşturulabilir (Şekil 4). Bu tuşa basıldığında projeksiyon sisteminin tanımlanması için bir seri ekrana gelecektir. Bu gelen ekranlarda gerekli ayarlamalar yapıldıktan sonra konum tanımlanması gerçekleştirilmiş olur

Konum (lokasyon) belirlemesi yapıldıktan sonra birçok harita çalışma dosyası (Mapset) oluşturulabilir. Bu dosyaların hepsi konum (location) klasörünün alt klasörü olacak şekilde dosyalar oluşturur. Yeni (New) sekmesine basılarak bilgisayarınızda yeni harita çalışma dosyaları oluşturulabilir

Var olan bir konum (location) ve çalışma dosyası (Mapset) seçtiğinizde veya yeni bir konum ve çalışma dosyası oluşturulduktan sonra Start GRASS tuşuna basılarak GRASS GIS yazılımı çalıştırılır.

GRASS GIS yazılımı, işletim sisteminin özelliğine göre farklı dil ayarlarında olabilmektedir. Bilgisayar sisteminiz İngilizce ise yazılım İngilizce görünecektir, sisteminiz Türkçe ise yazı- lım Türkçe dil desteği ile gelecektir. Ancak yazılımın Türkçe komutlarında bazı eksiklikler bulunmaktadır. Bundan dolayı anlatımın kolay olması açısından bazı komutlar Türkçeleştirilerek aktarılmaktadır. Ancak Türkçelerinin yanında parantez içerisinde İngilizce karşılıkları da yazılmaktadır. Ayrıca yazılımın çalıştırılmasından sonra Ayarlar (Settings) menüsünden Tercihler (Preferences) > Görünüm (Appearance) > Dil seçenekleri seçme (Choose language) menüsünün altından İngilizce ve/veya Türkçe dilleri seçilebilir.

Yeni GRASS Konum Tanımlaması (Define new GRASS Location) ekranı üç kısımdan oluşmaktadır. Bunlardan birincisi Veri Klasörü (GIS Data Directory) veritabanı klasörünü ifade etmektedir. Örneğimizde “D:\Uzaktan Algılama”dır. İkinci alan ise Proje Konumu (Project Location) proje dosyasının isminin yazılacağı alandır. Üçüncü alan ise Konum Başlığı (Location Title) olarak isimlendirilen alandır. Burası isteğe bağlı olarak yazılabilen bir alandır.

Yeni harita isminde /@,=*~ ve boşluk gibi karakterler yazılamaz, Türkçe karakter kullanılamaz.

GRASS yazılımının asıl ana iki ekranı ile GRASS oturumu başlatılmış olur. Burada birinci ekran Katman Yöneticisi, ikinci ekran ise Harita Görüntüleme Penceresi’ dir.

Katman yöneticisi, GRASS ekranlarını oluşturma ve yönetmeye yönelik interaktif bir arayüz sağlar. Bu yöneticide, görünen harita katmanlarını yönetmeye yarayan bir araç çubuğu, katmanların açılır ağaç menü şeklinde gösterildiği ve hangi harita katmanının görünür olduğu ya da düzenlendiğini gösteren bölüm, komut çıkış penceresi ve interaktif komut satırı bulunmaktadır.

Katman yöneticisi ekranı toplam 5 alt bölümden oluşmaktadır.

1. Bölüm: Harita katmanları (Map layers) sekmesidir. Bu sekmede Harita gösterim ekranında gösterilen harita katmanlarının listesi yer alır.

2. Bölüm: Komut konsolu (Command console) sekmesidir. Bu sekmede diret komutlar yazılarak GRASS’ın bütün fonksiyonları çalıştırılabilir.

3. Bölüm: Modül arama (Search modules) sekmesidir. Burada aramak istediğimiz modülü yazıp Çalıştır (Run) tuşuna basılarak modülün nerede olduğu, bulanabilir.

4. Bölüm: Veri kataloğu (Data catalog) sekmesidir. Bu sekmede görüntülerimiz ağaç dağılımını gösterilmektedir.

5. Bölüm: Python Shell sekmesidir. Bu sekme ile Python programlama dilinde istenilen kodlar yazılarak farklı uygulamalar yapılabilir

Harita görüntüleme penceresi, pencereye sabitlenen ya da ayırılabilen bir araç çubuğu, bir ya da birden fazla katmanın görüntülenebildiği bir harita alanı ve haritanın görüntülendiği coğrafi bölge ile ilgili bilginin bulunduğu bir durum çubuğunu içerir.

Raster ve vektör haritalarda sorgu seçildiğinde karşımıza 2 farklı seçenek çıkmaktadır. Bunlar:

Görüntü Modu: Seçilmiş rasterda sorgu yapar. Haritalar sorgudan önce seçilmiş olmalıdır. Vektör tablolar ve tematik vektör haritalar sorgulanamaz. Sorgu sonuçları konsol penceresinde gösterilir (bk. r.what, v.what).

Düzenleme Modu: Vektör haritayı düzenleme modunda sorgular. Sorgulama sonuç- ları, sorgulanan vektör özniteliklerinin düzenlenmesine izin verecek bir formda görüntülenir.

GRASS yazılımında raster ve/veya vektör verilerimizin görüntülenebilmesi için, öncelikle tanımladığımız veritabanına eklenmesi gerekmektedir. Bunun için File (Dosya) menüsü altında Import raster data (Raster verisi ekle) sekmesinde Common formats import (Yaygın formatları ekle) tuşuna basılır. Raster veri eklendikten sonra Harita Görüntüleme Penceresinde raster görüntümüz siyah beyaz olarak görülmektedir.

Metaveri, verinin verisi anlamına gelir. Yani bir veri hakkında daha detaylı bilgi edinilmesidir.

Bir raster verinin metaverisini görebilmek için Raster menüsünün altında Rapor ve istatistikler (Reports and statistics) menüsündeki Temel raster meta verisi açılır. Açılan menüye konsoldan r.info ile de ulaşılabilir. Hangi verinin metaverisi isteniyorsa seçilip Çalıştır (Run) tuşuna basılır. Bütün bu işlemler yapıldığında raster verinin hücre sayısı (Cell), koordinat sistemi parametreleri, mekânsal çözünürlük bilgileri gibi daha birçok bilgi karşımıza gelmektedir. 

Mekânsal çözünürlük görüntüde ayırt edilebilir detay seviyesini gösteren bir özelliktir. Diğer bir ifade ile bir uydu görüntüsünde görünen detaylar algılayıcının mekânsal çözünürlüğüne bağlı olup bu değer görüntünün en küçük elemanı olan bir pikselin yeryüzündeki kapladığı alana karşılık gelmektedir

Raster verinin eklenmesi için komut konsoluna r.in.gdal komutu yazılmalıdır.