UYGARLIK TARİHİ I

Constantinus, taht mücadelesine girdiğinde Roma İmparatorluğu’nda tetrarşi idarî sistemi yürürlükteydi.

Donatus

Theodosius, antik Roma imparatorlarının son temsilcisidir.

Basilios, bir av kazasında ölünce oğlu VI. Leon 29 Ağustos 886’da imparator olmuştur.

Pronoia

XI. Konstantinos Bizans İmparatorluğu’nun son imparatorudur.

Bizans İmparatorluğu fiilen ve hukuken bütün iktidarın kaynağı ve odağı imparator olan monarşik bir idari yapıya sahipti.

Cevap: Bizans’ın ilk kadın şairi Kasia’dır.

Bizans terimi ilk olarak Rönesans döneminde Batı Avrupalı tarihçilerce kullanıldı. Bu terim, Bizans Dönemi’nde yalnızca başkent Constantinopolis (îstanbul)’de doğup büyümüş kişiler için kullanılırdı. Büyük Constantinus’un, başkenti doğu sınırındaki İran tehlikesine karşı idari-askerî bir tedbir olarak uzaktaki Roma kentinden doğu sınırına yakın Byzantion’a taşımasıyla yeni başkent kuruldu (İ.S. 324-330): Constantinopolis yani Constantinus’un kenti.

Constantinus, Roma’nın hemen çıkışındaki Milvia köprüsü üzerinde meydana gelen savaşta rakibi Maxentius’u yenilgiye uğratır. İmparatorluk içinde yeniden başlayan iç çatışmalardan Constantinus galip çıkar ve bütün rakiplerini ortadan kaldırarak İS. 324’de Roma Imparatorluğu’nun tek imparatoru olur.

Constantinus’un hristiyanlığa geçişi Roma İmparatorluğu’nun politik anlayışına kesin şeklini vermiştir. Bu anlayış, Roma İmparatorluğu ve Tanrı Krallığına paralel ve bu ikisi üzerine temellenmiş bir oluşumdu.Constantinus, artık Hristiyan Tanrının seçilmiş hükümdarıdır.

Arius, İsa’nın Tanrıyla eşit kabul edilemeyeceğini düşünen İskenderiye (Ale- xandria)’li bir keşişti. Bu düşünce, Teslis kavramını politeizmle özdeşleştiren Hristiyanların desteğini kazandı: Teslis, Oğul’u Baba’dan daha az tanrısal görmüyordu. Arius’un öğretileri Baba’nın dünyaya getiren Tanrıdan ziyade yaratan Tanrı olduğunu savunuyordu. Bu öğretiler Aristocu felsefeyle uyuşuyordu. Arius’un öğretileri, Doğu’da büyük kargaşaya neden oldu. Constantinus, sonunda tüm piskoposları konuyu görüşmek üzere toplantıya çağırmaya ikna edildi. Constantinus, konsili idari bir kurul olarak gördü. Roma Senatosunu algıladığı gibi algıladı. Hristiyanlık tarihinin ilk konsili İ.S. 325’de Nikaia (İznik)’da toplandı. Konsilin sonunda İsa’nın Baba ile aynı özden olduğuna karar verildi. Arius, bu öğretiyi reddetti. O ve taraftarları devlet ve kilise tarafından mahkum edildi. Arianism olarak tanımlanan öğretisi sapkın ilan edildi. Bununla birlikte, Arianism uzun yıllar boyunca etkili olmaya devam etti. Süreçte yarı Ariusçu gruplar ortaya çıktı, durum daha da karıştı.

Hristiyanlığın resmen devlet dini olmasından sonra 4. ve 5. yüzyıllarda tasvirler kültü Hristiyan kilisesinde çok gelişmişti. Aziz ve Meryem tasvirlerine (ikona) adeta taparcasına bağlılık bazı tepkilere neden olmuş ancak fazla etkili olamamıştı. III. Leon 726 yılında çıkardığı bir emirle Aziz ve Meryem tasvirlerini tahrip etme (İkonokalsm) hareketini başlattı. Sarayının kapısında asılı olan Isa tasvirinin indirilmesini ve yerine bir haçın asılmasını emretti. III. Leon’un ikonoklast politikasının kaynağının Bizans ile sıkı ilişki içinde olan İslamın ve Museviliğin olduğu genel olarak kabul edilir.

Heracleius (610-641), Bizans tarihinin en büyük imparatorlarından biriydi. Tahta çıktığında ülke ekonomik ve mali bakımdan mahvolmuş, bir harabeye dönmüştü, idare mekanizması çökmüş haldeydi. Ücretli asker sistemi artık işlemiyordu; çünkü hazinede para yoktu ve asker kaynakları da kurumuştu. Devletin çekirdek arazisi Anadolu işgal altındaydı. Balkan yarımadasında Avarlar ve Slavlar tehdit oluşturuyordu; İran istila dalgası Anadolu içlerine girmişlerdi. Devleti bu genel çöküşten sadece bir içten yenilenme kurtarabilirdi. Bu kritik dönemde Bizans ordu ve idare düzeni köklü değişikliğe uğradı, Thema Sistemi denilen yeni bir idari-askeri düzene geçildi. Ortaçağ Bizans Devletinin eyalet idaresine damgasını vuran sistemin temelleri atıldı. Bizans’ın hakimiyetindeki Anadolu toprakları askeri bölgelere (themalara) ayrıldı. Thema sözcüğü aslında ordu demektir.

XI. Konstantinos, II. Murad’ın 1451’de ölümünden ve II. Mehmed’in tecrübesizliğinden yararlanmak istedi. II. Mehmed’i Bizans başkentinde rehin olan şehzade Orhan’ı serbest bırakmakla tehdit etti. Osmanlı komutanı II. Mehmed, Bizans başkentine yürüdü. Elçilerle hediyeler gönderen imparator kuşatmayı engelleyemedi. Nisan 1453’de başlayan son kuşatmada kentin savunmasına Batı’nın desteğini sağlamak için Bizans kilisesinin Roma’ya bağlılığını ilan ettiyse de sonuç alamadı. Savaşın akıbeti belliydi. Teslimiyeti halinde saygı görebilecekken direnmeyi seçti. Teslime yanaşmayan son Bizans imparatoru, 29 Mayıs 1453’te surları aşan Osmanlı askerleriyle çarpışırken öldürüldü.

Kubbeli bazilikaların en görkemli örneği Hagia Sophia (Ayasofya) kilisesidir. Bu eser dikdörtgen plân üzerine oturmuştur. Bunun batısına yerleştirilen narteks, yani giriş bölümü vardır. Narteksin önüne de bir atrium (iç avlu) gelmiştir. Ayasofya’nın dış yüzeyindeki tuğlaları sıvalıdır. Yine tuğla ile örülen kubbeler kurşunla kaplıdır. İç duvarlar, payandalar ve zemin çeşitli mermerlerle; tonoz ve kubbeler ise mozaiklerle kaplanmıştır. 1453’den sonra cami olarak kullanılan Hagia Sophia (Ayasofya), 1933’ten sonra müze haline getirilmiştir.

Büyük Constantinus, başkenti doğu sınırındaki İran tehlikesine karşı idarî-askerî bir tedbir olarak uzaktaki Roma kentinden doğu sınırına yakın Byzantion’a taşımıştır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Theodosius vasiyetinde imparatorluğun Doğu yarısının idaresini büyük oğlu Arcadius’a, Batı yarısını (Roma kenti merkez olmak üzere) küçük oğlu Honorius’a bıraktı. Yasaların iki taraf için de geçerli olduğu ve imparatorluğun tek olduğu ilkesi kabul edilmiştir. Bununla birlikte imparatorluk bir daha fiilen hiçbir zaman birleşmeyecektir. Böylece Doğu Roma yani Bizans imparatorluğu ortaya çıkmış oluyordu.

Heracleius, Opsikion, Armeniakon ve Anatolikon themalarını kurdu; Anadolu’nun güneyinde Kibyraioton theması da bu devirde kuruldu. Doğru cevap D seçeneğidir.

İkonaları hoş gören Roma Papalarına göre okuma yazma oranının çok düşük olduğu ve eğitimin sadece ruhban sınıfıyla sınırlı olduğu bir çağda İsa’nın hayatını ve havarilerinin yolculuklarını tasvir eden ikonalar büyük kolaylıktı. Doğru cevap D seçeneğidir.