UYGARLIK TARİHİ II

İşte bu yeni dünya görüşü, Aydınlanma Felsefesi olarak adlandırılmıştır. Aydın­lanma Felsefesi İngiltere’de başlayarak Fransa’ya geçmiş ve Fransız İhtilali’nin dü­şünsel yönünü oluşturmuştur. Aydınlanma düşünürleri 1789 Fransız Devrimi’nin öncüleri olmuşlardır. Almanya’yı da etkileyen Aydınlanma Felsefesi, her ülkede o ül­kenin sosyopolitik yapısına göre şekillenmiştir. Aydınlanma Felsefesinin İngiltere’de deneyci, Fransa’da akılcı, Almanya’da ise mistik akılcı yönü ön plana çıkmıştır. Ay­dınlanma düşüncesinin temelini bireyin özgürlüğü düşüncesi oluşturmuştur.

Aydınlanma Çağı, toplumsal yaşamın ve düşünüşün aklın rehberliğinde ye­niden düzenlendiği bir çağ olmuştur. Kant’ın “Aklını kendin kullanma cesaretini göster!” sözü, Aydınlanma Felsefesinin bu yönüne vurgu yapmaktadır. Nitekim insanın aklını kullanma cesareti bu dönemin parolası olmuştur. Aklın kullanılma­sı da bilimin gelişmesinin önünü açmış; doğa bilimleri, deney ve gözlemin, aklın uygulama aracı olarak kullanılması sonucunda büyük bir gelişme göstermiştir. Newton ve Kopernik ile insanın evrene ilişkin görüşleri köklü bir değişime uğra­mış; Decartes ve Kant ile bu değişimin felsefi yönü oluşturulmuştur.

Aydınlanma Çağı’nın sanat anlayışının hazırlık evresi Rönesans Dönemi olmuş­tur. Ancak bu yüzyılda aklın egemenliği sanat anlayışına da yansımış ve resim sanatı daha demokratik bir içerik kazanmıştır. Heykelde ise daha duygusal ve ha­reketli figürler öne çıkmıştır. Mimaride klasik Rönesans mimarisi ile barok üslubun birleştirilerek yeni bir tarzın oluşturulduğu görülür. Versailles Sarayı bu mimarinin en güzel örneklerin­den biridir.

Rönesans Dönemi’nde İtalya’da din dışı müziğin ilk örneği olarak ortaya çıkan opera, 18. yüzyılda da egemenliğini sürdürmüştür. Ancak bu dönemde Georg Fri­edrich Handel (1685-1759), Christoph Gluck (1714-1787) ve Wolfgang Amedeus Mozart (1756-1791) gibi daha çok Alman sanatçılar öne çıkmıştır. Handel aynı zamanda oratoryo müziğinin de ilk bestecisidir. Ayrıca Johann Sebastian Bach (1685-1750) da orkestra, oda müziği ve sonat gibi müziğin pek çok türüne katkıda bulunmuştur.

Görüldüğü gibi 18. yüzyılda pek çok alanda olduğu gibi müzik alanında da bir devrim yaşanmıştır. İlk senfoni ve quartet örneklerini veren Franz Joseph Haydn (1732-809) ile her türden çok sayıda eser besteleyen Mozart, Çağ’a isimlerini ver­mişlerdir. Haydn ve Mozart Çağı olarak da bilinen 18. yüzyılda müziğin merkezi olarak Viyana sivrilmeye başlar. Sonuç olarak 18. yüzyıl her alanda gelişmelerin olduğu renkli bir yüzyıldır.

Locke da Hobbes gibi devletin oluşu­munu bir sözleşmeye dayandırır. Ancak Hobbes’tan ayrıldığı nokta, insanların doğal yaşama halinde yani devlet kurulmadan önce tam bir eşitlik ve özgürlük içinde olduğu ve insanların temelde iyi olduğu görüşüdür. Yani Hobbes’taki gibi “insan insanın kurdu” değildir. Toplum sözleşmesine duyulan ihtiyaç ise herke­sin eşit ve özgür olduğu bir ortamda, herhangi bir suçu cezalandırma hakkının da yine herkeste bulunmasının neden olacağı karışıklıktır. Bu ortamda insanlar kendilerini, kendi güçleriyle korumaya çalışacaklar, bu da zayıfların ezilmesine neden olacaktır. Dolayısıyla insanlar sözleşmeyle yalnızca “cezalandırma hakları­nı” devrediyorlar, karşılığında da güvenliklerinin sağlanmasını istiyorlardı. Ayrıca doğuştan sahip olunan haklara da devletin müdahale etmesine izin verilmiyordu. Sonuçta bu devleti insanlar, kendi iradeleriyle ve kendi istekleriyle kurmuşlardır.

Görüldüğü gibi temel hak ve özgürlükler, özellikle de mülkiyet hakkı güven­ce altına alınmıştır. Böylece iktidar da sınırlandırılmış oluyordu. Ayrıca hakla­rın güvence altına alınmadığı durumlarda, insanların baş kaldırma hakkı ortaya çıkıyordu. En önemlisi de çalışmanın mülkiyet hakkını doğurduğu görüşü idi. Böylece mülkiyetin dokunulmazlığı ilan ediliyordu. Ayrıca devletin ekonomi üze­rindeki etkinliği azaltılarak, ekonomik liberalizm savunuluyordu. Sonuç olarak bütün bu görüşler, burjuvazinin işine yarıyordu.

İktidarın sınırlandırılması ve bu amaçla yasa yapan ve bunları uygulayan güç­lerin ayrı ellerde toplanması gerektiğine ilişkin görüşleriyle Locke, demokratikleş­me yolundaki önemli kilometre taşlarından biri sayılır.

Liberal bireyciliğin babası sayılan Loc­ke, mutlak iktidarın sınırlandırılmasına ilişkin görüşleriyle burjuvazinin sözcü­lüğünü yapmıştır. Nitekim siyasetle ilgili Hükümet Üzerine İki Deneme adlı eserini 1690 yılında, yani burjuva devriminin za­ferle sonuçlandığı tarihte kaleme almış ve burjuvazinin ideallerini dile getirmiştir. Bunlar arasında hak ve özgürlüklerin gü­vence altına alınması, özellikle mülkiyet hakkının tanınması ve mutlak iktidarın sınırlandırılması başta gelmektedir. Ger­çekte ihtiyaç duyulan, değişen ekonomik yapıya uygun bir siyasal yapılanmayı sağ­lamaktır. Bir başka deyişle kapitalist siste­min devamı için ihtiyaç duyulan kurum­ların oluşturulması gerekiyordu.

Voltaire, siyasal özgürlüğünü elde etmek isteyen burjuvazinin en etkili temsilcilerinden biri olmuştur. Özellikle düşünce özgürlüğü­nü sağlamak için büyük mücadele vermiştir. Şu sözleri onun düşünce ve ifade özgürlüğüne bakış açısını çok iyi yansıtmaktadır: “Söyledik­lerinizin hiçbirinde sizinle aynı düşüncede de­ğilim; ancak onları söyleme hakkınızı ölünceye değin savunacağım.” Katolikliğe ve kiliseye karşı savaş açan Voltaire, Katolikliği peşin yargılar, boş inançlar ve bağnazlıkla eşdeğer görmektedir. Ancak bir yandan da dinin sosyal ya­rarına inanmakta ve bağnazlıktan arınmış bir dini savunmaktadır. “Dine inanmalı fakat papazlara asla...” diyerek din adamlarını eleştirmektedir. Özetle Voltaire’in Tanrı’sı, Newton’unki gibi kalbe değil akla seslenmektedir.

Voltaire’in zaman zaman ileri sürdüğü fikirleriyle çelişkiye düştüğü görülür. Örneğin bir yandan boş inançlara savaş açıp, aklı egemen kılma mücadelesi ve­rirken öte yandan halkı “ayak takımı” olarak görmüş ve sosyal sınıflar arasında hiyerarşi bulunması gerektiğini savunmuştur. Dahası egemen sınıfın zenginliğine zenginlik katma çabasını, burjuva mülkiyet anlayışını desteklemiştir. Özetle bur­juvazinin değerlerini savunmuştur. Aslında dönemin düşünürlerinin birçoğunda genel eğilim bu yöndedir. Esas olan ise ileri sürülen bu düşüncelerin etkileri ve evrensel sonuçlarıdır. Özellikle getirdiği somut reform önerileri ile Voltaire, dö­nemindeki diğer düşünürlerden ayrılır. Onun gerçekleşmesini istedikleri arasında keyfî tutuklamalara son verilmesi, işkence ve ölüm cezasının kaldırılması, ceza­ların suçlarla orantılı olması, vicdan ve düşünce özgürlüğünün sağlanması, bazı feodal haklara son verilmesi ve iç gümrüklerin kaldırılması gibi uygulamalar yer almaktadır. İşte Voltaire gerçekleştirmek istediği bu amaçları, ileri sürdüğü dü­şünceleri ve verdiği mücadeleleriyle bir çağa ismini veren bir düşünür olmuştur.