UYGARLIK TARİHİ II

Fransa’da Devrim öncesi dönemde toplumsal yapıya bakıldığında, sınıf esası üze­rine kurulduğu görülmektedir. Mevcut hukuk düzeni içinde Fransız toplumu, asiller, ruhban ve halk (Tiers-Etat) olmak üzere üç sınıfa ayrılmakta ve tüm bu sınıfların üzerinde de kral ve hanedan üyeleri gelmekteydi. Bu üç sınıf birbirlerin­den, hukuki bakımdan sınıflarına tanınan ayrıcalıklara (imtiyaz) göre ayrılıyordu. Fransa’da 25 milyonluk nüfusun 23 milyonunu halk sınıfı oluşturmaktaydı. Bu üç sınıftan, ayrıcalık bakımından, en geniş haklara sahip olan sınıf olan asillerin sayısı üç yüz elli bin kişiye yakın olup, nüfusun % 1,5’ini oluşturmak­taydı. Temel üretim aracı olan toprakların büyük bir kısmına sahip olan asiller, toprakları üzerinde çalıştırdıkları köylülere sayısız feodal yükümlülükler yükle­mişlerdi. Öte yandan krallığın ağır vergilerini de köylülere ödettirirlerdi. Buna karşılık, asiller hiç vergi ödemezdi. Sivil ve askerî yüksek dereceli görevler ise sadece asillere aitti.

Kiliseler vasıtasıyla ruhban sınıfı, ülkedeki toprakların dörtte birine sahipti. Ruhban sınıfı da geniş bir vergi muafiyetine sahipti. Elde edilen büyük gelirlere karşılık, hemen hemen hiç vergi ödememekteydiler.

Halk sınıfı ise nüfusun büyük çoğunluluğunu oluşturan köylüler, bankacılar, tüccarlar, sanayiciler gibi büyük sermaye sahiplerinin oluşturduğu burjuvalar, doktor, avukat, küçük memurlar, aydınların oluşturduğu küçük burjuvalar ile sanatkârlar ve işçiler gibi çok çeşitli gruplardan oluşmaktaydı. Hukuki bakımdan üçüncü sınıfın ortak özelliği, bütün vergileri bu sınıfın ödemesiydi.

Feodal üretim tarzına uygun olarak, eşitsizlik temelinde kurulan bu toplum yapısı doğal olarak, bünyesinde ayrıcalıksız sınıfın, ayrıcalıklara sahip sınıflara ve krallığa karşı her zaman tepki duyulan bir ortamı hazırlamaktaydı.

Avrupa’nın büyük ve mutlaki yönetim yanlısı devletleri, Fransız Devrimi ve deva­mında ortaya çıkan Napolyon savaşlarının sonucunda, altüst olan Avrupa harita­sını çıkarlarına göre yeniden çizmek, devrim öncesi eski düzenleri ve hanedanlık­ları yeniden kurmak amacıyla, 1815’te Viyana Kongresi’ni topladılar.

Viyana Kongresi’nin aldığı bazı önemli kararlara bakarsak, Fransa’yı 1792 sı­nırlarına çekilmek zorunda bırakırken, Polonya’yı Rusya, Prusya ve Avusturya arasında paylaştırıyordu. Saksonya Krallığı, kuzey topraklarının büyük bir kıs­mını Prusya’ya vermek zorunda kaldı. Belçika ve Hollanda’nın birleştirilmesiy­le Niederland adıyla yeni bir devlet kurulması, İsveç ve Norveç’in birleştirilerek İsveç - Norveç Krallığı kurulması, 22 kantondan oluşan sürekli tarafsız bir devlet olarak İsviçre’nin kurulması dışında, Napolyon savaşları sonucu, tahtlarını kaybe­den hükümdarlar tahtlarına iade edilmekteydi.

Kongre’de alınan kararlarda İngiltere, Rusya, Avusturya ve Prusya’nın görüş­leri etkili oldu. Fransız Devrimi’nin ortaya çıkardığı ve Napolyon’un yaydığı dü­şüncelerin, Avrupa toplumları üzerindeki etkileri dikkate alınmadığı gibi Avrupa haritası yeniden çizilirken milliyet, din, dil gibi unsurlar da dikkate alınmamıştı. Viyana Kongresi kararlarını yürütmek amacıyla, Avrupa devletleri iki ayrı bağlaşma kurmuşlardır. Avrupa tarihinde 1815-1830 yılları arasındaki bu döneme, Restorasyon Dönemi denilmektedir.

Dörtlü İttifak (20 Kasım 1815); Bu ittifakın kurucusu Prens Meternich’tir. Bu yüzden Meternich Sistemi de den­mektedir. Kutsal İttifak’ın, liberal düşünceleri ve hareketleri önlemekte yetersiz olduğuna inanan Prens Meternich’in girişimiyle İngiltere, Rusya, Avusturya ve Prusya’dan oluşan dört devlet, liberal düşüncelerin yayılmasını silah gücüyle dur­durmayı kararlaştırmışlardı.

Osmanlı Devleti’nde ortaya çıkan Yunan isyanı nedeniyle Meternich, bu isya­nın bastırılmasını ilgili devletlere teklif etmesine rağmen, Rusya ve Fransa aksi­ne bir tutumla isyana yardım ettiler. Bir süre sonra İngiltere de isyana yardımcı ülkeler safına katılmıştır. Yunan isyanının uluslararası bir durum alıp, 20 Ekim 1827’de Navarinde Osmanlı donanmasının bu devletlerce yakılmasıyla bera­ber, Viyana Kongresi’nin imzacı devletleri, kendi imzalarını çiğnemiş ve ulusçu bir hareketi desteklemişlerdi. Kutsal İttifak’ta büyük bir çatlak oluşmuştu. 1830 Fransız Devrimi ise Kutsal İttifak’a son darbeyi vuracaktır.

Ulusçuluk ve özgürlük temelindeki liberal fikirler sadece siyasal alanda kal­mayıp, dinsel ve ekonomik alanlarda da yayılarak, Avrupa toplumlarının düşünce yapısını bütünüyle değiştirmişti. 1815’te başlayan Viyana Sistemi, Fransa’da pat­lak veren 1830 olaylarına kadar sürdü. Kurulan Viyana Sistemi’ne karşı doğan 1818-1822 arasındaki ilk liberal tepkiler bastırılabilmişse de, 1830 Temmuzunda Fransa’da gelişen yeni bir devrim hareketi dalga dalga diğer Avrupa devletlerine de sıçrayarak, Restorasyon Dönemi’nin kapanmasını sağlamıştır.

1848 Devrimlerinin Sonuçları Fransa’da önce cumhuriyet ve bir süre sonra da imparatorluk rejimi kuruldu. İtalya, Prusya, Hollanda ve Belçika’da krallar uyruklarına birtakım haklar ve im­tiyazlar vermek zorunda kalmışlardır. Almanya ve İtalya siyasal birliklerini oluş­turma yolunda önemli adımlar atılmıştır. Liberal yönetim anlayışı yanında ulusçu ve sosyalist akımlar Avrupa’da ağırlık kazanırken, mutlaki rejimler ya meşruti mo­narşiye dönüşmüş ya da büyük oranda yıpranmışlardı.

Avrupa’da 1815-1830 yılları arasında görülen siyasi, sosyal, ekonomik vb. gelişme­ler, 1830 Devrimleri ile daha güçlendi. Bunun sonucu bütün Avrupa’yı etkileyecek 1848 Devrimleri ortaya çıkmıştır. 1848 Devrimleri, liberalizmin yanında ulusçu­luk ve sosyalist akımları da doğurdu. Avrupa’da ortaya çıkan devrimler ve devrim hareketleri sonucu, burjuvazi pek çok hakka sahip olurken, halkı oluşturan diğer sınıflar açısından pek önemli gelişmeler sağlanamamıştı. Seçme ve seçilme ko­nusunda sınırlamalar devam etmekteydi. Özellikle Sanayi Devrimi sonrası güçlü bir şekilde ortaya çıkan işçi sınıfının haklarını savunmak için Avrupa’da sosyalist partiler kurulmaya başladı. 1830’dan sonra gelişen sosyalist düşüncelerin etkisi altında, burjuvazi de libe­ral reformlar istemeye başladı. Öte yandan İtalya ve Almanya kaynaklı, ulusçuluk anlayışı temelinde, liberal istekler 1848 devrimlerini doğurdu. İlk hareket Viyana Kongresi’nin oluşturduğu, 22 kantonlu İsviçre’den geldi. Kantonların çoğunda halk, 1830’lardan itibaren mevcut mahallî oligarşilerin yönetiminden kurtulmak, merkezî ve demokratik bir idare kurmak için çaba harcıyordu. Liberal kantonlar, karşılarında bulunan Katolik 7 kantondan oluşan birliğe karşı zafer kazandılar. 1848’de hazırlanan anayasa, tamamen liberal ve özgürlükçüydü. İsviçre’deki bu hareket, tüm Avrupa’da liberaller ve sosyalistler tarafından dikkatle izlenmişti.

İsviçre’deki bu hareket 1848 Devrimlerinin ilk işareti gibi gözükürse de, Avrupa’yı sarsan, 1848 Devrimleri yine ilkin Fransa’da başladı, ihtilalin patlak vermesinde li­berallerin ve sosyalistlerin yanı sıra, Kral Louis Philippe’in izlediği politikalar da etkili olmuştur. Az ücret, fazla çalışma saatleri, sağlıksız ortamlarda çalışma, kadın ve çocukların çalıştırılması gibi sorunları bulunan işçi sınıfının, yeni bir devrim yapılması gerektiği konusundaki düşüncelerini, cumhuriyet taraftarları da destek­lemekteydiler. Ilımlılar ve liberaller de durumdan hoşnut değildiler.

Kral, kendisine yönelik muhalefet arttıkça tutumunu sertleştirerek, giderek li­beral görüşlerinden vazgeçmeye başladı. Bu çerçevede kişi ve basın özgürlüklerini kısıtlayarak, yazarları ağır cezalara çarptırdı. Bu durum 22 Şubat 1848 Devrimi’nin doğuşuna neden oldu. 24 Şubat 1848’de kral istifa etmek zorunda kaldı. 21 yaşını dolduran bütün Fransızlara oy hakkı tanındı. 250.000 civarındaki seçmen sayısı, 9 milyonu aşacak şekilde genişletildi. Bunlar gittikçe kuvvetlenen sosyalistleri tatmin etmedi. Yeniden karışıklıklar çıktı. Yeni kurulan meclis, II. Cumhuriyeti ilan etti. Aralık 1848’de, yapılan seçimi kazanan Louis Napolyon cumhurbaşkanı seçildi.

1848 Devrimi ve Avrupa Devletleri Fransa’da gerçekleşen son devrim etkisini diğer Avrupa ülkelerinde de göster­di. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nda, Meternich ve sistemine karşı halk ayaklandı. Yeni bir meclis kuruldu. Avusturya, kanlı bir şekilde başlayan Macar İhtilalini bastırarak, Macaristan’ı tekrar Avusturya’ya bağladı.

1848 Devrimi İtalya’da da liberal bir hareket olarak başlamış ve ulusal birlik hareketine dönüşmüştür. Piyemonte Kralı Charles-Albert önderliğinde Ocak 1848’de başlatılan hareket, Sicilya Krallığı’na sıçradı. Milano şehri de Avusturya’ya karşı ayaklandı. Piyemonte Kralı Charles-Albert, Mart 1848’de İtalya Kralı ilan edildi. Ancak Avusturya’nın İtalya ordusunu iki kez yenilgiye uğratmasıyla hare­ket başarıya ulaşamadı.

Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) ise “Toplum Sözleşmesi” isimli eserinde, insanların devleti kendi aralarında yaptıkları bir sözleşmeyle oluşturduklarını ve kendi özgür iradeleriyle kurduklarını belirtmekteydi. Böylece egemenliğin kaynağı ilahî olmaktan çıkmaktaydı. Kralın tanrısal egemenliği yerine, halk egemenliği düşüncesi getirilerek, Fransa’da rejime yönelik ikinci büyük darbe vurulmaktaydı.