UYGUR TÜRKÇESİ - Deneme Sınavı - 11

aruķ ‘yorgun’< ar- ‘yorulmak’ -uķ [fiilden isim yapım eki] +ı [3. tekil kişi iyelik eki] alng͡u- ‘kötüleşmek, bozulmak’ < al- ‘ele geçirmek, geri almak’ -(ı)ng͡ ‘kötü, fena’ [fiilden isim yapım eki] +u- [isimden fiil yapım eki] -dı [3 tekil kişi belirli geçmiş zaman] tepre- ‘kımıldamak’ < tepir ‘kıpırtı sesi’ +e- [isimden fiil yapım eki] -(y)ü [zarf-fiil eki]

aġu ‘zehir’ +luġ [isimden isim yapım eki; isimleri sıfatlaştırır] ıraķ ‘uzak’ < ıra- ‘uzaklaşmak’ -ķ [fiilden isim yapım eki] +tın [çıkma durumu eki] sayu ‘her, her biri’ < sa- ‘saymak’ -(y)u [kalıplaşmış zarf-fiil eki]

yoġur- ‘bata çıka yürümek’ < yoġ- ‘oğmak, çiğnemek’ -ur [ettirgenlik eki]-u u- ‘muktedir olmak’ [yardımcı fiili zarf-fiil eki ile asıl fiile bağlanmış birleşik fiil çekimi] -sar [şart eki] -siz [2. çoğul kişi eki]

Bunların ardından 1919’da Uigurica III’ü
de çıkarmış Müller’in ölümünden sonra 1931’de onun bıraktığı materyallerden A. v.
Gabain Uigurica IV’ü yayımlamıştır.

Metnin günümüz Türkçesine doğru çevirisi A seçeneğinde olduğu gibi “Biri (şöyle) der: Kazanç konusunda tarla ekip biçmekten iyisi yoktur.” şeklindedir.

Metinde geçen igid- fiili Eski Uygur Türkçesinde metin içinde “yetiştirmek, beslemek” anlamında kullanılmıştır.

Metinde işaretlenen igidser  kelimesini doğru çözümlemesi D seçeneğinde doğru verilmiştir: igid- ‘yetiştirmek, beslemek’ < ig- ‘eğmek’-(i)d [fiilden fiil yapım eki: pekiştirme görevindedir] -ser [şart eki]

Metnin günümüz Türkçesine doğru çevirisi şöyledir: Biri (de şöyle) der ki: “Koyun ve at beslenirse, yıldan yıla sayıları artar, (kişi) zengin olur”

Metinde yalnızca yılın͡ga kelimesinde durum eki bulunmaktadır: yılın͡ga ‘her yıl’ < yıl ‘yıl’ +ı [3. tekil kişi iyelik eki] +n͡ga [yönelme durumu eki]

İşaretli kelimenin doğru çözümü E seçeneğinde verilmiştir: ķantur- ‘kandırmak, doyurmak’ < ķan- ‘kanmak, doymak’ -tur [ettirgenlik eki] –ġalı [zarf-fiil eki]

Yalnızca E seçeneğinde isimden isim yapma eki bulunmaktadır. Kelimenin doğru çözümü şöyledir: bulunçusuz ‘bulunmaz, ender’ < bul- ‘bulmak, ele geçirmek’ -(u)n [dönüşlülük eki] –ç [fiilden isim yapım eki] +çu [isimden isim yapım eki] + suz [isimden isim yapım eki: yokluk sıfatları üretir]

Metinde geçen köngülteki kelimesinde bulunma durumu eki, küsüşin kelimesinde belirtme durumu eki, ķanturġalı kelimesinde zarf-fiil ve saķınsar ile bulsar kelimelerinde ise şart eki bulunmaktadır. Ancak hiçbir kelimede sıfat-fiil eki yoktur.

Cümlede geçen küsüş kelimesinde ünlü daralması olayı bulunmaktadır: küsüş ‘arzu, istek’ < küse- ‘istemek’ -ş [fiilden isim yapım eki: -ş eki burada olduğu gibi kendisinden önceki ünlüyü daraltabilir. Örnek: alķa- ‘övmek’ fakat alķış]

Cümlenin günümüz Türkçesine doğru çevirisi B seçeneğinde verildiği gibi olacaktır: gönüldeki (nefsinin yapmaya zorladığı) arzularını kandırmak için tefekkür ederken bulunmaz çintamani incisini (düşünce mücevherini = mutlak hakikati) bulacak olursa /…/

Uygurca transliterasyonda ‘RKYM TWYK’M’DY olan sözlerin transkripsiyonu “erkim tükemedi” şeklinde olacaktır.

Yanlızca B seçeneğinde isimden fiil yapım eki bulunmaktadır. Bu kelimenin yapısı şöyledir: yarlıġḳa- ‘buyurmak’ < yar- ‘hüküm vermek’ –(ı)l ‘hüküm verilmek’ [edilgenlik eki] –(ı)ġ ‘hüküm, karar’ [fiilden isim yapım eki: orta hece düşmesi ile yarlıġ] +ḳa [isimden fiil yapım eki] –dı [3. tekil kişi belirli geçmiş zaman] 

(Kelimenin çözümlemesiyle ilgili olarak kitabının 37. sayfasına bakınız.)

Cümledeki işaretli kısmın doğru çözümlemesi şöyledir: tıd- ‘engellemek’-u u- ‘muktedir olmak’ [yardımcı fiili zarf-fiil eki ile asıl fiile bağlanmış birleşik fiil çekimi] -ma [olumsuzluk eki] -dım [1. tekil kişi belirli geçmiş zaman eki]

Yalnızca E seçeneğindeki "ķataġlanın͡g" kelimesinde emir eki bulunmaktadır: ķat(a)ġ ‘katı, sert’< ķat- ‘katılaşmak; daralmak’ -(a)ġ [fiilden isim yapım eki] +la- [isimden fiil yapım eki]-n [dönüşlülük eki] -(ı)͡ng     [2. çoğul kişi emir eki]

Metnin doğru çevirisi C seçeneğinde verildiği gibi “Engellemeye gücüm yetmedi. Kudretim yetmedi. İstemeksizin yolluyorum. Şimdi siz zahmete katlanın.” şeklindedir.

Metinde erkim kelimesinde iyelik, tıdu umadım birleşik fiilinde zarf-fiil, tükemedi kelimesinde belirli geçmiş zaman ve ķataġlanın͡g kelimesinde isimden isim yapım eki bulunmaktadır. Ancak hiçbir kelime sıfat-fiil eki yoktur.