UYGARLIK TARİHİ I

Roma kenti halkı ağırlıklı olarak Latinlerden oluşmuşsa da, burası Etrüsk egemenliği altındaydı ve Etrüsk kökenli krallar tarafından yönetilen bir şehir devletiydi. İÖ. 509 yılında Latinler, Etrüsk idaresine isyan ederek kraliyet ailesini Roma şehrinden kovmuş ve Roma Cumhuriyeti’ni kurmuşlardır.

Romalıların yayılmacı politikası, Kartacalıları, İ.Ö. 219 yılında başlayan 2. Pön Savaşı (İ.Ö. 219-201) ile tekrar Romalılarla karşı karşıya getirdi. Bu savaşta Kartaca Generali Hannibal, savaş sanatının en ünlü taktik hamlelerinden birini gerçekleştirdi. Filleri de içeren büyük bir orduyla İspanya’dan Fransa’ya geçip, Alp Dağları’nı aşarak İtalya’ya girdi. İ.Ö. 216’da gerçekleşen Cannae Meydan Savaşı’nda, Roma ordusunu yendi. Hannibal bu zaferle İtalya’da Romalılarla ittifak yapan kentlerin teslim olmasını amaçlıyordu. Ancak ikmal yolları kesilen ve iyi savunulan şehirler karşısında başarılı olamayan Hannibal, Güney İtalya üzerinden Kartaca’ya dönmek zorunda kaldı. Bu olağanüstü kriz boyunca diktatör seçilen Roma Generali Scipio İ.Ö. 210 yılında İspanya’daki Kartaca topraklarını ele geçirdi ve Hannibal’in ordusunun arkasından Kuzey Afrika’ya geçerek burada Hannibal’i yendi. İ.Ö. 202’de barış istemek zorunda kalan Kartaca, bütün denizaşırı topraklarını Roma’ya terk ederek, yüklü bir savaş tazminatı ödemiş ve donanmasını feshetmişti. Böylece Kartaca önemli bir güç olmaktan çıktı. Hannibal, Kartaca’dan kaçmak zorunda kalarak, kendisine yeni müttefikler bulmak üzere Anadolu’ya geçti. Bu amacında başarılı olamayan Hannibal, Nikomedia (İzmit) kenti yakınındaki Dakibyza (Gebze) yakınlarında ölmüştür ve mezarı buradadır.

Roma Cumhuriyeti'nde devlet yönetimi meclis içinden seçilen 2 adet konsüle bırakılmıştı. Bu konsüller imperiuma (en yüksek yetki) sahip olmakla beraber, aslında görevleri paylaşmaktaydılar. İki adet seçilmelerinin herhangi birinin tek başına güçlenerek bir krala dönüşmesini engelleyeceği düşünülmüştü. Ayrıca meclisin sıkı denetimi altındaydılar. Aldıkları kararları meclisin onaylaması gerekiyordu. Ancak kentin geçirdiği önemli tehlike anlarında bu konsüllerden bir tanesi meclis tarafından diktatör seçilirdi. Diktatör bütün devlet yönetimini ve ordu yönetimini tek elde toplayan ve meclis kontrolünde olmayan bir makamdı; ama bu olağanüstü yetkiler tehlike geçtikten sonra tekrar meclise devredilirdi.

İ.Ö. 133 yılında Pergamon Krallığı’nın son kralı III. Attalos öldüğünde, krallığını vasiyet yoluyla Roma Devleti’ne bıraktı. Böylece Batı Anadolu’yu ele geçiren Romalılar burada da Asia (Asya) Eyaletini kurdular. Bütün bu gelişmeler sonucunda İspanya’dan Doğu Akdeniz’e uzanan geniş bir alan Roma Devleti’ne bağlandı, bir kısmı ise yine Roma’nın müttefikleri olan küçük devletlerin kontrolüne geçti.

Roma kentinde kraliyet yönetimi yıkıldıktan sonra yeni kurulan devlet yönetim sistemi bir cumhuriyetti. Bu cumhuriyetin en önemli kurumu, üyeleri patriciuslar tarafından oluşturulan Comitia Curiata idi. Bu meclis bütün devlet görevlilerinin atamalarını yapmakta ve kanunlar çıkarmaktaydı. Devlet yönetimi meclis içinden seçilen 2 adet konsüle bırakılmıştı. Bu konsüller imperiuma (en yüksek yetki) sahip olmakla beraber, aslında görevleri paylaşmaktaydılar. İki adet seçilmelerinin herhangi birinin tek başına güçlenerek bir krala dönüşmesini engelleyeceği düşünülmüştü.

Roma Cumhuriyeti’nin tarihi patriciuslar ve plepler arasında süren sınıf mücadeleleri ile doludur. Plepler ilk başta devlet memurluklarına alınmadıklarından, devlet yönetiminin herhangi bir kademesinde söz sahibi olamıyorlardı. Bu nedenle kendi meclisleri olan Comitia Tributa’yı kurdular. Bu meclisin ilk görevi plepleri, patricilerin haksız muamelesine karşı korumaktı. Bununla beraber, Roma kanunlarının yazılı hale gelmesini sağlamakta anahtar rol oynamıştır. İ.Ö. 450 yılında pleplerin baskısıyla 12 levha kanunu çıkartılmış ve Roma hukukunun temel taşı olacak aile, borç, ceza ve miras hukukları düzenlemiştir.

Caesar’ı yenemeyen Pontus Kralı General Pompeius İtalya’dan Balkanlara çekilmek zorunda kaldı. Caesar önce Pompeius taraftarlarının bulunduğu İspanya’yı ele geçirdi. Sonra Pompeius’u Yunanistan’da Pharsalus Savaşı’nda (İ.Ö. 48) yendi. Pompeius, Mısır’a kaçtı ve burada öldürüldü. Mısır’a kadar Pompeius’u kovalayan Caesar, burada tahta Kraliçe VII. Kleopatra’yı geçirdi. Anadolu’ya geçerek Pontus ordusunu Zela (Tokat/Zile)’da yendi. Ünlü “veni, vidi, vici” (geldim, gördüm, yendim) sözünü bu savaştan sonra söylemiştir. İ.Ö. 45’te Pompeius taraftarlarının en sonuncularını da Afrika’da ve İspanya’da yenerek Roma’nın mutlak hakimi olarak İtalya’ya döndü.

İ.Ö. 3. yy. boyunca süren savaşlar, Romalıların İtalya’da yaşayan köylüleri silah altına almasına neden olmuştu. Yeni ele geçirilen toprakların vergi olarak Roma’ya tahıl göndermeye başlamaları, bu köylülerin terhis edildikten sonra ürünlerini eskisi kadar karla satamamalarına ve giderek artan borçlar altına girmelerine neden oldu. Böylece küçük arazi sahipleri, topraklarını giderek zenginleşen büyük toprak sahiplerine ucuza satarak daha iyi imkanlar bulabileceklerini umdukları şehirlere göç etmeye başladılar. Emekli edilen askerlere yeni eyaletlerde toprak dağıtılması veya koloni şehirleri kurulmaya başlaması bu sorunu çözmeye yetmedi. Şehirlerde proletaria adı verilen yeni bir sosyal sınıf ortaya çıkmaya başladı. Daha zengin bir sınıfı oluşturan optimatlar ile proletaria arasında artan huzursuzluklar zaman zaman iç savaşlara dönüşebiliyordu.

Romalıların mimariye soktukları yeni yapı tipleri arasında en önemlisi hamamlardır. Tonozlar kullanılarak inşa edilen bu yüksek yapılar pek çok antik kentin en büyük yapılarıydı. Ankyra ve Ephesos’taki hamam yapıları bu türe iyi örneklerdir.

Roma Cumhuriyeti kurulur kurulmaz Romalılar, hâlen çevrelerinde sürmekte olan Etrüsk egemenliğine karşı, İ.Ö. 5. yy. boyunca yakIn komşuları olan Latin kentleriyle ortak askerî ittifaklar yapmaya başladılar. Böylelikle iyice zayıflamaya başlamış olan Etrüsk şehir devletleri birer birer ele geçirilir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Ele geçirilen veya askerî ittifaklarla sıkı ilişki kurulan kentlerde yaşayanlara vatandaşlık hakları tanıyan Romalılar bölgede millî bir birlik oluşturmaya başladılar.

İ.Ö. 133 yılında Pergamon Krallığı’nın son kralı III. Attalos öldüğünde, krallığını vasiyet yoluyla Roma Devleti’ne bıraktı. Böylece Batı Anadolu’yu ele geçiren Romalılar burada da Asia (Asya) Eyaletini kurdular. Bütün bu gelişmeler sonucunda İspanya’dan Doğu Akdeniz’e uzanan geniş bir alan Roma Devleti’ne bağlandı. Doğru cevap B seçeneği Pergamon Kralı III. Attalos'un ölümü'dür.