UYGARLIK TARİHİ II - Deneme Sınavı - 11

ABD, Fransa ve İngiltere 1. Dünya Savaşı sonrası dünya barışı adına kararlar almak için Üç Büyükler adında bir güç odağı oluşturmuşlardır. Doğru cevap A'dır.

1. Dünya Savaşı sonrası Almanya’da hakim olan rejim Nasyonal Sosyalizm’dir. Doğru cevap E'dir.

Ekonomik bunalımın bazı unsurları, başta Avrupa olmak üzere birçok ülkede var olmasına rağmen krizin başlangıcında, dünyanın birkaç önemli ekonomi ve ticaret merkezlerinden birisi olan New York “Wall Street Borsası”nın çöküşü rol oynadı. Kriz ABD’den bütün dünyaya yayıldı. Doğru cevap A'dır.

Yalta Konferansı’nda Boğazlar Sözleşmesi’nde yer alan boğazların statüsünün Rusya lehine değiştirilmesine ve durumun Türkiye’ye bildirilmesine de karar verilmiştir. Doğru cevap A'dır.

Siyasal küreselleşme serbest pazar ekonomisi, kamu harcamalarının kısılması, özelleştirilme vs.yi öngören neo-liberal politikaların tüm dünyaya yayılmasıdır. Doğru cevap B'dir.

Sosyal küreselleşme dünya toplumu fikirlerinin yaygınlaşması, uluslararası sivil toplum hareketlerinin yaygınlaştığının düşünülmesidir. Doğru cevap B'dir.

Başta Amerikan olmak üzere Batılı kültürel değerlerin egemenliğinde tek boyutlu bir dünya kültürünün oluşması ve küresel ürünlerin tüketilmesi kültürel küreselleşme ile ilgilidir. Doğru cevap E'dir.

İlk olarak İngiltere’de ortaya çıktığı gözlemlenen Sanayi Devrimi, kısa denilebilecek bir zaman diliminde Batı-Avrupa ülkelerine de yayıldı.

Doğru cevap B'dir.

18. yüzyılın ortalarından itibaren İngiltere’de Sanayi Devrimi’nin doğuşunu sağlayan pek çok faktörün bir araya geldiği görülür. Kısaca bunları sıralarsak:

• İngiltere, demokrasi tarihi bakımından Kıta Avrupa’sından farklı bir süreç yaşamıştır. 1215 Magna Charta ile başlayan ve 1689 “Haklar Bildirisi” nin kabulüne uzanan süreçte, Parlamento İngiltere’de kapitalist gelişimi ve serbest ticareti desteklemiştir.

• 16. yüzyılda İspanya’nın denizlerdeki hâkimiyetini yıkan İngiltere, Sanayi Devrimi’nin doğuşuna kadar, Denizlerdeki üstünlüğü sayesinde, büyük bir imparatorluk kurmuştu. İngiliz donanması ve güçlü ticaret filolarıyla, taşımacılık gelişmişti. Ticaret ve sömürgecilik yoluyla, İngiltere’de büyük servetlerin (sermaye) birikimi sağlanmış ve biriken servetler, 18. yüzyıl İngiltere’sinde bankacılık ve borsa gibi büyük finans kurumlarını geliştirmişti.

• 16. yüzyıldan Avrupa’nın genelinde olduğu gibi İngiltere’de de hızlı nüfus artışı görülür. Artık kentlerde sanayi için gereken iş gücü hazırdı.

• 18. yüzyıla gelindiğinde İngiltere’de Ortaçağ kurumları olan lonca sistemine dayalı sanayi üretimi, yetersiz hâle gelerek işlevini yitirmişti. Loncalara bağlı çalışan zanaatkârlar, bağımsızlaştılar. Giderek makinesiz, kol gücüne dayalı (manifaktur) üretim yapan imalathanelerde, tüccarlar için bir arada çalışmaya başlamışlardı. Bu durum iş bölümünü ve ihtisaslaşmayı hazırlamıştı.

• İngiltere’nin Sanayi Devrimi öncesinde dünyanın en büyük sömürge imparatorluğu oluşu ona geniş ham madde ve pazar olanakları sağlamaktaydı. Genel nüfus artışının yarattığı talep patlaması yanında, gelişen orta sınıf ihtiyaçları çerçevesinde tüketim mallarına olan talep artışı gibi nedenler, üreticiler üzerinde talep baskısı yaratmakta ve onları üretimde gereken artışları sağlayacak yeni arayışlara yöneltmekteydi.

• İngiltere, makineleşmiş bir sanayi kurabilmek için gerekli olan kömür ve demir yönünden zengin yeraltı kaynaklarına sahipti.

Doğru cevap E'dir.

Sanayi Devrimi'nin ekonomik ve toplumsal sonuçları;

Ekonomik

• Sanayileşen ülkelerde modern bilim ve tecrübi bilgilerin, pazar için, üretim süreçlerinde geniş çaplı ve sistematik olarak uygulanması

• Ekonomik faaliyetlerin, aile içi veya yerel kullanımlardan daha çok, ülke düzeyinde ve uluslararası pazarlara yönelik oluşu ve giderek ihtisaslaşması

• Üretim birimlerinin şahsi olmaktan çıkarak, ortaklık vb. yollarla büyük sermaye yatırımı gerektiren teşebbüslere ve fabrikalaşmaya dayanması

• Sermayeye dayalı üretim süreçlerinin yoğun ve yaygın kullanımı

• İş gücünün, temel malların üretimi yerine mamül mallar ve hizmetlerin üretiminde yoğunlaşması

Toplumsal

• Tarım tekniklerindeki iyileştirmeler ve makineleşme sonucu işsiz kalan veya topraksız nüfusun, kırsal alandan kentlere yönelmesi ve kentlerin nüfusunun yoğunlaşması

• Ortaya çıkan sermayeye dayalı üretim araçlarının sahipliğinin ya da bu araçlarla olan ilişkilerin belirlediği, yeni mesleki ve sosyal sınıflar olarak burjuvazi sınıfına sanayicilerin katılması ve sanayi öncesinde de varolan işçilerin, sanayileşmeye (fabrikalaşma) paralel olarak, önemli bir toplumsal sınıf olarak ortaya çıkması

Doğru cevap C'dir.

Amerika Kıtası’nın keşfi sonrası Avrupalı sömürgeci ülkeler İspanya, Fransa ve İngiltere Amerika Kıtası’nda yeni koloniler kurdular. İngiltere 1607’de ilk ticaret kolonisini Virginia’da kurdu. İngiltere’den gelen göçmenler, bu yeni kıtaya yerleşmek suretiyle, Amerikan Bağımsızlık Savaşı’na kadar olan dönemde 13 koloni kurmuştu. Zamanla bu koloniler, İngiltere Krallığı’na bağlı sömürgeler hâline geldiler. Kuzey Amerika’da oluşan bu 13 koloni halkı, diğer devletlerin kurduğu sömürge koloniler halkından önemli farklılıklar göstermekteydi. Diğer sömürgeci devletlerin kurdukları kolonilerden farklı olarak, İngiliz göçmenlerin yerleşerek oluşturdukları İngiliz kolonileri, Avrupa tipi bir toplumun yeni bir coğrafya üzerinde farklı bir örgütlenmesiydi. Yine bu kolonilerin halkı, İngiliz ve diğer Avrupa halkları gibi monarşik bir idareye yakın olmaktan daha çok, temelini eşitlik ve özgürlük kavramlarının oluşturduğu liberal düşüncelere sahiptiler. Yeni Dünya’ya gelen bu göçmenlerin büyük çoğunluğu aynı zamanda, 16. ve 17. yüzyıllarda İngiltere’de kilisede reform yapmaya çalışan, Tanrı önünde eşitlik ilkesine inanmaları nedeniyle eşitliğe bağlı ve dinî kuralların basitleştirilmesini isteyen, Prütan hareketinin takipçisiydiler. Demokratik ilkeler ve uygulamalar, bu koloniler halkının yönetim tarzını oluşturmuştu. Amerika Kıtası’nın, kuzey bölgelerindeki bu serbestlik ortamı, özerk devletler kurma düşüncesini geliştirmiştir. Çoğunluğunu Prütanların oluşturduğu koloniler, eşitlikçi inançlarının etkisiyle, Kuzey Amerika’daki çoğunluğa dayalı ilk siyasal yönetimi kuracaklardır.

Doğru cevap D'dir.

T. Jefferson’un hazırladığı bildiri 4 Temmuz 1776’da Kongre tarafından kabul edildi.

Bağımsızlık Bildirisi, demokrasi tarihi açısından çok büyük bir öneme sahiptir. Çünkü bir siyaset belgesinde ilk kez, insanların doğuştan bazı haklara sahip oldukları vurgulanarak, özgür ve demokratik bir yönetimin temel ilkeleri ortaya konulmaktaydı. Bildirinin temel esasları şu şekilde tanımlanabilir:

• Tüm insanlar eşit yaratılmışlardır.

• İnsanların doğuştan sahip oldukları,vazgeçilemez ve devredilemez bazı hakları vardır. Bunlar; yaşama, özgürlük ve mutluluğa erişme haklarıdır.

• Devletler bu hakları korumak adına insanlarca kurulmuştur. Yöneticiler, yönetme gücünü yönetilenlerin onayından alırlar.

• Eğer herhangi bir hükümet şekli, bu amaçlara aykırı hareket ederse, bu yönetimi düşürmek ya da değiştirmek, yeni bir yönetim kurmak halkın hakkıdır.

Doğru cevap E'dir.

Montesquieu (1689-1755) "Kanunların Ruhu” isimli eserinde Fransa’da dinsel, siyasal ve sosyal kurumları incelemiş ve mutlak monarşi yerine anayasalı bir monarşiyi savunurken, devlet iktidarını oluşturan yasama, yürütme ve yargının birbirinden bağımsız olması gerektiğini söyleyerek Fransa’da mutlak monarşi rejimine karşı ilk darbeyi vurmuştu.

Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) ise “Toplum Sözleşmesi” isimli eserinde, insanların devleti kendi aralarında yaptıkları bir sözleşmeyle oluşturduklarını ve kendi özgür iradeleriyle kurduklarını belirtmekteydi. Böylece egemenliğin kaynağı ilahî olmaktan çıkmaktaydı. Kralın tanrısal egemenliği yerine, halk egemenliği düşüncesi getirilerek, Fransa’da rejime yönelik ikinci büyük darbe vurulmaktaydı.

Diderot (1713-1784) ise, ilk cildi 1751’de yayınlanan “Ansiklopedi”sini 1764’te tamamladı. Avukat, hekim, profesör, rahip, akademisyen, sanayici, üretici pek çok kişinin yazımına katıldığı “Ansiklopedi”de, esaret, adaletsizlik, vergi vb. dönemin kavramları açıklanırken, halkın eğitilmesi amaçlanmıştı.

Voltaire (1699-1778) ise, kilisenin ve Katolikliğin bağnaz etkisine karşı savaş açmıştı. Bağnazlıktan arınmış bir din ile birlikte soylularla, kilisenin imtiyazlarının kaldırılması talebi yanında, vicdan ve düşünce özgürlüğünü savunmaktaydı.

Fransa’da ortaya çıkan ilk kıvılcım bütün Avrupa’yı sardı. İlkin olayların sıçradığı Belçika bağımsız bir devlet hâline geldi. İspanya ve Portekizde 1834’de liberal hareketler başarıya ulaşırken, 1831’de Polonya’da ve İtalya coğrafyasındaki şehir devletlerinde doğan liberal nitelikteki ayaklanmalar, Rusya ve Avusturya tarafından sert bir şekilde bastırıldılar. Alman prensliklerinde ortaya çıkan liberal hareketler bastırılmıştı. Ancak 1830 Devrimleri açık bir şekilde, Fransız 1789 Devriminin siyasal yönetim, birey hak ve özgürlükleri, ulusçuluk, laiklik, hukuk devleti gibi kavramlarının ve özgürlük anlayışının, bu ulusların zihinlerde önemli bir yer edindiğini göstermekteydi.

Doğru cevap C'dir.

1848 Devrimi de yine Fransa’da başladı. Devrimin patlak vermesinde liberaller ve sosyalistler kadar, Kral Louis Philippe’nin izlediği politikalar da etkili olmuştur. Kral, iktidarını burjuvaziye dayandırmıştı. Az ücret, fazla çalışma saatleri vb. sorunları bulunan işçi sınıfının, yeni bir devrim yapılması gerektiği konusundaki düşüncelerini, cumhuriyet taraftarları da paylaşmaktaydılar. Ilımlılar ve liberallerde durumdan hoşnut değildiler. Kral’ın kendisine yönelik muhalefet arttıkça tutumunu sertleştirmesi, 22 Şubat 1848 Devrimi’nin doğuşuna neden oldu. 24 Şubat 1848’de kral istifa etmek zorunda kaldı. Gerek demokratik ve gerekse insan hakları bakımından II. Cumhuriyeti ilan etti. Aralık 1848’de, yapılan seçimi kazanan, Louis Napolyon cumhurbaşkanı seçildi. Fransa’da gerçekleşen son devrim etkisini diğer Avrupa ülkelerinde de gösterdi. İtalya, Prusya, Hollanda ve Belçika’da krallar uyruklarına bir takım haklar ve imtiyazlar vermek zorunda kalmışlardır. Mutlaki rejimler ya meşruti monarşiye dönüşmüş ya da büyük oranda yıpranmışlardır.

Doğru cevap E'dir.

Özel Nedenler
1. Almanya ve İngiltere arasında ham madde ve pazar arayışından kaynaklanan rekabet,
2. Fransa’nın 1871 Sedan Savaşı’nda Almanya’ya kaptırdığı Alsas Loren’i geri almak istemesi,
3. Balkanlar’da Avusturya ve Rusya’nın emperyalist emellerinin çatışması,
4. İtalya’nın Akdeniz’e egemen olma arzusu,
5. Rusya’nın tarihî emellerine ulaşmak istemesi (Boğazlar-Panslavizm),
6. Uzak Doğu ve Afrika sömürgelerinde yaşanan rekabet,
7. Avusturya-Macaristan Veliahdı Ferdinand’ın Saraybosna’da öldürülmesi.

Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin savaştığı ana taarruz cepheleri Kanal (Süveyş) Cephesi ve Kafkas (Doğu) Cephesi'dir.

Dominyon: Eskiden Britanya İmparatorluğu’na ya da Commonwealth ‘e bağlı ülkeleri belirten terim. Bu devletler Kanada, Yeni Zelanda, Avustralya, Güney Afrika Birliği, İrlanda ve Newfoundland’dır. Bunlar yasal açıdan özerk olmakla ve dış işlerinin yönetimini kendileri üstlenmekle birlikte, Büyük Britanya imparatorunu hükümdar olarak kabul ediyorlardı. Dominyon teriminin yerine 1947’den sonra, “Commonwealth üyesi” ya da “Comnonwealth devleti” terimi kullanılmaya başlandı.

Sykes-Picot Anlaşması (26 Nisan 1916)
Taraflar: İngiltere, Fransa, Rusya
Amaç: Orta Doğu ve Doğu Anadolu/Karadeniz’in paylaşımı
Buna göre paylaşım şu şekilde idi:
Rusya; Van, Erzurum illeri ile Trabzon ve Bitlis’in doğu bölümleri, ayrıca Sivas, Harput (Elazığ) ve Diyarbakır illerinin bir kısmını,
Fransa; Adana, Beyrut, Aladağ, Kayseri, Akdağ, Yıldızdağ, Zara, Eğin arasında kalan toprakların tamamı ile, Şam, Sivas, Halep, Harput ve Diyarbakır illerinin bir kısmını alacaktı.
İngiltere’ye ise Bağdat ve Basra illerini içeren Güney Irak verilecekti.