UYGUR TÜRKÇESİ - Deneme Sınavı - 10

illeg ‘memleket, devlet sahibi, hükümdar’ < il ‘ülke, memleket, devlet’ +leg [isimden sıfat yapım eki: +lıġ / +lig eki]

amraḳ ‘sevgili’ < amra- ‘sevmek, hoşlanmak’ –ḳ [fiilden isim yapım eki]

YRLYX X’DY ’’MR’X ’WYKWKWM
yarlıġ-ḳadı amraḳ ögüküm
buyurdu: “Sevgili yavrucuğum!

kün ‘gün’ +i [3. tekil kişi iyelik eki] +nge͡ [yönelme durumu eki]

til ‘söz; dedikodu’ +i [3. tekil kişi iyelik eki] +nge͡ [yönelme durumu eki]

Orhun ve Uygur Türkçelerini, Eski Türkçe (Alttürkische) adı altında değerlendiren Gabain, yazmış olduğu gramerinde (Alttürkische Grammatik, Leipzig, 1941), “Uygurca” kavramını açıklarken bu yazı dili içerisinde, başta Uygurlar olmak üzere beş boyun ağız özelliklerinin görüldüğünü söyler, fakat bu boyların hangileri olduğunu belirtmez.

Bu bilgi doğrultusunda doğru cevap A şıkkıdır.

Mani metinlerinde tapıġ “hürmet, hizmet, huzur” tapaġ; sarsıġ “kaba” sarsaġ; yalıŋ “yalın, çıplak” yalaŋ; tarıġ “ekin, darı” taraġ; balıḳ “balık; şehir” balaḳ olmuştur.

Bu bilgi doğrultusunda doğru cevap B şıkkıdır.

Koço Uygur Kağanlığı zamanında İpek Yolu üzerindeki Hami, Koço ve Beşbalık’a yerleşen, kervan yollarından alınan vergilerle refah düzeylerini artıran Uygurlar, inandıkları Budizme, Maniheizme, Hıristiyanlığa ait eserleri kendi dillerine çevirmişlerdir. Çoğunluğunu Budist ve Maniheist Uygurların verdiği bu eserler Soğdça, Çince, Toharca, Sanskritçe ve Tibetçe'den çevrilmiştir.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap C şıkkıdır.

19. yüzyılın sonlarında Orhun ve Yenisey vadisinde Orhun yazıtları bulunup 1893’te V. Thomsen tarafından okunduktan sonra Batı bilim dünyasında Türkoloji araştırmalarına ilgi birdenbire artmış, Türklerden kalan daha başka yazılı belgeleri ele geçirmek için bilim kuruluşları Doğu Türkistan’a seferler düzenlemeye başlamıştır. 1889’den Birinci Dünya Savaşı’na kadar süren bu araştırma gezilerine Fin, Rus, İngiliz, Alman, Fransız, Japon, İsveçli ve Çinli bilim adamları katılmışlardır. Doğu Türkistan’a yapılan araştırma gezilerinin ilki Ruslar tarafından gerçekleştirilmiştir. İlk Rus heyeti, G. E. Grumm-Grjimaylo ve M. V. Pevtsov başkanlığında 1889-1890 yıllarında düzenlenmiştir.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap D şıkkıdır.

Aurel Stein’in 1900-1901, 1906-1908 ve 1913-1915 tarihlerinde yaptığı araştırma gezilerinde elde ettiği yazmalar, bugün İngiltere’de yer almaktadır. Stein, 1906-1908 yıllarında yaptığı araştırmalarda ‘Bin Buda Mağaraları’nı bulmuştur. Bura dan elde ettiği 24 sandık malzemeyi Londra’ya göndermiştir.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap E şıkkıdır.

Uygurca tranliterasyonu “KWYRWR ’RTY” olan sözcüklerin transkripsiyonu “körür erti” şeklindedir.

tarı- ‘toprağı ekip biçmek’, suva- ‘sulamak’ < suv ‘su’ +a [isimden fiil yapım eki], yulı- ‘çekip çıkarmak, karmak’, suḳ- ‘gagalamak’, kuru- ‘kurumak’

ḳılınç ‘iş’ < kıl- ‘kılmak, yapmak’ –(ı)n ‘kendisi yapmak’ [dönüşlülük eki] –ç [fiilden isim yapım eki], adruḳ ‘başka’ < ad- ‘ayrı olmak’ –(ı)r ‘ayırmak’ [ettirgenlik eki] -uḳ [fiilden isim yapım eki], tınlıġ ‘canlı’ < tın ‘nefes’ +lıġ [isimden sıfat yapım eki], uz ‘usta, mahir’ < u- ‘yapabilmek’ –z [fiilden isim yapım eki], emgek ‘emek, zahmet’ < emge- ‘zahmet çekmek’ –k [fiilden isim yapım eki]

körüp sözcüğünde –(i)p [zarf-fiil eki]

buşuşluġ- ‘öfkeli, sinirli’ < buş- ‘öfkelenmek’ –(u)ş [fiilden isim yapım eki] ‘öfke’ +luġ [isimden sıfat yapım eki]

yarlıġḳa- ‘buyurmak’ < yar- ‘hüküm vermek’

ötün- ‘arz etmek’ < öt- ‘geçmek, bir dileği sunmak’ –(ü)n [dönüşlülük eki] –ti [3. tekil kişi belirli geçmiş zaman]

aġıçı ‘hazinedar’ < aġı ‘hazine’ +çı [isimden isim yapım eki, meslek eki)

“ögüküm köng͡ lin neçük berteyin men” cümlesi “yavrucuğumun gönlünü nasıl kırayım ben” şeklinde çevrilebilir. Bu cümlede fiil “berteyin” sözcüğüdür.

bil- ‘bilmek’ –(i)n [fiilden fiil yapım eki] –gey [3. tekil kişi gelecek zaman]