UYGUR TÜRKÇESİ

lag

ag

9. yy

Budizm

Çince

Suvarnaprabhasa sutra

Arpın Çor Tigin

Mani ve Uygur alfabesi ile yazılmıştır.

b ~ m değişimi

Maniheist çevrede yazılmış olduğu sanılan, Türk-runik harfleriyle yazılı olan eser Irk Bitig “Fal Kitabı”dır.

A. Von Gabain, Orhun ve Uygur Türkçelerini, Eski Türkçe (Alttürkische) adı altında değerlendirerek Alttürkische Grammatik adıyla bir gramer kitabı yazmıştır.

İki ağız arasındaki farklılık bu seslerden ibaret değildir. n ağzında yazılmış bir Mani metninde karşımıza çıkacak en önemli farklılık, bağlama ünlüsü olarak ve bazı sözlerin tabanlarında birinci hecenin dışında /ı/ ve /i/ seslerinin yerine /a/ ve /e/’nin gelmesidir. Mani metinlerinde tapıġ “hürmet, hizmet, huzur” tapaġ; sarsıġ “kaba” sarsaġ; yalıŋ “yalın, çıplak” yalaŋ; tarıġ “ekin, darı” taraġ; balıḳ “balık; şehir” balaḳ olmuştur.

Koço Uygur Kağanlığı zamanında İpek Yolu üzerindeki Hami, Koço ve Beşbalık’a yerleşen, kervan yollarından alınan vergilerle refah düzeylerini artıran Uygurlar, inandıkları Budizme, Maniheizme, Hıristiyanlığa ait eserleri kendi dillerine çevirmişlerdir. Çoğunluğunu Budist ve Maniheist Uygurların verdiği bu eserler Soğdça, Çince, Toharca, Sanskritçe ve Tibetçeden çevrilmiştir.

Maniheizm: 216-277 yılları arasında yaşamış olan Mani tarafından kurulmuştur. Mani, Hıristiyanlık, Zerdüştlük ve Burkancılığın yararlı gördüğü noktalarını toplayarak kendi sistemini kurmuştur.

Uygurca denilince, Uygur yazısı ile yazılmış, yazılış yılı belirlenebilen en eski metnin yazıldığı dönem olan 9. yy’dan başlatılarak yüzyıllarca altın devresini yaşamış, en eski Türk kültür dilini anlıyoruz.

Toharcadan genişletmelerle Uygurcaya çevrilen Maitrisimit, bu şekilde körünç “görülecek şey, sahne eseri” olarak yazılmıştır.

Toharcadan genişletmelerle Uygurcaya çevrilen Maitrisimit, bu şekilde körünç “görülecek şey, sahne eseri” olarak yazılmıştır. /…/ Ayrıca başka Uygur metinlerinde körünçlük ‘üzerinde gösteri yapılan yüksek yer, sahne’, körünççi ‘seyirci’, körünçlemek ‘seyretmek’ gibi sözcüklerin geçmesi Uygurlarda tiyatro sanatının varlığını doğrular niteliktedir.

Budist Türk edebiyatında Çince’den çevrilmiş uydurma (=apocryphal) sutra’lar da vardır. Sekiz Yükmek “Sekiz Yığın” adlı sutra, bu türe girmektedir.