UYGARLIK TARİHİ II - Deneme Sınavı - 2

Liberal bireyciliğin babası sayılan Loc­ke, mutlak iktidarın sınırlandırılmasına ilişkin görüşleriyle burjuvazinin sözcü­lüğünü yapmıştır. Nitekim siyasetle ilgili Hükümet Üzerine İki Deneme adlı eserini 1690 yılında, yani burjuva devriminin za­ferle sonuçlandığı tarihte kaleme almış ve burjuvazinin ideallerini dile getirmiştir. Bunlar arasında hak ve özgürlüklerin gü­vence altına alınması, özellikle mülkiyet hakkının tanınması ve mutlak iktidarın sınırlandırılması başta gelmektedir. Ger­çekte ihtiyaç duyulan, değişen ekonomik yapıya uygun bir siyasal yapılanmayı sağ­lamaktır. Bir başka deyişle kapitalist siste­min devamı için ihtiyaç duyulan kurum­ların oluşturulması gerekiyordu.

Voltaire, siyasal özgürlüğünü elde etmek isteyen burjuvazinin en etkili temsilcilerinden biri olmuştur. Özellikle düşünce özgürlüğü­nü sağlamak için büyük mücadele vermiştir. Şu sözleri onun düşünce ve ifade özgürlüğüne bakış açısını çok iyi yansıtmaktadır: “Söyledik­lerinizin hiçbirinde sizinle aynı düşüncede de­ğilim; ancak onları söyleme hakkınızı ölünceye değin savunacağım.” Katolikliğe ve kiliseye karşı savaş açan Voltaire, Katolikliği peşin yargılar, boş inançlar ve bağnazlıkla eşdeğer görmektedir. Ancak bir yandan da dinin sosyal ya­rarına inanmakta ve bağnazlıktan arınmış bir dini savunmaktadır. “Dine inanmalı fakat papazlara asla...” diyerek din adamlarını eleştirmektedir. Özetle Voltaire’in Tanrı’sı, Newton’unki gibi kalbe değil akla seslenmektedir.

Voltaire’in zaman zaman ileri sürdüğü fikirleriyle çelişkiye düştüğü görülür. Örneğin bir yandan boş inançlara savaş açıp, aklı egemen kılma mücadelesi ve­rirken öte yandan halkı “ayak takımı” olarak görmüş ve sosyal sınıflar arasında hiyerarşi bulunması gerektiğini savunmuştur. Dahası egemen sınıfın zenginliğine zenginlik katma çabasını, burjuva mülkiyet anlayışını desteklemiştir. Özetle bur­juvazinin değerlerini savunmuştur. Aslında dönemin düşünürlerinin birçoğunda genel eğilim bu yöndedir. Esas olan ise ileri sürülen bu düşüncelerin etkileri ve evrensel sonuçlarıdır. Özellikle getirdiği somut reform önerileri ile Voltaire, dö­nemindeki diğer düşünürlerden ayrılır. Onun gerçekleşmesini istedikleri arasında keyfî tutuklamalara son verilmesi, işkence ve ölüm cezasının kaldırılması, ceza­ların suçlarla orantılı olması, vicdan ve düşünce özgürlüğünün sağlanması, bazı feodal haklara son verilmesi ve iç gümrüklerin kaldırılması gibi uygulamalar yer almaktadır. İşte Voltaire gerçekleştirmek istediği bu amaçları, ileri sürdüğü dü­şünceleri ve verdiği mücadeleleriyle bir çağa ismini veren bir düşünür olmuştur.

James Watt’ın buhar makinesi tıpkı dokuma sanayiinde olduğu gibi demir sa­nayiinin teknolojisinde de devrimsel bir etki yaptı. Buhar gücünün bu iki sektör­de ortaya çıkardığı şaşırtıcı sonuçlar dışında, ilk buluşların tetikleyici etkisiyle, 19. yüzyıl boyunca teknolojik gelişmeler hemen her alanda devam etti. Maden sanayii, kimya sanayii, dokuma sanayii vb. bütün sanayi kollarında ve teknolojik gelişmelere bağlı alanlar olan tarım, ulaşım ve haberleşmede de ilerlemeler görü­lecektir. 1807’de Amerikalı Robert Fulton buhar makinesini gemilere uyguladı. 1825’te demir raylar üzerinde yürüyen ve buhar kuvvetiyle çalışan ilk lokomotif çalışmaya başladı. 1844’lerden itibaren Samuel Morse’un telgrafı, 1876’dan itiba­ren Alexander Graham Bell’in telefonu Avrupa toplumlarını, sanayi öncesi dö­nemle kıyaslanmayacak şekilde değiştirdi.

Bağımsızlık Bildirisi, demokrasi tarihi açısından çok büyük bir öneme sahip­tir. Çünkü bir siyaset belgesinde ilk kez, insanların doğuştan bazı haklara sahip oldukları vurgulanarak, özgür ve demokratik bir yönetimin temel ilkeleri ortaya konulmaktaydı. Bildirinin temel esasları şu şekilde tanımlanabilir:

Bildirinin son kısmında ise despotizme karşı koloniler halkının, Amerika Birleşik Devletleri adıyla bağımsız bir devlet kurmaya karar verdiği ifade edilmek­teydi. Amerikan Bağımsızlık Bildirisi, yukarıda söylenen temel ilkeleriyle, dünya­daki diğer milletlere, demokrasi yolunda örnek oluşturan bir ilk belge özelliğini taşımaktadır.

Yürütülen askerî mücadele nihayet 19 Ekim 1781’de İngiltere’nin yenilgisiyle sonuçlandı. 3 Eylül 1783’te İngiltere, Amerika Birleşik Devletleri’ni tanımak zo­runda kaldı.

Kuzey Amerika’da oluşan bu 13 koloni halkı, diğer devletlerin kurduğu sö­mürge koloniler halkından önemli farklılıklar göstermekteydi. Diğer sömürgeci devletlerin kurdukları kolonilerden farklı olarak, İngiliz göçmenlerin yerleşerek oluşturdukları İngiliz kolonileri, Avrupa tipi bir toplumun yeni bir coğrafya üze­rinde farklı bir örgütlenmesiydi.

Yine bu kolonilerin halkı, İngiliz ve diğer Avrupa halkları gibi monarşik bir idareye yakın olmaktan daha çok, temelini eşitlik ve özgürlük kavramlarının oluş­turduğu liberal düşüncelere sahiptiler. Yeni Dünya’ya gelen bu göçmenlerin bü­yük çoğunluğu aynı zamanda, 16. ve 17. yüzyıllarda İngiltere’de kilisede reform yapmaya çalışan, Tanrı önünde eşitlik ilkesine inanmaları nedeniyle eşitliğe bağlı ve dinî kuralların basitleştirilmesini isteyen, Prütan hareketinin takipçisiydiler. Demokratik ilkeler ve uygulamalar, bu koloniler halkının yönetim tarzını oluş­turmuştu. Amerika Kıtası’nın, kuzey bölgelerindeki bu serbestlik ortamı, özerk devletler kurma düşüncesini geliştirmiştir. Çoğunluğunu Prütanların oluşturdu­ğu koloniler, eşitlikçi inançlarının etkisiyle, Kuzey Amerika’daki çoğunluğa dayalı ilk siyasal yönetimi kuracaklardır.

İngiltere’nin kendine bağlı kolonilerde, siyasi bakımdan, müdahalesinin sınırlı oluşu da, Amerikan Devrimi’nin gerçekleşmesinde bir etmen olarak kaydedil­melidir. İngiltere’nin, kolonilerin yönetimi bakımından müdahalesi, kolonilerin başına birer vali ataması yapmakla sınırlıydı. Bu kolonilerin hepsinin birer anaya­sası niteliğinde, özgürlük belgeleri bulunmaktaydı. Koloniler daha ilk kuruluşla­rında, özgürlüklerinin bir teminatı olarak, bunu yazılı bir belge hâline getirmeğe çalışmışlardı.

1215 tarihli Magna Carta Libertium’u tanıyan bu göçmen koloniler halkı, ver­giler konusunda oldukça hassastı. İngiltere’ye bağlanmalarından sonra da, ko­loniler halkının seçtiği yasama meclisleri ile kralın tayin ettiği valiler arasında, vergilerin toplanması ve harcanmasının kontrolü konularında zaman zaman da mücadeleler olmuştu.

Liberalizm: Temelinde “özgürlük” kavramının şekillendirdiği, düşünce özgürlüğü çerçevesinde, bireylerin ifade özgürlüğünü, sınırlamalar olmaksızın özel girişimciliğin ve serbest piyasa koşullarının ekonomik alanda geçerliliğini sağlamayı amaçlayan ve bu amaçların gerçekleşmesine yönelik olarak, toplumsal yaşama devlet vb. kurumların müdahalelerini en asgari seviyede tutmayı ve hukukun üstünlüğünü esas alan bir toplum düzenini hedefleyen öğreti.

Kiliseler vasıtasıyla ruhban sınıfı, ülkedeki toprakların dörtte birine sahipti. Ruhban sınıfı da geniş bir vergi muafiyetine sahipti. Elde edilen büyük gelirlere karşılık, hemen hemen hiç vergi ödememekteydiler.

Halk sınıfı ise nüfusun büyük çoğunluluğunu oluşturan köylüler, bankacılar, tüccarlar, sanayiciler gibi büyük sermaye sahiplerinin oluşturduğu burjuvalar, doktor, avukat, küçük memurlar, aydınların oluşturduğu küçük burjuvalar ile sanatkârlar ve işçiler gibi çok çeşitli gruplardan oluşmaktaydı. Hukuki bakımdan üçüncü sınıfın ortak özelliği, bütün vergileri bu sınıfın ödemesiydi.

Feodal üretim tarzına uygun olarak, eşitsizlik temelinde kurulan bu toplum yapısı doğal olarak, bünyesinde ayrıcalıksız sınıfın, ayrıcalıklara sahip sınıflara ve krallığa karşı her zaman tepki duyulan bir ortamı hazırlamaktaydı.

Viyana Kongresi’nin aldığı bazı önemli kararlara bakarsak, Fransa’yı 1792 sı­nırlarına çekilmek zorunda bırakırken, Polonya’yı Rusya, Prusya ve Avusturya arasında paylaştırıyordu. Saksonya Krallığı, kuzey topraklarının büyük bir kıs­mını Prusya’ya vermek zorunda kaldı. Belçika ve Hollanda’nın birleştirilmesiy­le Niederland adıyla yeni bir devlet kurulması, İsveç ve Norveç’in birleştirilerek İsveç - Norveç Krallığı kurulması, 22 kantondan oluşan sürekli tarafsız bir devlet olarak İsviçre’nin kurulması dışında, Napolyon savaşları sonucu, tahtlarını kaybe­den hükümdarlar tahtlarına iade edilmekteydi.

Kongre’de alınan kararlarda İngiltere, Rusya, Avusturya ve Prusya’nın görüş­leri etkili oldu. Fransız Devrimi’nin ortaya çıkardığı ve Napolyon’un yaydığı dü­şüncelerin, Avrupa toplumları üzerindeki etkileri dikkate alınmadığı gibi Avrupa haritası yeniden çizilirken milliyet, din, dil gibi unsurlar da dikkate alınmamıştı. Viyana Kongresi kararlarını yürütmek amacıyla, Avrupa devletleri iki ayrı bağlaşma kurmuşlardır. Avrupa tarihinde 1815-1830 yılları arasındaki bu döneme, Restorasyon Dönemi denilmektedir.

Osmanlı Devleti’nde ortaya çıkan Yunan isyanı nedeniyle Meternich, bu isya­nın bastırılmasını ilgili devletlere teklif etmesine rağmen, Rusya ve Fransa aksi­ne bir tutumla isyana yardım ettiler. Bir süre sonra İngiltere de isyana yardımcı ülkeler safına katılmıştır. Yunan isyanının uluslararası bir durum alıp, 20 Ekim 1827’de Navarinde Osmanlı donanmasının bu devletlerce yakılmasıyla bera­ber, Viyana Kongresi’nin imzacı devletleri, kendi imzalarını çiğnemiş ve ulusçu bir hareketi desteklemişlerdi. Kutsal İttifak’ta büyük bir çatlak oluşmuştu. 1830 Fransız Devrimi ise Kutsal İttifak’a son darbeyi vuracaktır.

Ulusçuluk ve özgürlük temelindeki liberal fikirler sadece siyasal alanda kal­mayıp, dinsel ve ekonomik alanlarda da yayılarak, Avrupa toplumlarının düşünce yapısını bütünüyle değiştirmişti. 1815’te başlayan Viyana Sistemi, Fransa’da pat­lak veren 1830 olaylarına kadar sürdü. Kurulan Viyana Sistemi’ne karşı doğan 1818-1822 arasındaki ilk liberal tepkiler bastırılabilmişse de, 1830 Temmuzunda Fransa’da gelişen yeni bir devrim hareketi dalga dalga diğer Avrupa devletlerine de sıçrayarak, Restorasyon Dönemi’nin kapanmasını sağlamıştır.

İsviçre’deki bu hareket 1848 Devrimlerinin ilk işareti gibi gözükürse de, Avrupa’yı sarsan, 1848 Devrimleri yine ilkin Fransa’da başladı, ihtilalin patlak vermesinde li­berallerin ve sosyalistlerin yanı sıra, Kral Louis Philippe’in izlediği politikalar da etkili olmuştur. Az ücret, fazla çalışma saatleri, sağlıksız ortamlarda çalışma, kadın ve çocukların çalıştırılması gibi sorunları bulunan işçi sınıfının, yeni bir devrim yapılması gerektiği konusundaki düşüncelerini, cumhuriyet taraftarları da destek­lemekteydiler. Ilımlılar ve liberaller de durumdan hoşnut değildiler.

Kral, kendisine yönelik muhalefet arttıkça tutumunu sertleştirerek, giderek li­beral görüşlerinden vazgeçmeye başladı. Bu çerçevede kişi ve basın özgürlüklerini kısıtlayarak, yazarları ağır cezalara çarptırdı. Bu durum 22 Şubat 1848 Devrimi’nin doğuşuna neden oldu. 24 Şubat 1848’de kral istifa etmek zorunda kaldı. 21 yaşını dolduran bütün Fransızlara oy hakkı tanındı. 250.000 civarındaki seçmen sayısı, 9 milyonu aşacak şekilde genişletildi. Bunlar gittikçe kuvvetlenen sosyalistleri tatmin etmedi. Yeniden karışıklıklar çıktı. Yeni kurulan meclis, II. Cumhuriyeti ilan etti. Aralık 1848’de, yapılan seçimi kazanan Louis Napolyon cumhurbaşkanı seçildi.

1848 Devrimi ve Avrupa Devletleri Fransa’da gerçekleşen son devrim etkisini diğer Avrupa ülkelerinde de göster­di. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nda, Meternich ve sistemine karşı halk ayaklandı. Yeni bir meclis kuruldu. Avusturya, kanlı bir şekilde başlayan Macar İhtilalini bastırarak, Macaristan’ı tekrar Avusturya’ya bağladı.

1848 Devrimi İtalya’da da liberal bir hareket olarak başlamış ve ulusal birlik hareketine dönüşmüştür. Piyemonte Kralı Charles-Albert önderliğinde Ocak 1848’de başlatılan hareket, Sicilya Krallığı’na sıçradı. Milano şehri de Avusturya’ya karşı ayaklandı. Piyemonte Kralı Charles-Albert, Mart 1848’de İtalya Kralı ilan edildi. Ancak Avusturya’nın İtalya ordusunu iki kez yenilgiye uğratmasıyla hare­ket başarıya ulaşamadı.

Genel Nedenler

Özel Nedenler