Demokrasi Devrimleri ve Sanayi Devrimi

Dokuma sanayii açısından ilk önemli buluş, John Kay isminde bir dokumacı tarafından 1730’da “uçan mekik” adı verilen, yeni bir mekik bulunmasıydı. Yeni mekik, dokumacılar tarafından, kısa zamanda benimsenerek geniş bir kullanım alanı buldu. Bu sayede iplik oldukça hızlı dokunmaya başladı. Kumaşlar, eskiye oranla çok daha fazla miktarlarda dokunmaktaydı.

James Watt’ın yaptığı ve buhar gücüyle işleyen motor, bir fabrikadaki bütün tezgâhları çalıştırabilmekteydi. Artık ev içi sanayi ya da sadece ırmak boylarında çalışabilen tezgâhlar yerine, kentlerde içinde büyük makinelerin çalıştırılabileceği binalar, yani fabrikalar açılabilir ve büyük ölçekli üretim yapılabilirdi.

• Sanayileşen ülkelerde modern bilim ve tecrübi bilgilerin, pazar için, üretim süreçlerinde geniş çaplı ve sistematik olarak uygulanması

• Ekonomik faaliyetlerin, aile içi veya yerel kullanımlardan daha çok, ülke düzeyinde ve uluslararası pazarlara yönelik oluşu ve giderek ihtisaslaşması

• Üretim birimlerinin şahsi olmaktan çıkarak, ortaklık vb. yollarla büyük sermaye yatırımı gerektiren teşebbüslere ve fabrikalaşmaya dayanması

• Sermayeye dayalı üretim süreçlerinin yoğun ve yaygın kullanımı

• İş gücünün, temel malların üretimi yerine mamül mallar ve hizmetlerin üretiminde yoğunlaşması

• Tarım tekniklerindeki iyileştirmeler ve makineleşme sonucu işsiz kalan veya topraksız nüfusun, kırsal alandan kentlere yönelmesi ve kentlerin nüfusunun yoğunlaşması

• Ortaya çıkan sermayeye dayalı üretim araçlarının sahipliğinin ya da bu araçlarla olan ilişkilerin belirlediği, yeni mesleki ve sosyal sınıflar olarak burjuvazi sınıfına sanayicilerin katılması ve sanayi öncesinde de varolan işçilerin, sanayileşmeye (fabrikalaşma) paralel olarak, önemli bir toplumsal sınıf olarak ortaya çıkması

Kuzey Amerika’da oluşan bu 13 koloni halkı, diğer devletlerin kurduğu sömürge koloniler halkından önemli farklılıklar göstermekteydi. Diğer sömürgeci devletlerin kurdukları kolonilerden farklı olarak, İngiliz göçmenlerin yerleşerek oluşturdukları İngiliz kolonileri, Avrupa tipi bir toplumun yeni bir coğrafya üzerinde farklı bir örgütlenmesiydi.

Bağımsızlık Bildirisi, demokrasi tarihi açısından çok büyük bir öneme sahiptir. Çünkü bir siyaset belgesinde ilk kez, insanların doğuştan bazı haklara sahip oldukları vurgulanarak, özgür ve demokratik bir yönetimin temel ilkeleri ortaya konulmaktaydı.

Bildirinin temel esasları şu şekilde tanımlanabilir:

• Tüm insanlar eşit yaratılmışlardır.

• İnsanların doğuştan sahip oldukları,vazgeçilemez ve devredilemez bazı hakları vardır. Bunlar; yaşama, özgürlük ve mutluluğa erişme haklarıdır.

• Devletler bu hakları korumak adına insanlarca kurulmuştur. Yöneticiler, yönetme gücünü yönetilenlerin onayından alırlar.

• Eğer herhangi bir hükümet şekli, bu amaçlara aykırı hareket ederse, bu yönetimi düşürmek ya da değiştirmek, yeni bir yönetim kurmak halkın hakkıdır.

Fransa’da 1789-1799 yıllarını kapsayan, burjuvazinin önderliğinde feodal yapılanmaya ve mutlak monarşiye son vererek, ülkenin siyasal ve toplumsal yapısının temellerini değiştiren ve ülkenin birliğini kuran, siyasal ve toplumsal değişim sürecine “Fransız Devrimi” denmektedir.

Montesquieu (1689-1755) “Kanunların Ruhu” isimli eserinde Fransa’da dinsel, siyasal ve sosyal kurumları incelemiş ve mutlak monarşi yerine anayasalı bir monarşiyi savunurken, devlet iktidarını oluşturan yasama, yürütme ve yargının (kuvvetler ayrılığı esası) birbirinden bağımsız olması gerektiğini söyleyerek Fransa’da mutlak monarşi rejimine karşı ilk darbeyi vurmuştu.

Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) ise “Toplum Sözleşmesi” isimli eserinde, insanların devleti kendi aralarında yaptıkları bir sözleşmeyle oluşturduklarını ve kendi özgür iradeleriyle kurduklarını belirtmekteydi. Böylece egemenliğin kaynağı ilahî olmaktan çıkmaktaydı. Kralın tanrısal egemenliği yerine, halk egemenliği düşüncesi getirilerek, Fransa’da rejime yönelik ikinci büyük darbe vurulmaktaydı.

Diderot (1713-1784) ise, ilk cildi 1751’de yayınlanan “Ansiklopedi”sini 1764’te tamamladı. Avukat, hekim, profesör, rahip, akademisyen, sanayici, üretici pek çok kişinin yazımına katıldığı “Ansiklopedi”de, esaret, adaletsizlik, vergi vb. dönemin kavramları açıklanırken, halkın eğitilmesi amaçlanmıştı.

Voltaire (1699-1778) ise, kilisenin ve Katolikli¤in ba¤naz etkisine karşı savaş açmıştı. Bağnazlıktan arınmış bir din ile birlikte soylularla, kilisenin imtiyazlarının kaldırılması talebi yanında, vicdan ve düşünce özgürlüğünü savunmaktaydı.

Devrim öncesi Fransa’da sosyal yapılanma ile Fransız ekonomisi artık uyum göstermemekteydi. Sanayi alanındaki teknik gelişmeler, Fransa’da üretim artışına neden olurken, tüccar ve sanayicilerin zenginleşmesine neden oldu. Burjuvazi adını alan bu sınıf, Fransa’daki toplumsal ve ekonomik hayat içinde gücü ve etkisi artmakla beraber, siyasal bakımdan hiçbir söz hakkına sahip değildi. Ayrıca gelişen ekonomik yaşam içerisinde, feodal ekonominin sınırlandırıcı etkileri de, burjuvazinin gelişimine engel olarak görülmekteydi. İç gümrükler yüzünden ticaret gelişememekteydi. Devletin, asillerin, piskoposların, manastırların kendi topraklarından geçiş karşılığında aldığı bu vergiler (iç gümrükler), Fransa’nın ekonomik birliğini de önlemekteydi.

17 ana maddeye dayanan bildirinin temel ilkeleri şöyledir:

• İnsanlar özgür ve haklar bakımından birbirine eşit şekilde doğarlar ve öyle kalırlar.

• Bu haklar özgürlük, mülkiyet, güvenlik ve zulme karşı direnme hakkıdır.

• Her türlü egemenlik, esas olarak, ulusundur.

• Özgürlük, başkasına zarar vermeyen her şeyi yapabilme gücüdür.

• Kanun, sadece toplum için zararlı olan hareketleri yasaklayabilir, kanunun yasaklamadığı hiçbir şeyin yapılması engellenemez ve kanunun emretmediği bir şeyi yapmaya kimse zorlanamaz.

• Kanun genel iradenin açıklanmasıdır. Kanunun yapılmasına her yurttaşın kendisinin veya temsilcilerinin katılması hakkıdır. Kanun önünde her yurttaş eşittir.

• Kanunun gösterdiği durumlar dışında hiç kimse suçlanamaz, tutuklanamaz ve gözaltına al›namaz.

• Kanunsuz suç olamaz.

• Kamu düzenini zedelemedikçe, hiç kimse siyasi ve dinî inançlarından dolayı kınanamaz.

• Her yurttaş serbestçe düşünebilir, konuşabilir, yayın yapabilir.

Ancak Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisinin etkisi ve öneminin diğerlerinden çok daha büyük olmasının nedenleri bildirinin açık, berrak bir üslupla kaleme alınmasının yanında, getirdiği ilkelerinin tüm dünyada evrensel değerler olarak kabul edilmesidir. Bildiri, adından da anlaşılacağı üzere sadece Fransız halkına yönelik değildir. Tüm insanlığı kapsar, özgürlükçü şekilde kaleme alınmıştı. Kurucu Meclis, yalnızca içinde yaşanılan çağı değil, bütün çağlar için geçerli olabilecek temel ilkeleri açıklamaktaydı. Etkisi bakımından tüm dünyada, evrensel nitelikteki ilkeler ışığında, demokratik rejimlerin kurulması noktasında, günümüz dünyasına kadar uzanan yeni bir dönemi açmıştı. Uygarlık tarihi içerisinde insan olgusunun değeri ve yeri, bu belge ile çizilmişti.

Kurucu Meclisin iki yıllık çalışma sonucu hazırladığı Anayasa, 14 Eylül 1791’de kral tarafından onaylandı. Anayasa, yasama yetkisini Ulusal Meclis’e veriyordu. Yürütmenin başı olan krala ise, sadece veto hakkı tanımaktaydı. Ancak bir kanun vetoya rağmen, meclis tarafından tekrar kabul edilirse, yürürlüğe girecekti. Egemenlik hakkının sahibi olan meclisi, kral dağıtamazdı. Kralın kanun dahi önerme hakkı bulunmamaktaydı. Yürütme gücü, kralın meclis dışından atayacağı bakanlardan oluşacak, yargı gücü ise doğrudan doğruya halk tarafından seçilen yargıçlar tarafından kullanılacaktı.

Konvansiyon (Convantion) Meclisi adını alan ilk Cumhuriyet Meclisi, halk tarafından seçilen 749 üyeden oluşmuştu. Bu meclisin yaptığı ilk iş, Avrupa halklarına yönelik olarak bir bildiri yayınlamak olmuştur. Bildiride Avrupa’ya Fransız Devrimi’nin ilkeleri tanıtılıyor ve Fransız ordusuna bu ilkeleri yayma görevi veriliyordu.

Konvansiyon Meclisi 1795 yılında yeni bir Anayasayı, Fransa’nın III. Anayasası’nı hazırladı. Yeni yönetim dönemine, Direktuvar Dönemi denmektedir. Anayasaya göre, yürütme gücü Direktör denilen ve 5 kişiden oluşan bir kurula verilmekteydi. Yasama ise İhtiyarlar Meclisi denilen 150 kişilik bir kurul ile Beşyüzler Meclisi adı verilen bir başka Meclise bırakılmaktaydı. Direktuvar Dönemi, Mısır seferinden dönen Napoléon Bonoparte’nin gerçekleştirdiği bir hükümet darbesiyle sona erdi.

Avrupalı hükümdarları kaygılandıran en önemli noktalar, egemenliğin kaynağının ilahî olmaktan çıkartılarak ulus egemenliği anlayığının geçerli hâle gelişi, laik bir düzen anlayığının benimsenişi, çok uluslu devletlerin çıkarlarına aykırı olarak ulusçuluk (milliyetçilik) akımının, çok uluslu imparatorlukların tebaaları arasında yayılma eğilimi, geniş kitlelere yayılacak şekilde, insanların temel hakları olduğu anlayışı ve bu haklarını alma yolunda, insanların zulme direnme hakkı gibi düşüncelerdi.

Viyana Kongresi’nin aldığı bazı önemli kararlara bakarsak, Fransa’yı 1792 sınırlarına çekilmek zorunda bırakırken, Polonya’yı Rusya, Prusya ve Avusturya arasınıda paylaştırıyordu. Saksonya Krallığı, kuzey topraklarının büyük bir kısmını Prusya’ya vermek zorunda kaldı. Belçika ve Hollanda’nın birleştirilmesiyle Niederland adıyla yeni bir devlet kurulması, İsveç ve Norveç’in birleştirilerek İsveç - Norveç Krallığı kurulması, 22 kantondan oluşan sürekli tarafsız bir devlet olarak İsviçre’nin kurulması dışında, Napolyon savaşları sonucu, tahtlarını kaybeden hükümdarlar tahtlarına iade edilmekteydi.

Kutsal İttifak’ın, liberal düşünceleri ve hareketleri önlemekte yetersiz olduğuna inanan Prens Meternich’in girişimiyle İngiltere, Rusya, Avusturya ve Prusya’dan oluşan dört devlet, liberal düşüncelerin yayılmasını silah gücüyle durdurmayı kararlaştımışlardı.

İngiltere’de 1830 Devrimlerinin etkisi reformist bir şekilde görüldü. 1832’de yeni bir seçim kanunu kabul edilerek, seçmen sayısı artırıldı. Böylece 1830 devrimleri İngiltere’de daha iyi bir demokrasi yolunda, bir adım daha atılmasını sağladı.

Avrupa’yı sarsan, 1848 Devrimleri yine ilkin Fransa’da başladı, ihtilalin patlak vermesinde liberallerin ve sosyalistlerin yanı sıra, Kral Louis Philippe’in izlediği politikalar da etkili olmuştur. Az ücret, fazla çalışma saatleri, sağlıksız ortamlarda çalışma, kadın ve çocukların çalıştırılması gibi sorunları bulunan işçi sınıfının, yeni bir devrim yapılması gerektiği konusundaki düşüncelerini, cumhuriyet taraftarları da desteklemekteydiler. Ilımlılar ve liberaller de durumdan hoşnut değildiler.

Fransa’da önce cumhuriyet ve bir süre sonra da imparatorluk rejimi kuruldu. İtalya, Prusya, Hollanda ve Belçika’da krallar uyruklarına birtakım haklar ve imtiyazlar vermek zorunda kalmışlardır. Almanya ve İtalya siyasal birliklerini oluşturma yolunda önemli adşmlar atılmıştır. Liberal yönetim anlayışı yanında ulusçu ve sosyalist akımlar Avrupa’da ağırlık kazanırken, mutlaki rejimler ya meşruti monarşiye dönüşmüş ya da büyük oranda yıpranmışlardı.