UYGUR TÜRKÇESİ - Deneme Sınavı - 10

Cümlede geçen “amtı” kelimesi “şimdi” anlamında bir zarftır.

Cümlede geçen ķan͡gı ve aşı suvı köliki kergekin kelimelerinde iyelik, tiginke kelimesinde yönelme durumu,  alķu tüketi birip uzatıp kelimelerinde zarf-fiil ve üketi uzatıp öntürdi kelimelerinde ise ettirgenlik görevindeki fiilden fiil yapım eki bulunmaktadır. Ancak cümledeki hiçbir kelimede eşitlik durumu eki bulunmaz.

Metinde geçen kölik kelimesi yük hayvanı anlamına gelmektedir.

Yalnızca E seçeneğindeki tüketi “tam, tamamen, eksiksiz” kelimesinde kalıplaşmış zarf-fiil eki bulunur: tüketi < tüket- “tüketmek” [fiil kökü]  -i [zarf-fiil eki]. Diğer seçeneklerde zarf-fiil eki yoktur.

Metinde tek bir yüklem vardır. Bu yüklem de şöyle çözümlenir: yorı- ‘ilerlemek’ –zun [3. tekil kişi emir eki]. Dolayısıyla cümlede yalnızca fiil çekim eklerinden yalnızca emir kipi bulunmaktadır.

Cümledeki evimni kelimesinde belirtme, minte kelimesinde ayrılma-çıkma, erke ve begke kelimelerinde yönelme; tegmetin, tutup ve asrap kelimelerinde zarf-fiil eki bulunmaktadır. Ancak cümlede sıfat-fiil eki almış herhangi bir kelime bulunmaz.

Cümledeki minte kin “benden sonra” anlamına gelir. Dolayısıyla buradaki kin “sonra” anlamında bir edattır.

Cümlesinin Türkiye Türkçesine doğru çevirisi A seçeneğinde verildiği gibi “Benden sonra başka bir kimse ile evlenmeden, evimi idare edip, oğlum Altmış-Kaya’nın terbiyesi ile meşgul olsun.” şeklindedir.

12 Hayvanlı Türk Takvimi, 12 yılın 5 katı olan 60 yıllık devrelerden oluşan bir sistemdir.

12 Hayvanlı Türk Takvimi, 12 yılın 5 katı olan 60 yıllık devreleri ile Köktürklerde, Uygur Türklerinde, Tuna Bulgarlarında, İtil Bulgarlarında kullanılmış olup, Türkler arasında çok yaygın bir sistem olmuştur.

12 Hayvanlı Türk Takvimine göre yunt yıl, at yılıdır.

“minte kin erke begke tegmetin evimni tutup oġlum altmış ḳayanı asrap yorızun” cümlesinde geçen asra- fiili metinde “terbiye etmek ”anlamında kullanılmıştır.

İsmi bilinen ilk Türk şairi Aprın Çor Tigin’dir.

İlk Türk şairi olarak bilinen Aprın Çor Tigin’in Türk lirik şiirinin ilk ve en eski örneği olarak gösterilen aşk konulu bir şiiri vardır. Bu şiir Maniheist yazmalar arasındadır.

Bögü Kağan’ın yapmış olduğu Çin seferinin kağan ve onun halkı için en önemli sonucu, kağanın Mani dinini resmen kabul etmesidir (Ş. Tekin, “Mani Dininin Uygurlar Tarafından Devlet Dini Olarak Kabul Edilişinin 1200. Yıldönümü Dolayısı İle (762-1962)”, TDAY-Belleten 1962, s. 1-11). Bu olay Türk kültür tarihinde de yerini almış, tarihte Bögü Kağan’ın adı Mani dinini resmî din olarak kabul ettiren hükümdar olarak kalmıştır.

Uygurca tranliterasyonu “NT’ ‘WYTRW olan sözlerin transkripsiyonu "anta ötrü" dür. Doğru yanıt B'dir.

ķazġan ‘kazanmak’ +sar [şart eki]dir. Doğru yanıt A'dır.

Uygurca transliterasyonu PYR T’RYS’R MYNK TWYM’N PWLWR olan cümlenin transkripsiyonu "bir tarısar ming tümen bolur" şeklindedir. Doğru yanıt E'dir.

Yüz doğuya bakarken arkamızda kalan yön ise batıdır. Kidin kelimesinin asıl anlamının ‘arka; sonra’ olmasına rağmen bir yön ismi olarak da kullanılmasının nedeni budur. Doğru yanıt C'dir.

Bulunçusuz ‘bulunmaz, ender’ < bul- ‘bulmak, ele geçirmek’ -(u)n [dönüşlülük eki] -ç [fiilden isim yapım eki] +çu [isimden isim yapım eki] + suz [isimden isim yapım eki: yokluk sıfatları üretir] Doğru yanıt B'dir.