UYGUR TÜRKÇESİ

Uygurca transliterasyonda ‘RKYM TWYK’M’DY olan sözlerin transkripsiyonu “erkim tükemedi” şeklinde olacaktır.

Yanlızca B seçeneğinde isimden fiil yapım eki bulunmaktadır. Bu kelimenin yapısı şöyledir: yarlıġḳa- ‘buyurmak’ < yar- ‘hüküm vermek’ –(ı)l ‘hüküm verilmek’ [edilgenlik eki] –(ı)ġ ‘hüküm, karar’ [fiilden isim yapım eki: orta hece düşmesi ile yarlıġ] +ḳa [isimden fiil yapım eki] –dı [3. tekil kişi belirli geçmiş zaman] 

(Kelimenin çözümlemesiyle ilgili olarak kitabının 37. sayfasına bakınız.)

Cümledeki işaretli kısmın doğru çözümlemesi şöyledir: tıd- ‘engellemek’-u u- ‘muktedir olmak’ [yardımcı fiili zarf-fiil eki ile asıl fiile bağlanmış birleşik fiil çekimi] -ma [olumsuzluk eki] -dım [1. tekil kişi belirli geçmiş zaman eki]

Yalnızca E seçeneğindeki "ķataġlanın͡g" kelimesinde emir eki bulunmaktadır: ķat(a)ġ ‘katı, sert’< ķat- ‘katılaşmak; daralmak’ -(a)ġ [fiilden isim yapım eki] +la- [isimden fiil yapım eki]-n [dönüşlülük eki] -(ı)͡ng     [2. çoğul kişi emir eki]

Metnin doğru çevirisi C seçeneğinde verildiği gibi “Engellemeye gücüm yetmedi. Kudretim yetmedi. İstemeksizin yolluyorum. Şimdi siz zahmete katlanın.” şeklindedir.

Metinde erkim kelimesinde iyelik, tıdu umadım birleşik fiilinde zarf-fiil, tükemedi kelimesinde belirli geçmiş zaman ve ķataġlanın͡g kelimesinde isimden isim yapım eki bulunmaktadır. Ancak hiçbir kelime sıfat-fiil eki yoktur.

Cümlede geçen “amtı” kelimesi “şimdi” anlamında bir zarftır.

Cümlede geçen ķan͡gı ve aşı suvı köliki kergekin kelimelerinde iyelik, tiginke kelimesinde yönelme durumu,  alķu tüketi birip uzatıp kelimelerinde zarf-fiil ve üketi uzatıp öntürdi kelimelerinde ise ettirgenlik görevindeki fiilden fiil yapım eki bulunmaktadır. Ancak cümledeki hiçbir kelimede eşitlik durumu eki bulunmaz.

Metinde geçen kölik kelimesi yük hayvanı anlamına gelmektedir.

Yalnızca E seçeneğindeki tüketi “tam, tamamen, eksiksiz” kelimesinde kalıplaşmış zarf-fiil eki bulunur: tüketi < tüket- “tüketmek” [fiil kökü]  -i [zarf-fiil eki]. Diğer seçeneklerde zarf-fiil eki yoktur.

Uygurca tranliterasyonu olan sözlerin doğru transkripsiyonu şu şekildedir:

“tıdu umadım” ifadesinin kök ve eklerine doğru olarak ayrılmış biçimi şu şekildedir:

tıdu umadım “engelleyemedim”
tıd- ‘engellemek’-u u- ‘muktedir olmak’ [yardımcı fiili zarf-fiil eki ile asıl fiile bağlanmış birleşik fiil çekimi] -ma [olumsuzluk eki] -dım [1. tekil kişi belirli geçmiş zaman eki]

 kelimesinde isimden isim yapma eki bulunmaktadır.

“isen tükel teggey siz” cümlesi günümüz Türkçesine “Sağ salim (oraya) erişeceksiniz.” şeklinde çevrilir.

“ol linxua yoluġ yoġuru yoġuru usar siz” ibaresinin doğru çevirisi “O lotus yolunu geçebilirseniz” şeklindedir.

“ol linxua yoluġ yoġuru yoġuru usar siz” ibaresinde altı işaretlenen ‘yoġuru usar siz’ ifadesinin kök ve eklerine doğru olarak ayrılmış biçimi şu şekildedir:

yoġur- ‘bata çıka yürümek’ < yoġ- ‘oğmak, çiğnemek’ -ur [ettirgenlik eki]-u u- ‘muktedir olmak’ [yardımcı fiili zarf-fiil eki ile asıl fiile bağlanmış birleşik fiil çekimi] -sar [şart eki] -siz [2. çoğul kişi eki]

Metinde tip “diyerek” kelimesinde zarf-fiil, ınaru “öteye, ileriye” kelimesinde yön gösterme,  ötünti “talepte bulundu” kelimesinde belirli geçmiş zaman ve közünür mü kelimesinde geniş zaman eki bulunmaktadır. Metindeki hiçbir kelimede sıfat-fiil eki yoktur.

Metinde geçen solap “zincirledi” kelimesinde isimden fiil yapma eki bulunmaktadır. Bu kelime kök ve eklerine şu şekilde ayrılır:

Yalnızca turġurdı “durdurdu, sabitledi” kelimesinde ettirgenlik işlevinde fiilden fiil yapan ek bulunmaktadır. Bu kelime şu şekilde kök ve eklerine ayrılır:

A seçeneğindeki ögüzke “okyanusa” kelimesinde yönelme, B’deki barça “hepsi” kelimesinde eşitlik, D’deki muntuda “buradan” kelimesinde bulunma-çıkma ve E’deki yoluġ “yolu” kelimesinde ise belirtme durumu eki vardır. Oysa C’deki avıçka “yaşlı adam” kelimesinde herhangi bir durum eki yoktur.